Góc tư duy: Bài toán “mua bán bò” nổi tiếng trên mạng trở thành câu hỏi trong bài kiểm tra kế toán ở một doanh nghiệp, đã khiến cho 50% ứng viên không thể vượt qua, lời giải thực sự là gì?

Bạn còn nhớ câu đố Con bò từng gây bão trên mạng chứ? Người mua bò với giá 10 triệu, bán với giá 12 triệu, sau đó mua lại với giá 15 triệu, bán với giá 17 triệu. Cuối cùng, anh ta có lãi hay lỗ? Bài toán này từng là đề thi phỏng vấn vị trí kế toán trong một doanh nghiệp để đánh giá kiến thức và tư duy của ứng viên. Bạn có muốn biết lời giải đúng không?

Lợi nhuận là khoản chênh lệch giữa doanh thu và chi phí đầu tư vào hoạt động sản xuất để đạt được mức doanh thu đó. Lợi nhuận là kết quả tài chính cuối cùng của các hoạt động kinh doanh, sản xuất của một doanh nghiệp.

Dòng tiền thuần (Net cash flow) là số tiền thu được sau khi trừ đi chi phí trong doanh nghiệp, bao gồm: tiền từ hoạt động kinh doanh, tiền từ hoạt động đầu tư, và tiền từ hoạt động tài chính.

Để hiểu sự khác biệt giữa 'lợi nhuận' và 'dòng tiền', chúng ta hãy áp dụng vào câu chuyện mua bán bò từng gây tranh cãi trên mạng. Bài toán này từng làm nên sự đặc biệt trong các bài kiểm tra kế toán của các doanh nghiệp.

Bài toán này thu hút sự chú ý vì tranh luận giữa 2 đáp án mà cư dân mạng đưa ra.

Phương án 1: Lần mua bán đầu thu được lợi nhuận 2 triệu, lần thứ hai cũng lãi 2 triệu, tổng cộng lãi 4 triệu đồng.

Phương án 2: Ban đầu chi tiêu 10 triệu, sau đó bán được 12 triệu, lãi 2 triệu. Khi mua bò lần 2 với giá 15 triệu, người bán phải bỏ thêm 3 triệu (số tiền hiện có là 12 triệu) tương đương lỗ 3 triệu. Tiếp theo bán được 17 triệu, lãi 2 triệu. Tổng cộng, thu được lãi 1 triệu đồng.

Câu trả lời của bạn là phương án nào trong hai phương án trên?

Ở đây, chúng ta có thể sử dụng hai khái niệm 'lợi nhuận' và 'dòng tiền' để làm rõ vấn đề.

Lợi nhuận là sự chênh lệch giữa doanh thu và chi phí. Trong trường hợp này, lợi nhuận được tính dựa trên sự chênh lệch giá mua và bán. Hai lần giao dịch mua bán, mỗi lần chênh lệch 2 triệu đồng, tức là tổng cộng người bán thu được lợi nhuận là 4 triệu đồng. Điều này khá rõ ràng và hiển nhiên.

Tuy nhiên, tại sao phương án 2 cũng có lý?

Chúng ta hãy cùng phân tích vấn đề của phương án 2. Chìa khóa của vấn đề nằm ở việc phương án 2 không xác định đúng vòng quay của vốn lưu động, cũng như việc kết hợp 'lợi nhuận' và 'dòng tiền' vào trong một phép tính cộng trừ. Hãy tưởng tượng khi chúng ta cộng trừ, cần phải sử dụng cùng một hệ quy chiếu, giống như việc cộng chiều cao của một ngôi nhà với chiều dài của một sân trong ngôi nhà đó, điều đó sẽ nói lên điều gì?

Vòng quay của vốn lưu động bắt đầu từ tiền, biến thành hàng tồn kho (hàng hoá), sau đó trở lại thành tiền (bán hàng thu tiền ngay) hoặc thông qua khoản phải thu trước khi trở lại thành tiền (nếu bán hàng cho nợ).

Trong loạt giao dịch mua bán bò, vốn lưu động đã thực hiện được 2 vòng Tiền - Hàng (Bò) - Tiền, tương ứng với 2 lần giao dịch mua bán và tạo ra 2 khoản lợi nhuận được phân biệt rõ ràng. Việc tính nối doanh thu lần này với giá vốn của lần sau là nguyên nhân 'sai một cách hợp lý' của phương án 2.

Về việc 'lỗ 3 triệu' khi bán với giá 12 triệu và mua lại với giá 15 triệu có vẻ hợp lý, nhưng đó là kết quả của sự nhầm lẫn giữa 'lợi nhuận' và 'dòng tiền'. Lợi nhuận, như đã giải thích ở trên. Dòng tiền thuần đơn giản là chênh lệch giữa Thực Chi và Thực Thu của một doanh nghiệp, nếu 'Thu' lớn hơn 'Chi' thì dòng tiền dương và ngược lại.

Cụ thể: Đối với bài toán mua bán bò, dòng tiền trong kỳ được tính như sau:

Chi: 10+15 = 25 triệu đồng

Thu: 12+17 = 29 triệu đồng

Dòng tiền thuần trong kỳ = 29 triệu đồng - 25 triệu đồng, trong trường hợp này bằng chính lợi nhuận vì đã loại bỏ các yếu tố biến động của vốn lưu động như tăng giảm tồn kho, khoản phải thu,.....

Nếu có thêm điều kiện, ví dụ như lần bán bò thứ hai, bán với giá 17 triệu đồng nhưng người mua lại nợ 5 triệu, thì dòng tiền thuần sẽ thay đổi như sau:

Chi: 10+15 = 25 triệu đồng

Thu: 12+12 (do người mua nợ 5 triệu) = 24 triệu đồng

Dòng tiền thuần trong kỳ = 24 -25 = -1 triệu đồng.

Như bạn đã thấy, lợi nhuận không thay đổi, nhưng sự biến đổi của vốn lưu động đã biến dòng tiền từ dương thành âm. Tương tự, những thay đổi khác trong vốn lưu động như hàng tồn kho, hoặc các chi phí không dùng tiền như chi phí khấu hao, cũng sẽ thay đổi dòng tiền.

Trong báo cáo tài chính của doanh nghiệp, câu chuyện về dòng tiền sẽ phức tạp hơn rất nhiều, vì có nhiều yếu tố khác ảnh hưởng, ngoài sự biến đổi của vốn lưu động như hoạt động đầu tư, hoạt động tài chính.

Trên thực tế, hầu hết không tồn tại doanh nghiệp nào hoạt động đơn giản như trong ví dụ, khi mà chỉ số lợi nhuận và dòng tiền thuần trong kỳ bằng nhau.

Hiểu được sự khác biệt giữa lợi nhuận và dòng tiền, bạn sẽ thấu hiểu tại sao nhiều doanh nghiệp có BCTC lãi nhưng dòng tiền âm hoặc ngược lại.

Nếu bạn phát hiện một doanh nghiệp trong kỳ có hoạt động kinh doanh chính LỖ, nhưng dòng tiền DƯƠNG, đừng quá ngạc nhiên. Có thể do doanh nghiệp nhận được góp vốn bằng tiền hoặc vay nợ với giá trị lớn hơn, hoặc thanh lý tài sản cố định, góp vốn,....

Một trường hợp thực tế: Giám đốc (một công ty gia đình) kiểm tra thu chi tiền trong kỳ và tuyên bố công ty lãi 500 triệu đồng, nhưng lợi nhuận trên Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh chỉ có 400 triệu đồng. Giám đốc yêu cầu kế toán giải thích sự chênh lệch, nếu không kế toán phải bù 100 triệu đồng.

Thực tế, ở các công ty vừa và nhỏ, đặc biệt là doanh nghiệp gia đình, nhiều Giám đốc chưa hiểu rõ về kế toán và tài chính, không phân biệt được Lợi nhuận và Dòng tiền trên BCTC, dẫn đến những tình huống như vậy.

Nếu kế toán chỉ làm theo cách 'cầm tay chỉ việc', không có sự tư duy độc lập và hiểu sâu về vấn đề, thì khi gặp những tình huống như vậy sẽ dễ rơi vào tình trạng lúng túng. Tương tự như bài toán con bò ở trên khi được sử dụng trong phỏng vấn kế toán, đã đánh bại 50% ứng viên.