Hãy gọi em theo tên của anh

Hãy gọi em theo tên của anh (tựa gốc tiếng Anh: Call Me by Your Name) là một tiểu thuyết được xuất bản năm 2007 bởi nhà văn Mỹ André Aciman. Cuốn sách kể về mối tình lãng mạn giữa Elio Perlman, một cậu bé Do Thái 17 tuổi gốc Ý, và Oliver, một chàng học giả Do Thái 24 tuổi người Mỹ. Câu chuyện diễn ra vào những năm 1980 tại Ý, bắt đầu từ mùa hè đầu tiên họ gặp nhau cho đến 20 năm sau.

Cuốn sách đã được phát hành tại Việt Nam từ năm 2017 qua bản dịch của dịch giả Nhật Khoa, do Nhà xuất bản Trẻ phát hành. Vào tháng 10 năm 2019, Aciman đã ra mắt tiểu thuyết tiếp theo của Hãy gọi em theo tên của anh, có tên là Find Me.

Tóm tắt nội dung

Câu chuyện được kể lại qua hồi tưởng của Elio Perlman. Dù không có mốc thời gian cụ thể, câu chuyện có thể bắt đầu vào năm 1987 khi Elio 17 tuổi và sống cùng bố mẹ trong biệt thự của họ ở Ý. Mỗi mùa hè, gia đình cậu đều mời một sinh viên tốt nghiệp đến sống cùng trong sáu tuần để viết sách và hỗ trợ bố Elio trong các công việc giấy tờ. Elio rất ghét truyền thống này vì cậu phải chia sẻ phòng ngủ với khách.

Khách trọ mùa hè năm đó là Oliver, một sinh viên người Mỹ vui vẻ và cởi mở—hoàn toàn trái ngược với cá tính hướng nội của Elio. Elio chính là người đã chọn Oliver, mong muốn nhanh chóng kết bạn với người khách mới bằng cách trở thành người hướng dẫn cho anh. Tuy nhiên, đáp lại sự nỗ lực của Elio là sự lạnh nhạt từ Oliver. Trong một trận tennis, khi Oliver ôm vai Elio, cậu đã sợ hãi và rụt lại. Dù Elio đã nhận ra mình là người song tính và bị thu hút hoàn toàn bởi Oliver—thể hiện qua niềm vui khi biết Oliver cũng là người Do Thái, cậu vẫn e ngại rằng tình cảm của mình sẽ không được đáp lại.

Một ngày nọ, Elio lén vào phòng của Oliver, tự thỏa mãn bằng cách mặc quần bơi của anh. Sau đó, Elio đã thổ lộ tình cảm với Oliver, và họ đã hôn nhau trên một gò đất nơi Claude Monet từng vẽ. Khi Elio đặt tay vào đũng quần của Oliver, anh đã đẩy tay cậu ra.

Vài ngày sau, hai người trở nên xa cách. Elio bắt đầu hẹn hò với Marzia, một cô gái địa phương cùng tuổi, nhưng cũng cố gắng làm hòa với Oliver. Để đáp lại bức thư nhỏ bày tỏ mong muốn gặp mặt của Elio, Oliver viết rằng sẽ gặp cậu vào lúc nửa đêm. Đêm hôm đó, Elio đến phòng Oliver và hai người có lần ân ái đầu tiên. Sau đó, Elio cảm thấy tội lỗi và nghĩ rằng cả hai không nên tiếp tục.

Sáng hôm sau, Oliver mặc quần bơi của Elio đi ăn sáng và sau đó đã quan hệ với cậu. Elio nhận ra rằng tình cảm của mình không hề thay đổi và khao khát tiếp tục mối quan hệ này. Cậu đã gặp Marzia và có quan hệ tình dục với cô. Chiều hôm đó, Elio nằm một mình tự thỏa mãn và xuất tinh vào một quả đào. Sau đó, Oliver vào phòng cậu, ăn trái đào và tiếp tục làm tình với cậu.

