Gỗ sồi

Sồi là tên gọi chung cho khoảng 400 loài cây gỗ hoặc cây bụi thuộc chi Quercus trong họ Sồi. Từ 'Sồi' cũng có thể xuất hiện trong tên của các loài thuộc các chi liên quan, chẳng hạn như Lithocarpus (sồi đá) hay chi Fagus (còn gọi là dẻ gai). Chi này chủ yếu phân bố ở Bắc bán cầu, bao gồm các loài cây thường xanh hoặc cây rụng lá, sống ở các khu vực từ vĩ độ hàn đới đến vùng nhiệt đới ở châu Á và châu Mỹ.

Các loài sồi thường có lá mọc vòng, với mép lá có thể xẻ thùy ở nhiều loài; một số loài có mép lá xẻ khía răng cưa hoặc mép lá nguyên. Hoa có dạng chùm đuôi sóc, nở vào mùa xuân. Quả là dạng quả kiên, gọi là quả đấu, mọc trong một cấu trúc hình chén; mỗi quả đấu chứa 1 hạt (hiếm khi có 2 hoặc 3 hạt) và cần từ 6–18 tháng để chín, tùy thuộc vào loài. Nhóm sồi thường xanh được nhận diện bởi các loài có lá thường xanh, nhưng thực tế không phải là một nhóm phát sinh loài riêng biệt mà là tập hợp các loài phân tán trong cây phát sinh loài của chi Quercus.

Phân loại

Chi Quercus được chia thành 2 phân chi và nhiều tiết đoạn khác.

Phân chi Quercus

Phân chi Quercus được phân chia thành các nhóm sau:

• Nhóm Quercus (còn gọi là Lepidobalanus và Leucobalanus), bao gồm các loài sồi trắng ở châu Âu, châu Á và Bắc Mỹ. Vòi nhụy ngắn; quả đấu chín sau 6 tháng, có vị ngọt hoặc hơi đắng; bên trong quả đấu không có lông. Lá thường có mép thùy gần như tròn và ít gai cứng.
• Nhóm Mesobalanus, bao gồm sồi Hungary và các loài họ hàng ở châu Âu và châu Á. Vòi nhụy dài; quả đấu chín trong khoảng 6 tháng và có vị đắng; bên trong quả đấu không có lông. Nhóm Mesobalanus có mối quan hệ gần gũi với nhóm Quercus và đôi khi được gộp chung.
• Nhóm Cerris, bao gồm sồi Thổ Nhĩ Kỳ và các loài họ hàng ở châu Âu và châu Á. Vòi nhụy dài; quả đấu chín trong 18 tháng và có vị rất đắng; bên trong quả đấu không có lông. Lá của chúng thường có mép thùy nhọn với các gai cứng ở chóp thùy.
• Nhóm Protobalanus, bao gồm sồi thường xanh Canyon và các loài họ hàng, phân bố ở tây nam Hoa Kỳ và tây bắc México. Vòi nhụy ngắn, quả đấu chín trong 18 tháng và có vị rất đắng. Bên trong quả đấu có lông tơ. Lá thường có các chóp thùy nhọn và các gai cứng ở chóp thùy.
• Nhóm Lobatae (còn gọi là Erythrobalanus), bao gồm sồi đỏ ở Bắc Mỹ, Trung Mỹ và miền bắc Nam Mỹ. Vòi nhụy dài, quả đấu chín trong 18 tháng và có vị rất đắng. Bên trong quả đấu có lông tơ. Quả kiên thật sự được bao bọc bởi lớp da mỏng, bám sát, giống như giấy. Lá thường có các chóp thùy nhọn và các gai cứng ở thùy.

Phân chi Cyclobalanopsis

• Sồi với quả dạng chén-vòng ở Đông Á và Đông Nam Á. Cây gỗ thường xanh, cao từ 10 đến 40 m. Chúng khác biệt với phân chi Quercus bởi quả đấu có các chén đặc biệt với vòng vẩy liên trưởng; các quả đấu thường mọc thành cụm dày, mặc dù điều này không đúng với tất cả các loài. Quần thực vật Trung Hoa Lưu trữ 2006-09-22 tại Wayback Machine coi Cyclobalanopsis là một chi riêng biệt, nhưng phần lớn các nhà phân loại học khác xem nó như là phân chi của chi Quercus. Nó bao gồm khoảng 150 loài.

