Hậu quả của việc trẻ dậy thì sớm là gì? Khi nào cần đưa con đến gặp bác sĩ?

Vấn đề dậy thì sớm thường là điều gây lo lắng cho nhiều phụ huynh, vì trẻ có nguy cơ mắc các bệnh lý liên quan và phải đối mặt với rối loạn tâm lý khi có những biến đổi cơ thể không bình thường so với bạn bè cùng trang lứa.

Sự dậy thì sớm là gì?

Hiện nay, tình trạng dậy thì sớm ở trẻ đang gia tăng mạnh mẽ

Định nghĩa

Bước vào tuổi dậy thì sớm là khi trẻ bắt đầu trải qua giai đoạn dậy thì trước tuổi bình thường (trước 8 tuổi đối với bé gái và trước 9 tuổi đối với bé trai).

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hiện nay tình trạng dậy thì sớm ở trẻ tăng lên 35 lần so với 10 năm trước và tiếp tục gia tăng, đặc biệt nhiều ở các bé gái.

Phân loại vấn đề dậy thì sớm

Dậy thì sớm ở trẻ được phân loại thành 3 loại chính: 

Dậy thì sớm trung ương: là hiện tượng dậy thì sớm do sự tác động của hormone sinh dục. Dậy thì sớm thường là kết quả của tổn thương đến hệ thần kinh trung ương, dẫn đến tăng sản xuất hormone sinh dục, giúp các bộ phận sinh dục của trẻ phát triển.

Dậy thì sớm ngoại biên: còn được gọi là dậy thì sớm giả hoặc không phụ thuộc vào hormone sinh dục. Nguyên nhân thường là do bệnh lý ở tuyến sinh dục hoặc tuyến thượng thận gây ra tăng cao hormone sinh dục. 

Dậy thì sớm không hoàn toàn: là dạng biến thể của dậy thì bình thường. Trẻ dậy thì sớm không hoàn toàn thường có những biểu hiện phụ như: 

• Vú phát triển ở bé gái, thường xảy ra từ 1 tuổi đến 3 tuổi. Trong một số trường hợp, vú trẻ phát triển lớn lên mà không có kinh nguyệt hoặc phát triển lông mu. Các xét nghiệm hormone sinh dục bình thường. 
• Phát triển lông mu sớm một cách đơn lẻ, ở bé trai từ 7 tuổi đến 9 tuổi và ở bé gái từ 5 tuổi đến 7 tuổi. Trong trường hợp này, trẻ chỉ phát triển lông nách và/hoặc lông mu, có thể xuất hiện mụn trứng cá. Trẻ có tăng trưởng chiều cao nhanh và sớm có tuổi xương. 
• Kinh nguyệt sớm một cách đơn lẻ: thường gặp khá hiếm, vì vậy cần được chẩn đoán để phân biệt với dậy thì sớm trung ương. 

Các giai đoạn tuổi dậy thì

Trong từng giai đoạn phát triển tuổi dậy thì, cả nam và nữ đều có những dấu hiệu riêng biệt. Các chuyên gia xác định và đánh giá từng giai đoạn này theo các khoảng thời gian khác nhau. Ngày nay, các giai đoạn này được gọi là giai đoạn Tanner.

Giai đoạn Tanner 1

Giai đoạn này mô tả bề ngoại của trẻ trước khi có bất kỳ dấu hiệu nào của tuổi dậy thì. Ở cuối giai đoạn Tanner 1, não bộ bắt đầu gửi các “tín hiệu đặc biệt” để chuẩn bị cho sự thay đổi.

Các thay đổi trong cơ thể bao gồm: Vùng dưới đồi bắt đầu tiết hoocmon giải phóng gonadotropin (GnRH). GnRH sau đó di chuyển đến khu vực tuyến yên, là một vùng nhỏ dưới não kiểm soát các tuyến khác trong cơ thể. Tuyến yên cũng tiết ra 2 loại hoocmon FSH và LH, kích thích và điều hòa sự phát triển của các tuyến sinh dục như buồng trứng và tinh hoàn một cách đồng bộ.

Não bắt đầu gửi tín hiệu trong giai đoạn này ở trẻ nữ từ 8 tuổi hoặc khoảng 9-10 tuổi ở trẻ nam. Tuy nhiên, không có bất kỳ thay đổi nào trong cơ thể có thể nhận biết được ở thời điểm này.

Giai đoạn Tanner 2

Trong giai đoạn Tanner 2, cơ thể trẻ bắt đầu phát triển các biến đổi về mặt thể chất. Hoocmon đã gửi tín hiệu khắp cơ thể. Cụ thể, ở mỗi trẻ sẽ có những biến đổi như sau:

Đối với trẻ nữ:

Dấu hiệu dậy thì đầu tiên có thể xuất hiện từ khoảng 9-11 tuổi. Các dấu hiệu sớm nhất bao gồm: núm vú phát triển, gây ngứa hoặc cảm giác mềm mại. Quầng vú cũng mở rộng và sậm màu hơn. Sự phát triển của vú có thể khác nhau về kích thước và tốc độ ở mỗi bên. Đôi khi có thể thấy núm vú một bên lớn hơn hoặc nhỏ hơn bên kia.

Một trong những dấu hiệu dễ nhận ra ở trẻ nữ là việc mọc lông mu, và lông ở vùng trên môi âm đạo cũng bắt đầu phát triển. Khoảng này, tử cung cũng phát triển lớn dần.

Theo các nghiên cứu, trẻ nữ có chỉ số BMI cao sẽ bước vào giai đoạn Tanner 2 sớm hơn, và trẻ nữ da đen sẽ phát triển sớm hơn so với trẻ nữ có da trắng.

Đối với trẻ nam:

Đối với trẻ nam, dậy thì thường bắt đầu từ khoảng 11 tuổi. Dấu hiệu đầu tiên mà ba mẹ có thể nhận ra là phần tinh hoàn và da bìu bắt đầu nở to ra. Đồng thời, lông vùng quanh gốc dương vật cũng bắt đầu mọc lên.

Giai đoạn Tanner 3

Giai đoạn trẻ dậy thì thường bắt đầu xuất hiện mụn

Giai đoạn này, các thay đổi về thể chất đã rõ ràng xuất hiện ở trẻ nam và trẻ nữ. Cụ thể như sau:

Đối với trẻ nữ (thường sau 12 tuổi):

• Núm vú tiếp tục phát triển, nở ra
• Lông mu mọc dày và xoăn hơn
• Bắt đầu xuất hiện lông nách
• Mụn bắt đầu xuất hiện ở mặt hoặc vùng lưng
• Tăng chiều cao nhanh nhất trong giai đoạn này (khoảng hơn 8cm mỗi năm)
• Hông và đùi bắt đầu tích mỡ

Đối với trẻ nam (thường sau 13 tuổi):

• Dương vật trở dài, tinh hoàn phình to hơn
• Mô vú có thể đã bắt đầu hình thành dưới núm vú (điều này phổ biến với trẻ nam trong độ tuổi thiếu niên và một số năm sau sẽ biến mất)
• Mộng tinh khi ngủ
• Giọng nói bắt đầu biến đổi, từ giọng cao chuyển sang giọng trầm hơn
• Cơ bắp phát triển mạnh mẽ hơn
• Tăng chiều cao có thể lên đến hơn 8cm mỗi năm

Giai đoạn Tanner 4

Giai đoạn Tanner 4 là giai đoạn mà các thay đổi cơ thể xảy ra mạnh mẽ nhất ở trẻ. Ở trẻ nữ, giai đoạn này thường bắt đầu vào khoảng 13 tuổi và ở trẻ nam vào khoảng 14 tuổi. Các thay đổi bao gồm:

Đối với trẻ nữ:

• Vú trở nên đầy đặn hơn.
• Nhiều trẻ nữ trải qua chu kỳ kinh nguyệt đầu tiên.
• Tốc độ tăng chiều cao giảm đi, có thể không tăng nhanh như ở giai đoạn 3.
• Lông mu tiếp tục mọc dày hơn.

Đối với trẻ nam:

• Dương vật, tinh hoàn và bìu tiếp tục phát triển lớn hơn, màu da bìu sậm hơn.
• Lông nách bắt đầu mọc dày hơn.
• Giọng nói trở nên trầm và ổn định hơn.
• Mụn trứng cá xuất hiện.

Giai đoạn Tanner 5

Đây là giai đoạn cuối cùng đánh dấu sự kết thúc của quá trình trưởng thành cơ thể của trẻ.

Đối với trẻ nữ:

• Vùng vú đạt kích cỡ và hình dạng gần như trưởng thành, mặc dù vẫn có thể thay đổi cho đến khi 18 tuổi.
• Chu kỳ kinh nguyệt trở nên đều đặn hơn sau 6 tháng - 2 năm.
• Chiều cao trưởng thành đạt được sau 1 năm - 2 năm tính từ kỳ kinh nguyệt đầu tiên.
• Phần lông mu dày hơn và lan đến vùng đùi phía trong.
• Bộ phận sinh dục và cơ quan sinh sản phát triển đầy đủ.
• Mông, đùi, hông trở nên đầy đặn.

Đối với trẻ nam:

• Dương vật, tinh hoàn và bìu đạt kích cỡ như người trưởng thành.
• Lông mu ở phần gốc dương vật dài và có thể lan đến vùng đùi.
• Râu bắt đầu phát triển và trở nên dày hơn.
• Tốc độ tăng chiều cao có thể chậm lại, nhưng cơ bắp vẫn tiếp tục phát triển.
• Đa số đến 18 tuổi, các trẻ nam thường đạt đỉnh điểm tăng trưởng.

Nguyên nhân dẫn đến sự phát triển dậy thì sớm

Có nhiều nguyên nhân gây ra dậy thì sớm ở trẻ

Hầu hết trường hợp dậy thì sớm ở trẻ thường chỉ là sự phát triển sớm hơn dự kiến. Tuy nhiên, đôi khi cũng là dấu hiệu của một số bệnh lý tiềm ẩn trong cơ thể. Một số dạng dậy thì phổ biến và là nguyên nhân của những thay đổi đó bao gồm:

• Dậy thì sớm trung ương thường xảy ra do sự trưởng thành sớm của trục hạ đồi – tuyến yên – tuyến sinh dục. Dậy thì sớm ở trẻ gái thường phổ biến hơn trẻ trai.

Có đến 80% - 90% trẻ dậy thì sớm trung ương không tìm ra nguyên nhân gây bệnh, 10% - 20% là do tổn thương hệ thần kinh trung ương. Vì vậy, ngay cả khi không có bất kỳ bất thường nào về thần kinh trong quá trình khám lâm sàng, bác sĩ vẫn khuyên ba mẹ nên cho trẻ làm MRI não để kiểm tra. 

• Dậy thì sớm ngoại vi thường là kết quả của sự tăng tiết quá mức của các hoocmon sinh dục. Nguyên nhân gây dậy thì sớm ngoại biên ở trẻ gái thường là do nang và u buồng trứng. Ở trẻ trai là do u tế bào mầm tiết hCG hoặc u tế bào leydig.

Nhiều căn bệnh có thể khiến sản xuất estrogen và testosteron tăng lên bao gồm: khối u ở tuyến thượng thận, tăng sản xuất thượng thận bẩm sinh, hội chứng McCune-Albright, tiếp xúc với các hoocmon sinh dục từ bên ngoài như kem bôi hoặc thuốc mỡ, u nang buồng trứng, khối u buồng trứng,...

Dậy thì sớm ảnh hưởng ra sao đối với trẻ?