Mùa hè dần trôi qua, và đã đến lúc Oliver phải quay về Mỹ. Oliver và Elio cùng nhau khám phá Roma trong ba ngày trước khi chia tay. Khi trở về nhà, Elio cảm thấy hụt hẫng khi nhận ra đồ đạc trong phòng ngủ của mình đã được trả về như cũ và mọi dấu vết của Oliver đã biến mất. Elio trò chuyện với bố, và ông tỏ ra ủng hộ 'tình bạn' giữa con trai và Oliver.

Vào dịp Giáng sinh năm đó, Oliver quay lại thăm gia đình Elio và thông báo rằng anh sẽ kết hôn vào mùa hè tới. Sau đó, Oliver và Elio không còn liên lạc với nhau trong nhiều năm tiếp theo.

Sau 15 năm, Elio tới Mỹ để gặp Oliver, lúc này đã trở thành một giáo sư. Elio thổ lộ rằng tình cảm của cậu dành cho Oliver chưa bao giờ phai nhạt, đồng thời cậu cũng cảm thấy ghen tị với gia đình mới của Oliver nên không sẵn sàng gặp vợ và các con của anh. Oliver cho biết anh luôn theo dõi sự nghiệp của Elio. Anh cho cậu xem tấm bưu thiếp mà hè năm đó anh đã lấy từ phòng cậu làm kỷ niệm và giữ gìn cho đến nay. Khi gặp nhau lần cuối tại một quán rượu, Elio và Oliver suy ngẫm rằng con người có thể sống trong hai thế giới—một là thực tại và một là giấc mơ mà họ không thể cùng chia sẻ vì những rào cản từ bên ngoài.

Hai mươi năm sau mùa hè đầu tiên, Oliver đến thăm Elio ở Ý. Hai người cùng ôn lại những kỷ niệm bên nhau; Elio kể với Oliver rằng sau khi cha cậu qua đời, cậu đã rải tro của ông khắp nơi trên thế giới. Cuốn tiểu thuyết kết thúc với lời của Elio, rằng nếu Oliver thực sự vẫn nhớ tất cả như anh đã nói, thì hãy 'nhìn thẳng vào mắt em, để em ngắm anh, rồi gọi em bằng tên anh.'

Nhân vật

Nhân vật chính

• Elio Perlman: Vào năm 1987, cậu 17 tuổi. Trong phần đầu của tiểu thuyết, Elio được miêu tả là một thiếu niên có phần khép kín và hướng nội; tuy nhiên, điều này không ngăn cậu kết bạn và trò chuyện với người chủ tiệm sách, các vị khách lạ và nhà văn mà cậu gặp trong chuyến đi đến Roma. Ở tuổi 17, cậu rất hiểu biết về nhiều lĩnh vực như âm nhạc và lịch sử, nhưng vẫn ngây thơ và ít trải nghiệm trong tình yêu.
• Oliver: Năm 1987, anh 24 tuổi, là một sinh viên tốt nghiệp tiến sĩ, có kiến thức sâu rộng về văn học hiện đại và cổ điển, triết học, ngôn ngữ học, và pha chế cà phê. Anh được mọi người nhận xét là một chàng trai quyến rũ và cởi mở, ví dụ như mẹ Elio đã gọi anh là ngôi sao điện ảnh và cao bồi. Cuốn sách của anh về Heraclitus nhanh chóng thành công và được xuất bản tại Anh, Pháp và Ý. Một năm sau, anh lập gia đình và có hai con.

