Hạt mắc khén: Linh hồn của ẩm thực Tây Bắc

Khách du lịch Tây Bắc luôn nhớ mãi hương vị đặc biệt của ẩm thực nơi này. Đó là nhờ hạt mắc khén, một gia vị không thể thiếu trong nhiều món ăn địa phương.

Tìm hiểu về Mắc Khén và hạt mắc khén

Mắc Khén, hay còn gọi là Má Khén, là loại cây thuộc họ cam, có tên khoa học là Zanthoxylum rhetsa. Loài cây này cao khoảng 8 - 10m, thân thẳng, hoa nở thành chùm thơm nhờ tinh dầu, quả chuyển từ xanh sang vàng hồng khi chín, hạt màu đen.

Hạt mắc khén là đặc sản của ẩm thực Tây Bắc, với hương thơm nhẹ nhàng giống cam, mang lại hương vị đặc trưng cho các món ăn. Khi ăn, vị của hạt không ngay lập tức thấy rõ, sau một thời gian mới thấy hơi tê đầu lưỡi.

Việc thu hoạch hạt mắc khén tương đối đơn giản, nhưng do cây có gai nên người dân dùng dụng cụ vợt để hái. Hạt mắc khén tươi có hương vị thơm ngon nhất, cần được sơ chế sớm để bảo quản.

Phơi khô và rang là hai cách sơ chế hạt mắc khén hiệu quả nhất. Đối với phương pháp phơi khô, bạn chỉ cần phơi hạt ở nơi râm mát hoặc treo trên gác bếp cho đến khi khô hoàn toàn để bảo quản lâu dài. Còn với cách rang, bạn nên rang hạt với lượng vừa phải, sau đó đợi từ 30 – 45 phút để hạt nguội rồi mới giã nhỏ hoặc xay thành bột.

Lưu ý: Do hạt mắc khén chứa nhiều tinh dầu, nên nếu không để hạt nguội hoàn toàn trước khi đựng vào lọ, bột sẽ bị dính và không mịn. Bảo quản hạt mắc khén tốt nhất là đặt ở tủ bếp, nơi kín gió, không cần thiết phải cho vào tủ lạnh.

Khám phá công dụng của hạt mắc khén

Hạt mắc khén giàu tinh dầu và chứa các thành phần như alkaloid, b-pinen, d-terpinen, d-a-phellandren, d-a-dihydrocarvol, 4-caren, 4-terpinol, dl-carvotanacetone cùng các chất kháng khuẩn. Vì vậy, nó không chỉ là gia vị đặc trưng mà còn có thể dùng làm thuốc.

Sử dụng hạt mắc khén trong nấu ăn có thể tăng hương vị cho món ăn, nhưng lưu ý không nên cho quá nhiều vì có thể làm món ăn trở nên đắng và khó ăn.

Chỉ thêm một lượng nhỏ hạt mắc khén vào món ăn, nếu cần, có thể bổ sung thêm vào nước chấm. Dưới đây là một số cách sử dụng hạt mắc khén phổ biến trong ẩm thực:

+ Món nướng: Hạt mắc khén khi tẩm vào cá hoặc thịt nướng tạo ra hương vị độc đáo, khiến bạn không thể quên và muốn thử nhiều lần.

+ Món chiên: Ướp cá hoặc thịt với mắc khén trước khi chiên sẽ mang lại vị cay nhẹ, thơm đặc trưng không thể lẫn vào đâu được.

+ Pha nước chấm: Thêm mắc khén vào nước mắm giúp tăng hương vị cho món ăn, đặc biệt là với thịt hoặc cá nướng, chiên.

+ Làm chẩm chéo: Mắc khén được dùng để pha chẩm chéo, một loại nước chấm phản ánh bản sắc ẩm thực Tây Bắc.

+ Tấm ướp làm khô: Ướp thịt trâu, bò khô với mắc khén giúp tạo nên hương vị thơm nồng, đặc trưng cho thịt khô vùng này, ai ăn cũng phải khen ngợi.

- Sử dụng làm thuốc: Hạt mắc khén được ứng dụng trong nhiều bài thuốc dân gian để điều trị đầy bụng, khó tiêu, kích thích tiêu hóa và giảm đau nhức xương khớp tại Tây Bắc.

