Buzz
Cà phê không chỉ là thức uống, mà là nguồn cảm hứng cho hàng tỷ người trên thế giới. Với sức hút lớn thứ 2 sau dầu mỏ, câu chuyện 1000 năm về nguồn gốc cà phê là một dấu mốc kỳ diệu. Bí mật của loại hạt thần kỳ này là gì?
Khám Phá Nguồn Gốc: Cà Phê và Cuộc Phiêu Lưu Hấp Dẫn
Chìm đắm trong câu chuyện về cách cà phê được khám phá và trở thành biểu tượng toàn cầu. Từ cây cỏ vô danh đến hạt thần kỳ, mỗi giọt cà phê là một câu chuyện kỳ diệu đang chờ đợi được kể.
Bí Mật Đằng Sau Nguồn Gốc Cây Cà Phê: Hành Trình của Đàn Dê
Đừng tin bạn đã biết hết về câu chuyện của cà phê! Kể từ ngày nảy mầm tại Ethiopia, cây cà phê đã được viết nên bằng những câu chuyện kỳ diệu. Người chứng kiến là chính đàn dê, và Kaldi đã mở ra hành trình của loại hạt thần kỳ này.
Khám Phá Bí Ẩn: Khi Đàn Dê Làm Nên Lịch Sử
Vào năm 850, Kaldi, anh chàng nông dân và chăn dê, bắt đầu hành trình khám phá với những con dê sôi nổi. Quả cherry đỏ rực giữa cánh đồng trở thành chìa khóa mở ra một thế giới mới – thế giới của cà phê.
Khi Đàn Dê Làm Nên Lịch Sử: Những Bước Đầu Kỳ Diệu
Những con dê không chỉ biết nhảy múa, mà còn chứa đựng bí mật của hạt cafe. Kaldi, người chứng kiến tận mắt, không thể chịu sự tò mò, và quyết định trải nghiệm chính mình. Điều kỳ diệu bắt đầu khi những hạt cafe lần đầu tiên chạm vào đời.
Phản ứng bất ngờ từ tu viện khiến Kaldi ngạc nhiên. Thậm chí, họ coi hạt cafe là biểu tượng của tà ác. Nhưng khi hạt cafe chín nở, hương thơm đặc trưng bắt đầu lan tỏa, khiến mọi người phải thay đổi quan điểm. Kết quả, hạt cafe trở thành hiện tượng và bắt đầu hành trình truyền bá khắp thế giới.
Sự Ra Đời của Cafe: Hành Trình từ Lửa Đến Hương Thơm
Chúng quyết định đưa hạt cafe vào nước nóng, tình cờ tạo ra loại đồ uống lạ lùng: cafe dạng lỏng. Qua trải nghiệm thú vị này, thầy tu nhận ra tác dụng kích thích tinh thần của cafe và quyết định áp dụng nó vào cuộc sống hàng ngày, tăng cường năng suất và tâm linh.
Tên Gọi “Cafe” Là Sự Kết Hợp Tuyệt Vời
“Cà phê” hoặc “café” trong tiếng Pháp không phải là từ gốc của loại hạt này. Thực sự, chúng đều là mượn từ “coffee” xuất hiện vào năm 1582 trong tiếng Anh.
Tuy nhiên, chính từ “coffee” cũng không phải là từ đầu tiên để chỉ hạt cà phê. Tên gọi cà phê trên thế giới đã trải qua nhiều sự chuyển đổi và mượn mà giữa các ngôn ngữ khác nhau:
Ả Rập, ngôn ngữ đầu tiên đặt tên cho hạt cà phê, đến từ vùng Trung Đông – nơi tiếp xúc sớm với loại hạt này sau Ethiopia.
“Qahwah” trong tiếng Ả Rập, nguồn gốc từ khái niệm chỉ rượu, mang đến một khía cạnh độc đáo và liên quan đến từ ngữ khác đặc trưng của cafe.
Trung Đông: Bước Ngoặt Quan Trọng Của Cafe
Cafe Chân Dung Thế Giới Lần Đầu Tiên
Sau sự kiện đàn dê kết nối cà phê với Ethiopia, hãy khám phá diễn biến ở vùng Trung Đông, bao gồm các quốc gia tại Tây Nam Á và Ai Cập.
Theo sử sách, cuối thế kỷ 15 chứng kiến cafe từ Ethiopia vượt biển đến Cộng hòa Yemen, trên bán đảo Nam Ả Rập. Các chuyến hàng tương tự sau đó đổ bộ thành phố cảng Mocha của Yemen.
Thành phố Mocha, Yemen.
Chưa biết: Mocha không chỉ là nơi phát sinh tên gọi và cách pha chế đặc trưng của cafe Mocha.
Người Sufi (một nhánh của Hồi giáo) ở Yemen thường ưa dùng cafe để tăng sự tập trung khi cầu nguyện, đặc biệt là vào những đêm khuya. Họ xem việc uống cafe như một cách 'thanh lọc tâm hồn' mỗi khi thực hiện nghi lễ tôn giáo.
Dần dần, hạt cafe lan tỏa tới nhiều thành phố khác như Mecca và Cairo (Ai Cập), Medina (Ả Rập), Damascus (Syria), Baghdad (Iraq), Istanbul (Thổ Nhĩ Kỳ). Cư dân nơi đây nhanh chóng hưởng ứng, tham gia vào 'Schools of the Wise' - những nơi giao lưu và thưởng thức cafe.
Sau đó, những quán cafe đầu tiên xuất hiện, được gọi là 'Schools of the Wise', nơi mọi người tụ tập và giao lưu.
Dù vậy, tòa án Mecca (Ai Cập) từ chối việc sử dụng cafe và đưa ra lệnh cấm đối với cư dân thành phố. Tuy nhiên, sau đó họ lại rút lại quyết định vì những lý do tôn giáo phức tạp.
Sự kiện 'Thánh nhân phá luật'
Baba Budan, một thánh nhân thuộc Sufi giáo, đã mạo hiểm đưa 7 hạt cafe thô từ thành phố Mocha (Yemen) về Ấn Độ. Hành động này đã đánh dấu bước ngoặt quan trọng, làm lan rộng sự phổ biến của cafe trên khắp thế giới.
Tại thời điểm đó, Yemen kiểm soát việc xuất khẩu cafe và muốn giữ bí mật về cây giống. Để vượt qua hạn chế này, Baba Budan đã phải thực hiện hành động lén lút.
Mỗi giai đoạn xử lý của quả và hạt cafe được thực hiện cẩn thận, từ thu hoạch cho tới quá trình rang xay.
Con số '7' có ý nghĩa thiêng liêng trong Hồi giáo và Sufi giáo, làm tăng sức hút cho sự kiện Budan mang 7 hạt cafe về Ấn Độ. Nguyên liệu từ sự kiện này không chỉ trở thành nguồn cảm hứng mà còn đặt tên cho nông trại, gắn liền với tên ông Budan.
Bước khởi đầu cho câu chuyện về nguồn gốc cafe tại Ấn Độ, mở ra hành trình sản xuất cafe trên khắp đất nước và những vùng lân cận.
Chinh phục xu hướng cafe tại Châu Âu
Italia
Châu Âu chứng kiến nguồn gốc cafe tại thành phố Venice (Italy) từ năm 1570. Ban đầu, cafe bị hiểu lầm là thứ thức uống ma mị, tương tự như Ethiopia trước đó.
Tác động kích thích não bộ của cafe khiến mọi người nghi ngờ, phải tìm ý kiến từ Giáo hoàng Clement VIII. Cuối cùng, Giáo hoàng đã chấp nhận sau khi thử và trở thành 'fan cứng' của cafe.
Giáo hoàng Clement VIII thích thú với cốc Starbucks (#justforfun).
Hà Lan
Như Ấn Độ, Hà Lan bắt đầu trồng hạt cafe nhờ… lén lấy từ Yemen và giấu qua biên giới.
Tuy nhiên, việc này hơi phức tạp vì thời tiết Hà Lan quá lạnh để cafe phát triển. Họ sau này nghĩ ra ý tưởng trồng trong nhà kính.
Áo
Áo cũng có cách riêng để cafe du nhập và phát triển, nhưng hoàn cảnh lại hơi “đặc biệt” một chút.
Mọi thứ bắt nguồn từ trận chiến tại Vienna năm 1683, khi Áo, Đức, và Ba Lan hợp sức đánh bại Đế quốc Ottoman (Thổ Nhĩ Kỳ cổ). Khi rút lui, quân địch để lại kho cafe, mở ra cơ hội thưởng thức và sáng tạo nhiều hương vị mới.
Tranh vẽ trận chiến tại Vienna giữa Áo và đế quốc Ottoman.
Anh
Văn hóa cafe ở Anh phát triển mạnh mẽ với các điểm hẹn phục vụ cafe và nhu cầu giao lưu, trò chuyện.
Những quán cafe này thường được gọi là 'Penny Universities' – nơi chỉ cần 1 xu (1 penny) để mua cafe và tham gia các cuộc trò chuyện đầy tri thức và thú vị.