Ứng dụng

Gỗ sồi

Gỗ sồi là một loại gỗ chắc chắn và cứng, với nhiều ứng dụng đa dạng như làm đồ nội thất, sàn nhà, khung xây dựng và veneer. Gỗ từ cây sồi loài Quercus cerris (sồi Thổ Nhĩ Kỳ) có tính cơ học vượt trội so với cây sồi trắng loài Q. petraea và Q. robur; gỗ cứng và gỗ non đều có đặc tính cơ học tương tự. Trong các loài sồi đỏ ở Bắc Mỹ, sồi đỏ Bắc Quercus rubra được ưa chuộng trong xây dựng. Gỗ sồi này có khả năng kháng khuẩn tốt và không bị tấn công bởi côn trùng và nấm mốc.

Tại châu Âu, gỗ từ các loài sồi Q. robur và Q. petraea đã được sử dụng trong ngành đóng tàu, đặc biệt là cho các tàu chiến, cho đến thế kỷ 19. Ở các khu vực đồi núi của Ấn Độ như Uttarakhand, ngoài việc sử dụng gỗ sồi làm củi và vật liệu xây dựng, nó còn được chế tác thành các công cụ nông nghiệp, và lá sồi được dùng làm thức ăn cho gia súc trong mùa khan hiếm.

Các sản phẩm truyền thống khác

Vỏ cây sồi, nhờ chứa lượng tannin cao, đã được sử dụng lâu dài trong nhuộm da ở các nền văn minh cổ đại. Các nốt sồi từ cây sồi có vai trò quan trọng trong việc sản xuất mực sắt để viết sách tay, và thường được thu hoạch vào thời điểm cụ thể trong năm. Tại Hàn Quốc, vỏ cây sồi sawtooth được dùng làm tấm lợp cho các công trình xây dựng truyền thống, đặc biệt là mái nhà. Vỏ cây sồi trắng cũng được dùng trong thuốc nhờ chứa tannic acid, giúp tạo tính chua và kháng khuẩn. Hạt sồi cũng được nghiền và rang để chế biến thành cà phê từ hạt sồi, là một thực phẩm thay thế thú vị.

Ẩm thực

Thùng gỗ sồi, thường làm từ gỗ sồi, được dùng để lão hóa rượu vang, sherry, và các đồ uống cao cấp như brandy và Scotch whisky, đặc biệt là whisky malt từ thùng đơn. Việc sử dụng gỗ sồi trong quá trình ủ rượu vang tạo ra sự đa dạng về hương vị và chất lượng. Thùng gỗ sồi, đôi khi được đốt trước khi sử dụng, góp phần vào màu sắc, hương vị và hương thơm đặc trưng của đồ uống, với hương vanillin quyến rũ. Các nhà sản xuất rượu vang phải lựa chọn giữa gỗ sồi Pháp và gỗ sồi Mỹ. Gỗ sồi Pháp (Quercus robur, Q. petraea) thường mang lại sự tinh tế và thường được dùng cho rượu vang cao cấp. Trong khi đó, gỗ sồi Mỹ cung cấp đặc tính mạnh mẽ và khả năng chống lão hóa cao hơn, nhưng cũng có mùi hương mạnh mẽ hơn.

Viên gỗ sồi thường được dùng để tạo khói cho thực phẩm như cá, thịt và phô mai, mang lại hương vị độc đáo và hấp dẫn.

Vỏ cây sồi liège, chủ yếu được thu hoạch quanh khu vực Địa Trung Hải, được sử dụng để làm nút chai cho rượu vang. Các quốc gia hàng đầu trong việc sản xuất nguyên liệu này bao gồm Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Algeria và Ma rốc.

Hình ảnh