Nhân vật phụ

• Vimini: Năm 1987, cô 10 tuổi, là bạn hàng xóm mắc bệnh bạch cầu của Elio. Sự hiện diện của cô như một biểu tượng của lòng tin, kết nối Elio với Oliver. Vimini rất thân thiết với Oliver và sau khi anh rời Ý, cô thường xuyên viết thư cho anh cho đến khi cô qua đời vì bệnh tật—một năm sau khi Oliver kết hôn. Nhờ Vimini, Elio đã thấy được tình cảm chân thành của Oliver ẩn giấu sau vẻ ngoài lạnh lùng.
• Marzia: Cô gái địa phương cùng tuổi với Elio, có mối quan hệ 'trên tình bạn nhưng dưới tình yêu' với cậu. Khi Elio tặng cô một tập thơ, cô nói rằng cô cũng thích đọc sách nhưng không muốn ai biết vì cô nghĩ những người đọc thường giấu giếm bản chất thật của họ.
• Samuel Perlman: Cha của Elio, người cởi mở và thoải mái. Ông hiểu rõ mối quan hệ giữa con trai và Oliver và chia sẻ rằng thời trẻ ông cũng từng có một mối quan hệ tương tự. Nguyên nhân cái chết của ông sau này không được đề cập cụ thể, nhưng được cho là liên quan đến cuộc diệt chủng người Do Thái ở châu Âu; từ khi ông mất, mẹ Elio thường tỏ ra nghi ngờ với các bưu phẩm từ những vị khách nước ngoài.
• Annella Perlman: Mẹ Elio, thường chế giễu tính cách Mỹ của Oliver.
• Mafalda: Người giúp việc của gia đình Perlman, phụ nữ trung niên gốc Napoli. Bà phụ trách giặt giũ và nấu ăn, đã quen biết Elio từ khi cậu còn nhỏ và cậu thường cảm thấy bà như 'đi guốc trong bụng' mình.
• Anchise: Người làm vườn của gia đình Perlman. Elio đã nghi ngờ ông có tình cảm với Oliver trong một thời gian dài. Ông mất vì ung thư trong căn phòng của Elio khi chưa quá 50 tuổi.
• Manfredi: Người lái xe của gia đình Perlman, chồng của Mafalda.
• Chiara: Cô gái địa phương có tình cảm với Oliver, tình nguyện giúp anh phiên dịch giấy tờ.

Chủ đề

Tình bạn và tình yêu

Dù thường được xem là tiểu thuyết đồng tính, nhưng khuynh hướng tình dục của các nhân vật trong Gọi em bằng tên anh chưa bao giờ được đề cập một cách trực tiếp trong câu chuyện. Tình cảm của từng nhân vật được thể hiện qua hành động của họ, như sự ghen tuông, ham muốn, thỏa mãn, dằn vặt và nỗi nhớ lẫn nhau.

Trong suốt cuốn sách, Elio liên tục bày tỏ cảm xúc của mình với cả Marzia và Oliver. Như một nhà khảo cổ, Elio khám phá nền tảng cho những ham muốn của mình. Cậu nhận ra mình bị thu hút bởi Marzia, nhưng cũng muốn hiểu lý do vì sao mối quan hệ với Oliver lại khác biệt so với với Marzia, dù có những điểm tương đồng như sự hấp dẫn thể xác và mùi hương cơ thể. Đặc biệt, có những cảm xúc mãnh liệt, như nỗi nhớ ám ảnh, Elio chỉ nhận thấy khi ở bên Oliver.

Nỗi khát khao của Elio muốn hòa làm một với Oliver được thể hiện qua nhiều ẩn dụ. Khi bắt đầu, Oliver ở lại trong phòng của Elio. Elio phải chia sẻ không gian riêng tư nhất của mình với anh. Mỗi lần muốn vào phòng, Elio phải đi qua một lan can nhỏ hẹp. Trái tim đầy tò mò của chàng trai trẻ khao khát chạm vào quần áo, cảm nhận hơi ấm của người khách lạ. Khi tình yêu của họ phát triển, Elio và Oliver có thể trao đổi quần áo trực tiếp với nhau, thậm chí ở chung một phòng khách sạn tại Roma. Cuối cùng, khi Oliver ra đi và Elio trở về căn phòng đã được sắp xếp như trước khi anh đến.