Phụ nữ thời kỳ đó thậm chí còn tổ chức biểu tình phản đối cafe vào năm 1674, vì họ thấy chồng chỉ quan tâm đến quán cafe.
Cafe Chạm Đất Châu Mỹ: Tốc Độ Lan Truyền Như Vũ Bão
Sự thịnh hành của cafe tại châu Mỹ
Sau cơn sốt ở châu Âu, tiếng tăm của cafe vẫn lan tỏa, nhưng luật lệ độc quyền về cafe vẫn là trở ngại tại nhiều quốc gia châu Âu. Do đó, việc nhập khẩu truyền thống của cafe sang châu Mỹ rất khó khăn.
Thuyền trưởng Gabriel Mathieu de Clieu từ Pháp đã thực hiện “sứ mệnh cao cả” này. Thực tế, ông chỉ đơn giản là… lấy trộm hạt cafe từ vườn cây của Vua Louis XIV (Pháp) và mang theo.
Đầu thế kỷ 18, Gabriel cập bến Caribbean, không biết rằng ông là nhân tố giúp cafe lan truyền rộng rãi tại đây. Nhờ ông, cafe được nhân giống ở Jamaica (quốc đảo thuộc Caribbean) vào năm 1730, tổ chức canh tác lớn, dần được giới thiệu sang nhiều quốc gia khác.
Ngẫu nhiên, trong khi người châu Mỹ đang phản đối chính sách thuế Anh với phong trào 'ném trà xuống biển', cafe trở thành đồ uống quốc dân, trong khi trà bị xem là đồ uống kỳ thị.
Các quán cafe nở rộ ở New York, thu hút khách hàng từ mọi tầng lớp xã hội, bao gồm chính trị gia, doanh nhân, và du khách. Điểm chung của họ? Sự tò mò và mong muốn mãnh liệt để trải nghiệm và thưởng thức cafe, thậm chí mua bán nếu có cơ hội.
Sau khi thống trị ở Mỹ, cafe đã trở thành một trong những thức uống phổ biến hàng đầu. Ngày nay, Mỹ là quốc gia hàng đầu thế giới về nhập khẩu cafe, đáp ứng nhu cầu khổng lồ hàng năm.
Quốc gia dẫn đầu về sản lượng cafe
Brazil là đỉnh cao vĩ đại không ngừng, giữ vững danh hiệu sản xuất cafe lớn nhất thế giới. Năng suất và sản lượng cafe tại quốc gia Nam Mỹ này vượt trội hơn bất kỳ nơi nào khác trên hành tinh.
Năm 1822, cư dân ở đây trầm trồ khi hạt cafe được “nhập lậu” thành công và bắt đầu quá trình nhân giống. Đến năm 1852, Brazil đã đứng đầu thế giới về trồng cafe và giữ vững vị thế đó cho đến tận bây giờ.
Năm 1893, nhiều đồn điền và nông trại cafe mọc lên ở Nam Mỹ và Trung Mỹ. Sản lượng cafe ngày càng tăng, lan rộng ra khắp nơi trên thế giới.
Cuối thế kỷ 19, cafe chính thức trở thành thức uống nổi tiếng trên toàn cầu, được người ta săn đón và trồng trọt rộ lên.
Lịch sử phát triển máy pha cafe
Trồng cafe chỉ là bước đầu, con người hiểu rằng sự sáng tạo và tận hưởng cần phải đi đôi với nhau. Các phương pháp ủ và chế biến cafe xuất hiện đa dạng từ nền văn hóa khác nhau.
Vào đầu thế kỷ 20, nồi đun/ủ cafe và nồi rang cafe được phát minh, đặt nền móng cho nghệ thuật pha chế cafe hiện đại.
Năm 1901, Luigi Bezzera – thợ cơ khí ở Milan, Italy đăng ký máy pha cafe Espresso. Mặc dù không phải là người đầu tiên nghĩ ra ý tưởng này, Luigi đã đem đến nhiều cải tiến đáng kể. Máy pha Espresso của ông cho phép pha cafe nhanh chóng, trở thành tiêu chuẩn cho các máy hiện đại.
Tích hợp công nghệ vào ẩm thực: Máy pha cafe hiện đại
Bản vẽ minh họa cho thiết kế máy pha Espresso của Luigi Bezzera.
Tuy nhiên, thành công của Luigi đến cùng với một hạn chế đáng kể: Espresso pha ra có vị quá đắng do quy trình máy chưa được điều chỉnh đúng chuẩn.
Vấn đề xuất phát từ việc máy pha Espresso của Bezzera sử dụng cơ chế đun nước trực tiếp bằng lửa, gây khó khăn trong việc kiểm soát áp suất và nhiệt độ. Do đó, ông không thể tạo ra áp suất ổn định để lọc và chiết cafe.
Đến năm 1945, Achille Gaggia giới thiệu máy pha Espresso sử dụng piston nén thủ công với đòn bẩy, tạo ra áp suất nước cao hơn để chế biến cafe. Kết quả, hương vị trở nên chuẩn hơn và được nhiều người ưa chuộng.
Năm 1908, phương pháp pha cafe giấy lọc (drip coffee) bắt đầu được thử nghiệm và Melitta Bentz, một doanh nhân nữ người Đức, sáng chế thành công.
Trong thập kỷ đầu của thế kỷ 20, Nestle phát minh cafe hòa tan để giải quyết vấn đề dư thừa do tăng sản lượng. Họ sáng tạo ra loại cafe “ăn liền” này để tránh tình trạng tồn kho và hàng tồn ế.
Một tin vui lớn trong giai đoạn này là Mỹ chính thức công nhận cafe đạt tiêu chuẩn an toàn và có lợi cho sức khỏe. Điều này giúp loại bỏ nhiều quan điểm cấm đoán và tranh cãi xoay quanh cafe từ trước đó.
3 Giai Đoạn Biến Đổi Của Xu Hướng Cafe Toàn Cầu
Mặc dù đã lan tỏa và phát triển mạnh mẽ trên nhiều quốc gia, nhưng câu chuyện của cafe và hành trình nở rộ mới chỉ là khởi đầu.
Việc trồng và phổ biến cafe trên khắp châu lục có thể là một chuyện, nhưng biến nó thành thức uống cao cấp, được săn đón hàng đầu là một chuyện hoàn toàn khác. Quá trình này đã trải qua 3 giai đoạn chính (3 Waves of Coffee), để lại ảnh hưởng sâu rộng trên toàn cầu.
Từ quá trình phân phối hạt đến kỹ thuật chế biến cafe và nhiều yếu tố khác, tất cả đã đóng góp vào việc đưa cafe vượt qua những biến động lịch sử để đạt được vị thế như hiện nay.
Giai Đoạn 1 (First Wave of Coffee): Tiện Lợi Hơn Cả
Vào thập kỷ 1980-1990, mọi người chỉ quan tâm đến cafe vì hương vị độc đáo và hiệu ứng tỉnh táo, chứ không để ý đến chi tiết mùi vị.
Ở giai đoạn này, cafe chỉ là một loại đồ uống mới lạ, chưa đủ đặc sắc để tạo ra ấn tượng sâu sắc. Các chuỗi cửa hàng cafe không chú trọng đến nguồn gốc của hạt cafe hay chất lượng pha chế.
Trong Giai Đoạn 1, quá trình chế biến và ủ cafe còn khá cơ bản, không được tập trung nhiều vào chi tiết.
Nhiều người nghĩ rằng cafe là sản phẩm nhân tạo từ nhà máy, không phải được thu hoạch từ cây trồng tự nhiên. Thiếu sót trong việc hoàn thiện chất lượng và hương vị đã tạo ra hiểu lầm đáng kể như vậy.
Thậm chí, các hãng đồ uống cũng không chú trọng quảng cáo về nguồn gốc nông trại cafe hay cách họ xử lý hạt thô. Tất cả chỉ tập trung vào việc pha cafe nhanh chóng và tiện lợi để kiếm nhiều lợi nhuận.
Đặc điểm của “First Wave of Coffee”:
Giai đoạn 2 (Second Wave of Coffee): Đổi mới về hương vị
Các thương hiệu như Starbucks và Caribou Coffee là biểu tượng của giai đoạn này. Họ có đóng góp quan trọng trong việc thay đổi cả ngành công nghiệp pha chế và văn hóa thưởng thức cafe tại Mỹ, và sau đó là trên toàn thế giới.
Cách giới thiệu thông tin sâu rộng về cafe đã giúp họ tạo ấn tượng mạnh mẽ trong tâm trí khách hàng. Điều này làm nổi bật hơn so với giai đoạn cafe trong những năm 80-90 trước đó.
Nguồn gốc của cafe, quá trình chọn lọc hạt chất lượng cao… - tất cả đều được quảng bá rộng rãi tới công chúng. Ngay từ lúc này, chỉ cần biết về những điều này, người ta đã thấy hứng thú với cafe mà không cần thử nếm.
Ngày càng nhiều người chú ý và tận hưởng hương vị cafe một cách tinh tế hơn.
Sau khi tạo ấn tượng, Starbucks tiếp tục bước đi mạnh mẽ với những công thức pha chế cafe sáng tạo của mình.
Là đơn vị đầu tiên đưa ra pha chế Espresso cổ điển và sáng tạo với nhiều loại nguyên liệu làm ngọt hoặc syrup. Starbucks tận dụng cơ hội để thể hiện sự đầu tư đổi mới trong pha chế cafe, đồng thời khởi xướng cộng đồng và văn hóa barista.
Kết quả mà Starbucks đạt được vượt xa mong đợi, tạo ra hiệu ứng danh tiếng lớn, giúp ngành cafe thoát khỏi dư vị đắng ngắt và tẻ nhạt của giai đoạn “First Wave of Coffee” trước đó.
Đặc trưng của giai đoạn “Second Wave of Coffee”:
Giai đoạn 3 (Third Wave of Coffee): Nâng cao trải nghiệm tối ưu
Mặc dù giai đoạn 2 đã đạt được nhiều thành công, nhưng vẫn còn một thiếu sót quan trọng chưa được chú ý: Quy trình xử lý hạt cafe trước khi pha chế.
Chỉ có một nhóm nhỏ người yêu cafe biết cách thử nghiệm nhiều loại hạt từ các điều kiện nuôi trồng khác nhau, hoặc thay đổi cách sơ chế hạt. Phần lớn thương hiệu không để ý đến điều này.
Ngay cả đại diện lớn như Starbucks khi đó cũng tập trung chủ yếu vào hương vị sau khi chế biến, chưa chú trọng đến khâu xử lý chất lượng hạt ban đầu.
Dần dần, tư duy và thói quen thay đổi, ảnh hưởng lớn đến ngành cafe ở Mỹ, Úc, Canada... Ngày càng có nhiều người muốn thử các loại hạt cafe khác nhau, từ việc thay đổi mức độ rang cho đến sáng tạo công thức ủ cafe mới.
Năm 1999 đánh dấu sự bùng nổ chính thức của “Third Wave of Coffee”, làm nên một phong trào mạnh mẽ cho tất cả các tín đồ cafe trên khắp thế giới. Họ nhận ra cafe không chỉ đơn giản là vị đắng, mà còn chứa đựng nhiều tinh hoa khác nhau.
Đặc điểm của “Third Wave of Coffee”:
Specialty Coffee: Bước Nâng Cấp Của Third Wave Coffee
Khái niệm Specialty Coffee không còn xa lạ với nhiều người, đặc biệt khi ngày càng nhiều quán cafe mở ra và tự hào được gắn với danh hiệu này. Tuy nhiên, hầu hết chúng ta chỉ hiểu đơn giản nó mang ý nghĩa “chuyên nghiệp”, mà chưa thấu hiểu hết bản chất đặc biệt của Specialty Coffee.
Thực chất, định nghĩa về Specialty Coffee chặt chẽ liên quan đến Third Wave of Coffee như đã nêu trên. Có thể nói rằng Specialty Coffee là một bản nâng cấp nhỏ của giai đoạn Third Wave.
Khái niệm này được đưa ra bởi SCAA (Specialty Coffee Association of America – tạm dịch: Hiệp hội Cafe Đặc sản Hoa Kỳ). Tổ chức này đánh giá hương vị cafe trên toàn cầu, trên thang điểm từ 0-100.
Loại cafe đạt điểm từ 60 trở lên trên thang điểm của SCAA được xem là đạt tiêu chuẩn thương mại, còn từ 80 trở lên sẽ thuộc danh mục “specialty coffee”.
Nói một cách khác, Specialty Coffee là những sản phẩm cafe phản ánh kinh nghiệm và tinh hoa đúc kết qua hàng chục năm – bao gồm kỹ thuật rang, ủ, pha chế và trang trí. Giai đoạn Third Wave of Coffee là nền tảng quan trọng tạo ra Specialty Coffee ngày nay.
Lịch sử hình thành cà phê bắt đầu từ hơn 1000 năm trước và tiếp tục phát triển, không ngừng sáng tạo. Chặng đường này chắc chắn sẽ ngày càng đa dạng và thú vị hơn trong tương lai với sự hỗ trợ của công nghệ.
Cuối cùng, ai có thể ngờ rằng từ thói quen háu ăn của đàn dê lại mở ra cả một ngành công nghiệp đồ uống khổng lồ như hiện nay?
Liệu có một 'Fourth Wave of Coffee' sẽ xuất hiện trong tương lai để tiếp nối và cách tân tất cả thành tựu hiện có của ngành cafe? Câu hỏi này chỉ có thể được trả lời bởi thời gian.
Đăng bởi: Tú Đội
Từ khóa: Hành trình hình thành cà phê trên toàn cầu: Bắt nguồn từ... một đàn dê?