Dậy thì sớm ở trẻ có thể gây ra các vấn đề về sức khỏe cả về thể chất và tinh thần. Các ảnh hưởng bao gồm: 

• Giới hạn chiều cao phát triển: đối với trẻ dậy thì sớm, ban đầu có thể phát triển nhanh và cao hơn so với bạn cùng tuổi. Tuy nhiên, vì xương phát triển nhanh hơn bình thường nên thường sẽ ngừng phát triển rất sớm. Điều này có thể làm cho trẻ bị dậy thì sớm có chiều cao thấp hơn so với bạn đồng trang lứa khi trưởng thành.  
• Ảnh hưởng đến tâm lý: trẻ thường trải qua cảm giác lo lắng, tự ti do sự phát triển sớm, thậm chí có thể dẫn đến trầm cảm, sống khép kín, để lại di chứng tâm lý khi trưởng thành. 
• Nhu cầu sinh lý xuất hiện sớm: việc tăng trưởng của các hoocmon khiến ham muốn tình dục ở trẻ được hình thành, trong khi chưa có đủ kiến thức về quan hệ tình dục an toàn, trẻ có thể gây ra những hậu quả đáng tiếc.

Dậy thì sớm có thể tạo ra những vấn đề tâm lý cho trẻ

Cách điều trị dậy thì sớm ở trẻ

Về phương pháp điều trị dậy thì sớm trung ương: 

Hiện nay, phương pháp điều trị dậy thì sớm chuẩn xác nhất là sử dụng các hợp chất tương tự như hoocmon GnRH. Chúng hoạt động bằng cách ức chế sự tiết hoocmon của tuyến yên, có thể được tiêm vào cơ mỗi tháng/lần, tiêm dưới da mỗi ngày hoặc dùng dạng tuyp nhỏ cấy dưới da phía trong cánh tay, giải phóng từ từ vào cơ thể. Có thể sử dụng thuốc xịt vào mũi hàng ngày, nhưng ít phổ biến.

Như đã nói, sử dụng hợp chất tương tự GnRH là phương pháp hiệu quả nhất trong việc điều trị dậy thì sớm ở trẻ. Trong những tháng đầu điều trị, có thể thấy rõ các dấu hiệu của dậy thì hơn ở trẻ, nhưng chúng sẽ biến mất sau đó. Theo nghiên cứu, vòng ngực của các bé gái sẽ thu nhỏ lại sau 6 đến 12 tháng điều trị. Ở một số trường hợp, phần ngực gần như biến mất hoàn toàn.

Các tác dụng phụ của hợp chất tương tự GnRH thường nhẹ nhàng như đau đầu, nóng bừng mặt, áp-xe tại vị trí tiêm. Tuy nhiên, chúng thường không gây ra ảnh hưởng lâu dài.

Bên cạnh đó, có một số biện pháp khác để điều trị dậy thì sớm trung ương như:

• Tiêm progestin: được coi là một phương pháp điều trị tiêu biểu cho dậy thì sớm trung ương. Tuy nhiên, hiệu quả của loại thuốc này thường kém hơn so với hợp chất tương tự GnRH.
• Các biện pháp khác: có thể đòi hỏi phải sử dụng phẫu thuật hoặc xạ trị nếu dậy thì sớm được kích hoạt do khối u ở não.

Một số nghiên cứu cho thấy các biện pháp này có thể không hiệu quả khi trẻ lớn hơn 11 tuổi. Mặc dù phương pháp điều trị dậy thì sớm trung ương có hiệu quả khá tốt, nhưng không phải trẻ em nào cũng phù hợp với nó. Dưới đây là một số điều mà bác sĩ cần cân nhắc.

• Thời gian kể từ khi chẩn đoán: bác sĩ có thể cần đợi đến 6 tháng trước khi quyết định điều trị cho trẻ. Vì ở một số trẻ, các triệu chứng của dậy thì sớm có thể chậm lại hoặc tự giải quyết. Trong trường hợp này, không cần thiết phải điều trị.
• Độ tuổi của trẻ: các chuyên gia khuyến nghị rằng trẻ em dậy thì sớm càng nhỏ tuổi thì càng cần phải điều trị.
• Tốc độ phát triển: Nếu một cô gái có dấu hiệu phát triển vòng ngực nhưng quá trình này diễn ra chậm chạp, bác sĩ có thể không khuyến nghị điều trị. Tuy nhiên, nếu tốc độ phát triển của cô bé quá nhanh, thậm chí nhanh hơn cả trẻ lớn, việc điều trị là cần thiết.
• Chiều cao hiện tại: nếu không điều trị, trẻ bị dậy thì sớm trung ương sẽ đạt được chiều cao trung bình như người lớn. Tuy nhiên, ở một số trường hợp, có nguy cơ trẻ bị lùn khi trưởng thành.
• Sự trưởng thành về mặt tâm lý: đây là một vấn đề liên quan đến độ tuổi, nhưng cũng là một vấn đề riêng biệt. Một số trẻ khi đến tuổi dậy thì sẽ trải qua giai đoạn khó khăn do thay đổi về cơ thể và tâm lý. Ví dụ, một số cô gái có thể cảm thấy bối rối hoặc sợ hãi khi bắt đầu kinh nguyệt lần đầu tiên.

Về dậy thì sớm ngoại biên: 

Phương pháp điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra dậy thì sớm ở trẻ. Trong một số trường hợp, việc phẫu thuật để loại bỏ khối u khỏi buồng trứng hoặc tinh hoàn là cần thiết. Đôi khi, việc sử dụng thuốc cũng có thể mang lại hiệu quả tốt.

Ba mẹ nên làm gì khi con trải qua dậy thì sớm?

Ba mẹ nên thường xuyên tâm sự, chia sẻ cùng con để vượt qua giai đoạn khó khăn này

Nếu ba mẹ nhận thấy con có dấu hiệu của dậy thì sớm, hãy tìm kiếm bác sĩ hoặc chuyên gia trong lĩnh vực tư vấn. Sau đó, hãy trò chuyện cùng con về những biến đổi trong cơ thể, giúp con tự tin và chuẩn bị cho những thay đổi này. Đồng thời, ba mẹ cũng cần giữ bình tĩnh và truyền đạt sự yên tâm cho con.

Quan trọng nhất là ba mẹ nên trò chuyện mở cửa với con và giải thích rằng điều này là hoàn toàn bình thường. Ba mẹ cần giúp con hiểu rằng dậy thì sớm không phải là vấn đề quá lớn và có thể được giải quyết.

Hãy tránh những bình luận về ngoại hình của con.

Biện pháp phòng tránh dậy thì sớm

Ba mẹ nên đảm bảo con được cung cấp đầy đủ dinh dưỡng

Để phòng ngừa dậy thì sớm ở trẻ, ba mẹ cần duy trì cho con lối sống khoa học và điều độ. Cách phòng ngừa hiệu quả bao gồm:

• Chế độ dinh dưỡng cân đối: việc chọn lựa thực phẩm phải đảm bảo đủ dinh dưỡng, tránh xa thực phẩm có chứa chất gen biến đổi. Hạn chế cho trẻ tiêu thụ đồ ăn nhanh, đồ ăn đóng hộp, thực phẩm giàu dầu mỡ và đường.
• Hoạt động vận động tích cực: tham gia các hoạt động thể dục như bóng đá, chạy, bơi lội, nhảy dây,... giúp trẻ phát triển toàn diện và khỏe mạnh.
• Cẩn trọng với việc sử dụng mỹ phẩm và thuốc có chứa estrogen và testosterone, ảnh hưởng đến cân bằng hormone sinh dục.

Nhận định từ Mytour

Hiện tượng dậy thì sớm đang gia tăng trong thời gian gần đây. Nếu phát hiện dấu hiệu dậy thì sớm, ba mẹ nên đưa con đến các cơ sở y tế lớn để được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Đồng thời, ba mẹ cần dành thời gian nhiều hơn để chia sẻ với con, giúp con giảm stress và tránh những tác động tiêu cực.

Ngọc Hà tổng kết