GNU

GNU /ɡnuː/ là một hệ điều hành và bộ sưu tập phần mềm phong phú. GNU bao gồm toàn bộ phần mềm mã nguồn mở, phần lớn được cấp phép theo Giấy phép Công cộng GNU (GPL) của Dự án GNU.

GNU là viết tắt đệ quy của 'GNU's Not Unix!'. GNU được thiết kế tương tự Unix nhưng khác biệt vì nó là phần mềm miễn phí và không chứa mã nguồn Unix. Dự án GNU bao gồm nhân hệ điều hành GNU Hurd, vốn là trọng tâm của Free Software Foundation (FSF). Tuy nhiên, vì Hurd chưa sẵn sàng, các nhân hệ điều hành khác, phổ biến nhất là nhân Linux, cũng có thể sử dụng với phần mềm GNU. Sự kết hợp giữa GNU và Linux rất phổ biến, đôi khi được gọi đơn giản là 'Linux', hoặc ít thường xuyên hơn là GNU/Linux. (xem Tranh cãi về tên gọi GNU/Linux)

Richard Stallman, người sáng lập dự án, xem GNU như là một 'công cụ kỹ thuật để thay đổi xã hội'. Trong phần giới thiệu ấn bản thứ hai của cuốn sách Free Software, Free Society, Stallman đã viết về 'các khía cạnh xã hội của phần mềm và cách Phần mềm tự do có thể tạo ra công bằng xã hội'.

Lịch sử

Richard Stallman bắt đầu phát triển hệ điều hành GNU khi làm việc tại Phòng thí nghiệm trí tuệ nhân tạo MIT. Dự án GNU được công bố vào ngày 27 tháng 9 năm 1983 qua các nhóm tin net.unix-wizards và net.usoft bởi Stallman. Phát triển phần mềm chính thức khởi đầu từ ngày 5 tháng 1 năm 1984, sau khi Stallman rời phòng thí nghiệm để đảm bảo quyền phân phối các thành phần GNU như phần mềm tự do. Ông chọn tên dự án qua nhiều cách chơi chữ khác nhau, bao gồm bài hát The Gnu.

Mục tiêu của dự án là tạo ra một hệ điều hành phần mềm hoàn toàn tự do. Stallman mong muốn người dùng có thể nghiên cứu mã nguồn phần mềm, chia sẻ phần mềm, sửa đổi phần mềm theo ý muốn và phát hành các phiên bản phần mềm đã sửa đổi. Triết lý này được ghi lại trong Tuyên ngôn GNU vào tháng 3 năm 1985.

Richard Stallman, với kinh nghiệm từ hệ điều hành Incompatible Timesharing System (ITS), đã quyết định bắt đầu phát triển GNU bằng ngôn ngữ C và Lisp, nhằm tạo ra một hệ thống tương thích với Unix. Unix, vào thời điểm đó, là một hệ điều hành độc quyền phổ biến với thiết kế mô-đun, cho phép thực hiện lại từng phần.

Mặc dù nhiều phần mềm phải được viết từ đầu, nhưng các thành phần phần mềm miễn phí tương thích hiện có như TeX, X Window System, và microkernel Mach cũng được sử dụng trong GNU Hurd. Phần lớn phần mềm GNU được phát triển bởi tình nguyện viên hoặc các tổ chức, với sự hỗ trợ tài chính từ các công ty, tổ chức giáo dục và phi lợi nhuận. Vào tháng 10 năm 1985, Stallman thành lập Free Software Foundation (FSF), và FSF đã tuyển dụng các nhà phát triển phần mềm trong những năm 1980 và 1990 để hoàn thiện GNU.

Khi GNU ngày càng được biết đến rộng rãi, nhiều doanh nghiệp đã bắt đầu tham gia vào việc phát triển, phân phối phần mềm và cung cấp hỗ trợ kỹ thuật cho GNU. Trong số đó, Cygnus Solutions nổi bật nhất và hiện đã trở thành một phần của Red Hat.

Thành phần

Các thành phần chính của hệ thống bao gồm GNU Compiler Collection (GCC), GNU C library (glibc), GNU Core Utilities (coreutils), cũng như GNU Debugger (GDB), GNU Binary Utilities (binutils), và GNU Bash shell. Các nhà phát triển GNU đã mở rộng các ứng dụng và tiện ích của GNU tới các phiên bản Linux và hiện chúng cũng được sử dụng rộng rãi trên các hệ điều hành khác như các biến thể BSD, Solaris và macOS.

Nhiều ứng dụng của GNU đã được chuyển sang các hệ điều hành khác, bao gồm cả các nền tảng độc quyền như Microsoft Windows và macOS. Các chương trình GNU đã chứng minh được độ tin cậy cao hơn so với các phiên bản Unix độc quyền tương đương.

Tính đến tháng 11 năm 2015, có tổng cộng 466 gói phần mềm GNU (bao gồm cả những gói đã ngừng hoạt động, loại trừ 383 gói) được lưu trữ trên trang web chính thức của dự án GNU.

Biến thể GNU

Hạt nhân chính thức của Dự án GNU là GNU Hurd microkernel; tuy nhiên, từ năm 2012, kernel Linux đã trở thành một phần của Dự án GNU với phiên bản Linux-libre, là một biến thể của Linux đã loại bỏ tất cả các thành phần độc quyền.

Với phiên bản Debian GNU/Hurd phát hành ngày 30 tháng 4 năm 2015, GNU OS giờ đây cung cấp các thành phần để tạo thành một hệ điều hành có thể cài đặt và sử dụng trên máy tính. Điều này bao gồm hạt nhân GNU Hurd, hiện đang ở giai đoạn tiền phát hành. Trang trạng thái của Hurd cho biết 'nó có thể chưa sẵn sàng cho việc sử dụng rộng rãi, vì vẫn còn một số lỗi và thiếu tính năng. Tuy nhiên, đây là cơ sở tốt để tiếp tục phát triển và sử dụng cho các ứng dụng không quan trọng.'

Do Hurd chưa sẵn sàng để sử dụng, thực tế, các hệ điều hành này là bản phân phối Linux. Chúng bao gồm nhân Linux, các thành phần GNU và phần mềm từ nhiều dự án phần mềm tự do khác. Xét tất cả mã nguồn có trong bản phân phối Ubuntu Linux vào năm 2011, GNU chiếm 8% (13% trong GNOME) và nhân Linux chiếm 6% (tăng lên 9% khi tính cả các phụ thuộc trực tiếp).

Các hạt nhân khác như FreeBSD cũng kết hợp với phần mềm GNU để tạo nên một hệ điều hành hoạt động. FSF cho rằng hệ điều hành xây dựng từ nhân Linux và các công cụ, tiện ích GNU nên được coi là một biến thể của GNU và khuyến khích sử dụng thuật ngữ GNU/Linux cho những hệ thống này (dẫn đến tranh cãi về việc đặt tên GNU/Linux). Dự án GNU đã phê duyệt các bản phân phối Linux như gNewSense, Trisquel và Parabola GNU/Linux-libre. Các biến thể GNU khác không dùng Hurd làm hạt nhân bao gồm Debian GNU/kFreeBSD và Debian GNU/NetBSD, mang lại kết quả ban đầu cho GNU trên kernel BSD.

Bản quyền, giấy phép GNU và quản lý

Dự án GNU khuyến nghị rằng các đóng góp nên gán bản quyền cho các gói GNU cho Quỹ Phần mềm Tự do, mặc dù Quỹ Phần mềm Tự do chấp nhận việc phát hành các thay đổi nhỏ cho dự án hiện tại theo Phạm vi Công cộng. Tuy nhiên, điều này không bắt buộc; các nhà bảo trì gói có thể giữ bản quyền đối với các gói GNU mà họ quản lý, mặc dù chỉ có chủ bản quyền mới có thể thực thi giấy phép sử dụng (như GNU GPL), vì vậy người giữ bản quyền sẽ thực thi nó thay vì Quỹ Phần mềm Tự do.

Để phát triển phần mềm cần thiết, Stallman đã viết một giấy phép gọi là GNU General Public License (ban đầu là Emacs General Public License), nhằm đảm bảo quyền tự do chia sẻ và thay đổi phần mềm. Stallman viết giấy phép này sau trải nghiệm với James Gosling và một chương trình tên là UniPress, về một cuộc tranh cãi liên quan đến việc sử dụng mã nguồn trong chương trình GNU Emacs. Trong suốt những năm 1980, mỗi gói GNU có giấy phép riêng: Emacs General Public License, GCC General Public License, v.v. Năm 1989, FSF phát hành một giấy phép duy nhất có thể sử dụng cho tất cả phần mềm của mình và các dự án không phải GNU: GNU General Public License (GPL).

Giấy phép này hiện đang được áp dụng cho hầu hết phần mềm GNU và nhiều chương trình phần mềm tự do khác không thuộc Dự án GNU; đây cũng là giấy phép phần mềm tự do phổ biến nhất. Nó cho phép tất cả người nhận chương trình có quyền sử dụng, sao chép, sửa đổi và phân phối chương trình, đồng thời cấm việc áp đặt thêm bất kỳ hạn chế nào lên các bản sao họ phân phối. Khái niệm này thường được gọi là copyleft.

Vào năm 1991, giấy phép GNU Lesser General Public License (LGPL), trước đây gọi là Library General Public License, được soạn thảo cho GNU C Library để cho phép liên kết với phần mềm độc quyền. Cùng năm, phiên bản 2 của GNU GPL cũng được phát hành. GNU Free Documentation License (FDL), dành cho tài liệu, ra mắt vào năm 2000. GPL và LGPL đã được cập nhật lên phiên bản 3 vào năm 2007, bổ sung các điều khoản bảo vệ người dùng chống lại các hạn chế phần cứng ngăn cản việc chạy phần mềm đã được chỉnh sửa trên thiết bị của họ.

Ngoài các gói phần mềm riêng của GNU, giấy phép của Dự án GNU còn được nhiều dự án không liên quan sử dụng, chẳng hạn như hạt nhân Linux, thường kết hợp với phần mềm GNU. Một số phần mềm khác được sử dụng phổ biến trong các bản phân phối Linux, như X Window System, cũng được cấp phép theo giấy phép phần mềm tự do.

Logo

Logo của GNU là hình ảnh một cái đầu gnu. Phiên bản gốc được thiết kế bởi Etienne Suvasa, trong khi một phiên bản đơn giản và hiện đại hơn được Aurelio Heckert thiết kế và hiện đang được ưa chuộng. Logo này xuất hiện trên phần mềm GNU, tài liệu in và điện tử của Dự án GNU, và cũng được sử dụng trong các tài liệu của Tổ chức Phần mềm Tự do.

Hình ảnh dưới đây là phiên bản chỉnh sửa của logo chính thức. Nó được Quỹ Phần mềm Tự do tạo ra vào tháng 9 năm 2013 để đánh dấu kỷ niệm 30 năm của Dự án GNU.

• Lịch sử phần mềm tự do nguồn mở
• Dự án GNU
• Quỹ Phần mềm Tự do

Chú thích

Các liên kết hữu ích

• Trang web chính thức
• Các phiên bản của tiện ích GNU cho Microsoft Windows
• Con quái vật, GNU và con chim cánh cụt