- Ngâm rượu: Người dân còn dùng hạt mắc khén khô để ngâm rượu, sử dụng như một loại thuốc xoa bóp, giảm các triệu chứng tụ máu, bầm tím và đau xương khớp.

Hướng dẫn sử dụng hạt mắc khén

Nếu mua hạt mắc khén đã qua sơ chế, bạn có thể sử dụng ngay. Còn khi mua hạt mắc khén nguyên vẹn, còn thô, bạn cần thực hiện các bước sau:

Bước 1 Tách bỏ cành khô và tạp chất từ hạt mắc khén bạn vừa mua.

Bước 2 Đặt chảo lên bếp và đợi cho đến khi chảo nóng.

Bước 3 Rắc một lượng hạt mắc khén vừa phải vào chảo nóng, đảo đều tay để tránh cháy hạt. Giữ lửa ở mức vừa phải để đảm bảo rang đều mà không bị cháy.

Bước 4 Chờ 2 đến 3 phút, khi mắc khén bắt đầu bốc khói và tỏa mùi thơm nhẹ, tức là đã rang chín. Lập tức tắt bếp và đổ hạt ra khay để nguội.

Bước 5 Hãy để mắc khén nguội khoảng 30 phút sau khi rang trước khi xay hoặc giã. Vội vàng xay ngay khi còn nóng có thể không đạt được độ mịn mong muốn do lượng tinh dầu dồi dào trong hạt.

Lưu ý:
- Rang một lượng vừa phải mắc khén để sử dụng trong thời gian ngắn. Rang nhiều có thể khiến hạt mất đi hương vị đặc trưng.
- Không cần xay quá mịn, chỉ cần xay hoặc giã đến mức vừa phải.

Bạn có thể thấy người dân vùng Tây Bắc nướng mắc khén bằng cách cho cả chùm vào bếp lửa hoặc đặt một viên than hồng vào bát có chứa mắc khén.

Đảo đều tay cho đến khi mùi thơm đặc trưng của mắc khén lan tỏa, sau đó gắp viên than ra, thổi sạch tàn và bụi, rồi dùng chuôi dao để giã mắc khén cho mịn.

Dưới đây là một số món ăn ngon kết hợp cùng mắc khén

Gà nướng mắc khén

Gà nướng mắc khén là món ẩm thực tiêu biểu của Tây Bắc, kết hợp hài hòa giữa gà tươi và hạt mắc khén, tạo nên hương vị đặc trưng khó quên.

Thịt gác bếp

Món thịt gác bếp là đặc sản nổi tiếng của các dân tộc vùng Tây Bắc, bao gồm thịt trâu, thịt lợn và thịt bò được phơi khô trên bếp lửa.

Hương vị đặc trưng của các món thịt gác bếp không chỉ đến từ mùi khói tự nhiên mà còn từ mùi thơm nồng của hạt mắc khén, làm tăng thêm phần quyến rũ cho món ăn.

Thịt nướng Tây Bắc

Những món thịt nướng của Tây Bắc, đặc biệt là của người dân tộc Thái, luôn hấp dẫn nhờ cách ướp thịt với mắc khén và các gia vị khác, mang lại mùi thơm và vị ngon đặc trưng.

Hạt mắc khén khi nướng cá và thịt không những tạo hương thơm đặc trưng mà còn giúp giảm mùi tanh tự nhiên.

Làm chẩm chéo

Chẩm chéo, với hương vị thơm ngon từ mắc khén, muối rang, ớt khô và giã nhỏ trộn đều, tạo nên món chấm có vị chua nhẹ, thơm phức như ô mai và như hương quế.

Hạt mắc khén là gia vị đặc trưng của Tây Bắc. Tuy nhiên, cần lưu ý không dùng cho người bị táo bón hoặc dễ nổi mụn, và không nên dùng quá nhiều để tránh làm mất hương vị món ăn. Nếu có dịp, hãy thử mắc khén, linh hồn của ẩm thực Tây Bắc, để trải nghiệm một hương vị ẩm thực tuyệt vời.

Mua hạt mắc khén chất lượng tại Mytour: