Gruzia – Nơi Hòa Quyện Với Dấu Vết Thời Gian

Trải qua những ngày ở Gruzia, thỉnh thoảng tôi nhìn xuống chân mình, như nhớ đến câu chuyện về đôi giày may mắn trong truyện cổ Andersen. Ai may mắn đặt chân vào đôi giày ấy, mỗi bước đi đều như một hành trình vào quá khứ, những khoảnh khắc thăng trầm không ngừng của lịch sử. Gruzia, từ thủ đô đến cố đô, mỗi bước đi là một cuộc phiêu lưu trong kiến trúc luôn biến đổi, đôi khi chỉ trong chớp mắt.

Gruzia – Hành Trình Khám Phá Dấu Vết Thời Gian

“Vùng Đất Tuyệt Vời”

Gruzia (hoặc còn được gọi là Georgia) không phải là một tiểu bang ở miền Đông Hoa Kỳ như nhiều người thường nhầm lẫn. Gruzia, hợp nhất từ hai vương quốc cổ là Iberia và Colchis, là quốc gia huyền bí nằm giữa Châu Âu và Châu Á, gắn kết với các tuyến đường thương mại Đông – Tây trên “Con Đường Tơ Lụa” với lịch sử hơn 5.000 năm, bắt đầu từ thời kỳ Đồ Đá. Với diện tích gần 70.000km² và dân số chưa đến 4 triệu người (bằng 1/3 dân số TP.HCM), Gruzia là quốc gia đa dạng về dân tộc, với đa số là người Gruzia chiếm khoảng 83,8%, phần còn lại là người Azeri, Armenia, Nga, Abkhazia và Ossetia. Ngoài ra, nhiều nhóm dân tộc nhỏ hơn cũng sinh sống ở đây, bao gồm người Assyria, Chechen, Trung Quốc, Do Thái, Hy Lạp, Kabardin, Kurd, Tatar, Turk, Ukraina... Đặc biệt, cộng đồng Do Thái ở Gruzia là một trong những cộng đồng lâu đời nhất trên thế giới.

Tbilisi, thủ đô Gruzia – “Vùng Đất Tuyệt Vời” như mà đại thi hào Alexander Pushkin đã miêu tả trong bài thơ về ẩm thực của quốc gia này – đón chúng tôi với làn gió se lạnh, như ở Đà Lạt hay Tam Đảo ở Việt Nam. Cảm giác đầu tiên hơi thất vọng khi đến sân bay Tbilisi, nhỏ và hoang vắng hơn so với sân bay Buôn Ma Thuột ở Việt Nam. Nhưng sau khi vượt qua khoảng 20km trên những con đường dẫn đến trung tâm, qua đại lộ George W. Bush – tên của một tổng thống Mỹ. Trước mắt là trung tâm thủ đô Tbilisi, với những khung cảnh kiến trúc đan xen giữa cổ kính và hiện đại, tạo nên bức tranh hỗn độn. “Thủ đô của chúng tôi đã trải qua hơn 40 lần xây dựng lại do chiến tranh” – Anuka Jachvliani, cô bé dẫn đường xinh đẹp nhất của Gruzia thừa nhận khi tôi thắc mắc về sự đa dạng kiến trúc. “40 lần?”, tôi ngạc nhiên. Anuka gật đầu đồng ý.

Trong quá khứ của Tbilisi và cả Gruzia, những thời kỳ chiến tranh dài dằng bởi sự cạnh tranh quyền lực giữa các đế chế từ Mông Cổ, Ottoman đến các triều đại Iran; từ thế kỷ 18 là Nga, rồi Liên Xô. Sau khi rời bỏ Liên Xô năm 1991, Gruzia chứng kiến cuộc chiến ly khai tại Ablhazia và Nam Ossetia... “Chiến tranh và rượu vang chính là hai đặc sản của Gruzia” - Anuka nói, trỏ vào bức tượng ở trung tâm thành phố. “Đây là một người mẹ, một tay cầm kiếm - biểu tượng cho chiến tranh và tay kia cầm chén rượu vang. À, rồi nhớ đến rượu vang, các nhà khảo cổ học chứng minh Gruzia là quốc gia sản xuất rượu vang đầu tiên trên thế giới từ 8.000 năm trước. Và chứng cứ đó được giữ trong bảo tàng, một bình gốm chứng cất rượu vang còn nguyên vẹn. Hiện nay, ngành sản xuất và xuất khẩu rượu vang đóng góp đến... 50% GDP của đất nước chúng tôi.”

Đa Dạng Dân Tộc, Phong Phú Văn Hóa

Bên bờ sông Kura, một trong những con sông dài nhất thế giới (1.515km) khám phá Gruzia, thủ đô Tbilisi là một trong những thành phố cổ nhất thế giới. Tbilisi mang đến vẻ đẹp bí ẩn của sự đa dạng dân tộc và nền văn hóa phong phú. Anuka nói Tbilisi đã trải qua những giai đoạn thịnh vượng vào thế kỷ XI, XII. Từ khi thành lập, thành phố là nơi giao thương của thương gia, thợ thủ công từ nhiều nền văn hóa, tôn giáo trên thế giới. Lịch sử đa dạng của Tbilisi hiện lên trong kiến trúc, kết hợp giữa phong cách Trung cổ, Tân cổ điển, Trung Đông, Nga thời Stalin và hiện đại.

Nổi tiếng nhất ở thủ đô là đại lộ Rustaveli - tên của một nhà thơ nổi tiếng của Gruzia - với các cửa hàng, quán cà phê hiện đại, kiến trúc sang trọng theo chuẩn Châu Âu. Nhưng chỉ một vài bước đi, phía sau những đại lộ hào nhoáng là những ngõ nhỏ ngoằn nghèo, giống phố cổ Hà Nội. Và một khung cảnh như còn sót lại từ thế kỷ trước mở ra. Chúng tôi ngạc nhiên khi thấy những ngôi nhà gỗ buông rèm lụa, những ban công gỗ trang trí đủ màu sắc. Điều đặc biệt là cảnh các cụ bà ngồi thêu, mặc trang phục truyền thống bên lan can, tạo cảm giác như bước ra từ truyện cổ tích. Cảm giác ấy liên tục khi chúng tôi ghé qua những nhà hàng dọc sông Kura hay phiên chợ trời ở cây Cầu Cạn. Tất cả như là những bảo vật được đào lên từ hầm khảo cổ, đẹp như nghệ thuật.

Lịch sử đa dạng thể hiện trên kiến trúc thánh đường và dinh thự với phong cách Gothic và chiết trung (Eclectic). Đỉnh cao là đại giáo đường Sameba, nhà thờ Chúa Ba Ngôi nằm trên đỉnh đồi cao 2.170m, xây dựng từ thế kỷ XIV đến nay. Sameba khiến tôi choáng ngợp với quy mô và kiến trúc độc đáo. Kết hợp khéo léo giữa mái vòm cổ điển và kiến trúc La Mã đã tạo nên phong cách vòm chéo kiểu Gruzia độc đáo. Từ quảng trường cẩm thạch nhìn lên, Sameba như một tòa thành vĩ đại về niềm tin. Từ trên đỉnh đồi, nhà thờ như chiếc vương miện vàng rực rỡ cùng thung lũng. Gruzia là một trong những nước đầu tiên nhận Kitô giáo làm quốc giáo (năm 337 trước Công nguyên, hoặc năm 319 theo một số quan điểm gần đây). Những nhà thờ ngàn năm ẩn chứa nhiều huyền thoại, điều mà tôi gặp ở khắp mọi nơi.

Gần Sameba, khu nhà tắm cổ hiện đang phục vụ khách du lịch có kiểu kiến trúc hoàn toàn khác. Một công trình mang đậm phong cách hoàng gia Ba Tư. Dạo quanh, hình ảnh cư dân mặc trang phục khảm màu ngọc lam theo phong cách xứ Ba Tư rất độc đáo. Những người quý tộc Tbilisi xưa xây dựng khu nhà tắm nghệ thuật, sử dụng đá cẩm thạch nhiều màu. Cái tên Tbilisi có nghĩa là sự ấm, nóng, và chất lưu huỳnh sùng sục dưới mặt đất bốc lên. Ở thủ đô Tbilisi, có hàng chục dấu tích “phòng tắm lưu huỳnh” rải rác khắp nơi.

Rời khu tắm hơi, mua vé cáp treo lên pháo Narikala trên đỉnh một ngọn núi đá là trải nghiệm không gian mới lạ. Tiếng trầm trồ vang lên từ vẻ đồ sộ của kiến trúc quân sự cổ xưa thời Trung cổ. Dưới chân pháo đài Narikala, làng nhỏ cheo leo trên sườn núi, với những ngôi nhà màu sắc san sát nhau, tạo nên bức tranh đẹp như một bộ đồ chơi lạ mắt.

Bảo tàng Stalin và những tháp cổ

Rời xa Tbilisi, đến thị trấn Mestia thuộc Svaneti, 140km từ thủ đô, bạn sẽ bước vào một thế giới như tranh vẽ. Thị trấn sơn cước Mestia như bước từ hiện đại về Trung cổ, với những tháp canh đá Svan nổi bật giữa trời. Hơn 200 ngọn tháp này đã được công nhận là di sản văn hóa thế giới. Cho đến giữa thế kỷ XIX, làng cổ Svaneti ẩn mình giữa núi và tuyết trắng, hoàn toàn cô lập.

Xây dựng từ thế kỷ IX đến thế kỷ XIII, các tòa tháp ở Svaneti cao từ 20 – 25m với 4 – 5 tầng, chủ yếu dành cho mục đích quân sự. Kích thước và kiến trúc độc đáo của hơn 200 ngọn tháp thể hiện địa vị và giàu có của chủ nhân.

Ngoài tháp canh, những nhà thờ ở Svaneti cũng là điểm đến độc đáo, nhỏ gọn nhưng chứa đựng nhiều giá trị văn hóa, tâm linh. Tranh tường và khắc sâu trên tường trong những nhà thờ này kể lên câu chuyện đầy màu sắc của cuộc sống nơi vùng núi cao và hoang sơ.

Anuka dẫn tôi đến Gori, một thị trấn nhỏ nằm 50km từ Tbilisi. Uplistikhe, cách trung tâm Gori 10km, được cho là một trong những khu dân cư cổ xưa nhất Gruzia. Toàn bộ thị trấn này được tạo nên từ đá, từ nhà thờ, nhà nguyện đến sân khấu kịch, tất cả đều là kiệt tác độc đáo. Điều khó tin là thị trấn gần như không có bóng cây.

Nhưng Gori không chỉ là nơi chôn rau của một trong những tướng Liên Xô gây tranh cãi, Joseph Stalin, mà còn là quê hương của ông. Bảo tàng Stalin ở đây đưa du khách trở lại với quá khứ qua tranh, ảnh và hiện vật của vị lãnh tụ. Điều đặc biệt là bảo tàng mở cửa đón khách mà không có hướng dẫn viên, để khách tự chiêm ngưỡng những kiến thức về Stalin.

Gruzia là đất nước độc đáo với ngôn ngữ riêng biệt, không thuộc nhóm ngôn ngữ nào khác trên thế giới. Dân tộc Gruzia mang theo lịch sử cô đơn từ thời Đồ đá, nhưng cũng là niềm tự hào. Họ tôn trọng quyền riêng tư, nhưng đồng thời, điều này cũng là biểu tượng của sự cô đơn. Biểu tượng con sói, một lời kể về lòng dũng cảm của lính Gruzia, hiện chỉ còn lại ở một số ngôi nhà cổ ở Tbilisi.

Gruzia là đất nước của những chiếc khăn Schal hay Châle, mang theo hơi thở của thời gian và vẻ đẹp của sự may mắn. Chiếc khăn quàng cổ, gọi là “khăn sang” theo cách pha trộn tiếng Đức và Pháp, là biểu tượng của sự tinh tế và may mắn. Nhưng nó chỉ xuất hiện trong những câu chuyện cổ tích như trong truyện của Andersen, nơi vận may thần kỳ chỉ đến với những người may mắn.

Theo Hoàng Văn Minh/Lao động

***

Tham khảo: Cẩm nang du lịch Mytour