Không chỉ là ẩn dụ, quá trình tiến triển tình cảm giữa Elio và Oliver đôi khi cũng rất thực tế. Ban đầu, Elio đã chảy máu mũi ngay khi Oliver chạm bàn chân vào cậu. Khi sự thân mật trở nên sâu sắc hơn, hai người có thể cùng ăn, cùng tắm, hoặc thậm chí Oliver giúp Elio khi cậu bị nôn mửa.

Tình yêu không giới hạn

Đây là một câu chuyện tình với cái kết không trọn vẹn khi hai nhân vật chính không thể ở bên nhau, nhưng không có lực lượng nào chủ đạo hay phản diện xuất hiện trong Gọi em bằng tên anh. Ngược lại, hành trình khám phá bản thân của Elio và mối tình với Oliver được phát triển tự do. Trong suốt tiểu thuyết, Elio có thể tự trò chuyện với bản thân và tìm ra con đường riêng mà không gặp phải trở ngại nào. Thậm chí, gia đình, cụ thể là cha của Elio, còn ủng hộ mối tình giữa cậu và Oliver. Lý do khiến họ không thể ở bên nhau hoàn toàn là quyết định cá nhân của một trong hai người.

Nếu có một nỗi sợ hãi tồn tại trong Gọi em bằng tên anh, thì đó chính là nỗi sợ về thời gian. Những chuyện tình mùa hè thường ngắn ngủi và đầy bất ổn. Oliver chỉ ở Ý trong 6 tuần, một khoảng thời gian được định trước. Mỗi ngày trôi qua, bên cạnh sự phấn khởi tìm hiểu về người bạn mới, Elio cũng lo lắng về khoảnh khắc mà họ phải chia tay. Nỗi khắc khoải này rõ ràng hơn trong nửa sau của câu chuyện. Tình yêu đã được xác lập đúng lúc quỹ thời gian đã cạn dần. Tuy nhiên, ngay cả sự hữu hạn đó cũng không khiến nhân vật khổ sở, mà ngược lại, càng làm cho họ trân trọng, vội vàng và khao khát ở bên nhau nhiều hơn.

Văn hóa và lịch sử

Câu chuyện trong Gọi em bằng tên anh diễn ra trong một bầu không khí tràn đầy học thuật. Hầu hết các nhân vật chính đều là những học giả, thông minh và uyên bác ở nhiều lĩnh vực khác nhau. Tiểu thuyết đề cập đến nhiều chủ đề văn hóa đa dạng, từ thơ ca (tiếng Anh, Pháp, Ý, Đức), triết học (Heraclitus, Plato, Nietzsche), hội họa (Elio và Oliver hôn nhau trên một gò đất nơi Monet từng vẽ; tấm bưu thiếp của Oliver là một bức tranh của Monet; hay phong cảnh mùa thu được miêu tả như trong bức tranh Đêm Đầy Sao của Vincent van Gogh) và đặc biệt là âm nhạc. Elio được mô tả là một thiên tài âm nhạc, chơi đàn piano rất xuất sắc và thường xuyên bận rộn chuyển biên các tác phẩm của Bach, Handel hay Haydn.

Nhiều tác phẩm và tác giả nổi tiếng liên tục được các nhân vật đề cập. Ở đầu truyện, Elio muốn dịch bài thơ Alla Luna của Giacomo Leopardi. Trong bài thơ, tác giả bày tỏ với ánh trăng rằng thật khó để một nhà thơ truyền tải tất cả đam mê và nỗi đau của tuổi trẻ bằng ngôn ngữ. Elio cũng nhận ra rằng có những khát khao không thể diễn tả bằng lời. Cuối truyện, Elio và Oliver lại trao đổi về cuốn tiểu thuyết The Well-Beloved của Thomas Hardy, nói về một người đàn ông goá vợ đang cố gắng tìm kiếm tình yêu đã mất qua những người phụ nữ từng gắn bó với vợ mình.

