Hagia Sophia

Hagia Sophia (tiếng Hy Lạp: Ἁγία Σοφία, 'Sự khôn ngoan của Thiên Chúa', tiếng Latinh: Sancta Sapientia, tiếng Thổ Nhĩ Kỳ: Ayasofya) ban đầu là một vương cung thánh đường Chính thống giáo Đông phương, sau đó chuyển thành thánh đường Hồi giáo và hiện tại là bảo tàng ở Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ. Được biết đến với vòm trần rộng lớn, công trình này là một biểu tượng mẫu mực của kiến trúc Byzantine và được coi là đã 'định hình lại lịch sử kiến trúc'. Đây từng là nhà thờ lớn nhất thế giới trong gần một thiên niên kỷ, cho đến khi Nhà thờ chính tòa Sevilla được hoàn tất vào năm 1520.

Tòa nhà hiện tại được xây dựng làm nhà thờ từ năm 532 đến năm 537 theo chỉ thị của Hoàng đế Byzantine Justinian, và là Nhà thờ Sự khôn ngoan của Thiên Chúa thứ ba được dựng tại địa điểm này (hai nhà thờ trước đã bị quân nổi dậy phá hủy). Công trình được thiết kế bởi hai kiến trúc sư Isidorus xứ Miletus và Anthemius xứ Tralles. Nhà thờ từng sở hữu một bộ sưu tập thánh tích và một bức tường tranh bạc dài 15 mét. Đây là trung tâm của Giáo hội Chính thống giáo Đông phương và là trụ sở của Thượng phụ Đại kết thành Constantinopolis trong gần một thiên niên kỷ.

Vào năm 1453, khi đế quốc Ottoman chiếm thành Constantinopolis, vua Mehmed II ra lệnh chuyển đổi tòa nhà thành một thánh đường Hồi giáo. Các chuông, bàn thờ, và bức tranh trên tường bị tháo dỡ, nhiều phần nền mosaic bị phủ vữa. Các yếu tố kiến trúc Hồi giáo như mihrab, minbar và bốn minaret được thêm vào trong thời kỳ Ottoman. Tòa nhà phục vụ như một nơi thờ phụng Hồi giáo cho đến năm 1935, khi chính phủ Cộng hòa Thổ Nhĩ Kỳ chuyển đổi nó thành bảo tàng.

Trong gần 500 năm, Hagia Sophia là thánh đường Hồi giáo chủ yếu của Istanbul, là nguồn cảm hứng cho nhiều thánh đường Hồi giáo Ottoman khác như Thánh đường Hồi giáo Vua Ahmed, Thánh đường Hồi giáo Şehzade, Thánh đường Hồi giáo Süleymaniye và Thánh đường Hồi giáo Rüstem Pasha.

Mặc dù đôi khi nhà thờ được gọi là Sancta Sophia theo tiếng Latinh, giống như tên gọi của Thánh Sophia, nhưng sophia là sự chuyển tự Latinh từ tiếng Hy Lạp, với nghĩa là trí tuệ hoặc sự khôn ngoan. Tên đầy đủ bằng tiếng Hy Lạp là Ναός τῆς Ἁγίας τοῦ Θεοῦ Σοφίας, có nghĩa là Đền thờ Sự khôn ngoan của Thiên Chúa.

Hagia Sophia là một trong những công trình thuộc khu vực lịch sử Istanbul được UNESCO công nhận là di sản thế giới.

Lịch sử

Ngôi đền đầu tiên

Hiện không có bằng chứng hay dấu vết xác định vị trí chính xác của ngôi đền đầu tiên (gọi là Μεγάλη Ἐκκλησία (Megálē Ekklēsíā, 'Đền thờ vĩ đại'), có thể nằm ở Istanbul hoặc 'Magna Ecclesia' (một khu vực cổ ở Mỹ Latin).

Trước đây, ngôi đền đầu tiên từng là nơi thờ phụng của các tôn giáo Đa thần. Nó được xây dựng gần cung điện hoàng gia và sát bên ngôi đền Hagia Eirene. Vào ngày 15 tháng 2 năm 360, hoàng đế Constantius II đã khánh thành Hagia Sophia. Từ đó, cả hai ngôi đền (Hagia Sophia và Hagia Eirene) đều được sử dụng để thờ phụng trong đế chế Byzantine.

Sự tồn tại của ngôi đền đầu tiên được biết đến nhờ các ghi chép của Socrates từ Constantinopolis, ngôi đền này được dựng để tôn thờ hoàng đế Constantine Đại đế. Kiến trúc của ngôi đền dựa trên phong cách Latin truyền thống, với các kiệt tác hội họa, hàng cột trụ chống đỡ trần và mái vòm bằng gỗ.

Ngôi đền đầu tiên hiện vẫn đang chờ được xem xét để phong tặng danh hiệu kỳ quan thế giới.

Tên gọi 'Megálē Ekklēsíā' đã được sử dụng trong một thời gian dài trước khi bị thay thế bằng 'Hagia Sophia' trong cuộc xâm lăng của người Byzantine năm 1453.

Ngôi đền thứ hai

Vào ngày 20 tháng 6 năm 404, Thị trưởng Constantinople, John Chrysostom, đã gây tranh cãi với nữ chúa Aelia Eudoxia, vợ của hoàng đế Arcadius. Ông bị bắt và đày đi nơi khác. Trong một cuộc nổi dậy của dân chúng, phần lớn Ngôi đền đầu tiên bị thiêu rụi. Hoàng đế Theodosius II sau đó đã ra lệnh xây dựng một ngôi đền mới. Ngôi đền thứ hai được khánh thành vào ngày 10 tháng 10 năm 405. Tuy nhiên, sự hỗn loạn của cuộc nổi loạn Nika Revolt đã dẫn đến việc ngôi đền thứ hai bị phá hủy hoàn toàn chỉ trong hai ngày 13-14 tháng 1 năm 532.

Những phiến đá hoa cương còn lại là những di tích duy nhất của Ngôi đền thứ hai, hiện đang được bảo tồn trong khuôn viên của ngôi đền hiện tại (Ngôi đền thứ ba). Những phiến đá này, một phần của cổng ngôi đền xưa, đã được A.M. Schneider phát hiện trong một khu vực nhỏ ở phía Tây vào năm 1935.

Ngôi đền thứ ba

Thánh đường Hồi giáo

Sau khi đế quốc Ottoman (dưới sự lãnh đạo của Muslim Millet) chiếm Constantinopolis (Istanbul) vào năm 1453, Hagia Sophia được chuyển đổi thành một thánh đường Hồi giáo như một phần của chiến lợi phẩm. Vào thời điểm đó, đền thờ đã bị hư hỏng nặng nề, nhiều cửa đã bị mục nát hoặc gãy vụn. Những thiệt hại này được mô tả chi tiết trong các ghi chép của nhiều du khách xưa như Pero Tafur từ Córdoba, Tây Ban Nha và Cristoforo Buondelmonti từ Florence, Ý. Hoàng đế Thổ Nhĩ Kỳ Mehmed II đã cho trùng tu và biến nó thành thánh đường Hồi giáo. Sau đó, hoàng đế Bayezid II xây thêm một tháp mới để thay thế tháp cũ của cha ông.

Vào thế kỷ 16, vua Suleiman I (1520-1566) đã mang về hai chiếc đèn cầy khổng lồ từ cuộc chinh phạt Hungary. Chúng được đặt hai bên của mihrab (một khoảng trống trên tường tượng trưng cho Kaaba ở Mecca, chỉ hướng cúi đầu lạy). Dưới triều đại của vua Selim II (1566-1574), ngôi đền lại tiếp tục bị hư hỏng và được mở rộng trùng tu, thêm nhiều công trình kiến trúc dưới sự chỉ huy của kiến trúc sư vĩ đại người Ottoman, Sinan, người nổi tiếng với các công trình chống động đất. Để bảo vệ lâu dài cho di tích lịch sử Byzantine, Sinan đã xây thêm hai tháp trụ lớn ở phía Tây của công trình và ở lăng Selim II phía Đông Nam vào năm 1574. Hai lăng mộ của các vua Murad III và Mehmed III cũng được xây gần đền thờ vào thập niên 1600.

Viện bảo tàng

Vào năm 1935, Mustafa Kemal Atatürk, tổng thống đầu tiên và người sáng lập nền Cộng hòa Thổ Nhĩ Kỳ, đã quyết định chuyển đổi công trình này thành một viện bảo tàng. Các lớp đệm trải sàn và những trang trí bằng đá hoa cương được lộ diện trở lại sau nhiều thế kỷ, trong khi lớp vôi trắng phủ kín các tranh khảm đá quý cũng được gỡ bỏ.

Kiến trúc

Được xây dựng dưới triều đại hoàng đế Justinian tại Constantinople, ngôi đền được thiết kế bởi hai kiến trúc sư Anthemius de Tralles và Isidorius de Miletus. Trung tâm của nhà thờ có mặt bằng hình vuông (75,6m x 68,4m), được bao phủ bởi một mái vòm bán cầu đường kính 33m (cao 51m tính từ nền), với cấu trúc vòm buồm. Phần tambour có 40 cửa sổ để đón ánh sáng.

Kích thước và cấu trúc của mái vòm là một kiệt tác thiết kế, đánh dấu một bước đột phá về kết cấu, và trở thành một thành tựu rực rỡ của kiến trúc Byzantine.

Từ năm 1453, sau khi ngôi đền được chuyển đổi thành thánh đường Hồi giáo, người Thổ Nhĩ Kỳ đã xây thêm 4 tháp minaret nhọn ở các góc của công trình, tạo nên diện mạo của ngôi đền như ngày nay.

Nhà thờ Hagia Sophia đã từng là ngôi thánh đường Cơ đốc giáo lừng lẫy nhất và tuyệt đẹp ở phương Đông, là minh chứng vững bậc cho lịch sử kiến trúc tôn giáo.

Chú thích

Các liên kết ngoài