Nhà văn Mary Shelley được nhắc đến khá nhiều lần. Câu chuyện về cái chết của chồng bà cũng như việc bà giữ trái tim của ông bên mình cho đến cuối đời được đề cập trong nửa đầu truyện. Câu nói 'cor cordium' (tiếng Latin nghĩa là 'trái tim của những trái tim') lấy từ cuốn tiểu thuyết Frankenstein của bà, là câu Oliver viết ở mặt sau tấm bưu thiếp khi rời Ý.

Đón nhận

Đánh giá

Trong bài viết mang tên Bỗng một mùa hè, nhà phê bình Stacey D'Erasmo từ tờ The New York Times nhận định rằng Gọi em bằng tên anh là một tác phẩm tuyệt đẹp. Cynthia Zarin của tờ The New Yorker đánh giá rằng 'tiểu thuyết đầu tay của Aciman đã chứng minh ông là một bậc thầy về ngữ pháp trong việc truyền tải khát vọng.' Charles Kaiser từ The Washington Post viết: 'nếu bạn cũng từng là nạn nhân của thứ tình yêu mù quáng, sẵn sàng làm mọi thứ để đến với người mình yêu, chắc chắn bạn sẽ nhận ra vẻ đẹp chua chát mà André Aciman khắc họa trong cuốn tiểu thuyết tuyệt vời này.'

Doanh số

Theo Nielsen BookScan, tính đến ngày 19 tháng 2 năm 2018 tại Anh, Gọi em bằng tên anh đã tiêu thụ được 33.376 bản, thu về 252.675 Bảng Anh.

Đầu tháng 11 năm 2017, số lượng ấn phẩm của cuốn sách tăng vọt 88%, từ 618 bản lên 1.164 bản chỉ trong một tuần. Vào tuần đầu tháng 2 năm sau, cuốn sách đã bán tổng cộng 2.012 bản.

Giải thưởng

Tại giải thưởng văn học Lambda lần thứ 20, Gọi em bằng tên anh đã giành giải cho tiểu thuyết về chủ đề đồng tính luyến ái.

Phần tiếp theo

Vào tháng 3 năm 2019, tác giả André Aciman đã thông báo về phần hậu truyện của Gọi em bằng tên anh mang tên Find Me, dự kiến phát hành vào tháng 10 cùng năm. Trong phần này, ông Samuel - cha của Elio - đã ly dị vợ. Khi đang trên tàu từ Florence tới Rome để thăm con trai, một cuộc gặp gỡ định mệnh đã làm thay đổi cuộc đời ông mãi mãi. Elio giờ đây đã trở thành một nhạc công dương cầm, chuyển đến Paris và tìm thấy một tình yêu mới. Cùng lúc đó, Oliver ở New England là một giáo sư thành đạt với những cậu con trai gần đến tuổi trưởng thành, bất chợt cảm thấy khao khát trở lại châu Âu.

Chuyển thể

Gọi em bằng tên anh đã được chuyển thể thành bộ phim cùng tên dưới sự chỉ đạo của đạo diễn Luca Guadagnino, với sự tham gia của Timothée Chalamet trong vai Elio, Armie Hammer vai Oliver, và Michael Stuhlbarg vai bố của Elio. Phim được phát hành vào tháng 11 năm 2017 tại Hoa Kỳ và nhận được nhiều lời khen từ giới phê bình.

Tại Giải thưởng Quả Cầu Vàng lần thứ 75, bộ phim đã nhận được đề cử cho các hạng mục Phim chính kịch xuất sắc nhất, Nam diễn viên chính xuất sắc nhất (Chalamet) và Nam diễn viên phụ xuất sắc nhất (Hammer). Ở Lễ trao Giải Oscar lần thứ 90, phim cũng được đề cử cho các giải Phim hay nhất, Diễn viên chính xuất sắc nhất (Chalamet), và Bài hát chủ đề xuất sắc nhất ('Mystery of Love' do Sufjan Stevens thể hiện), đồng thời giành giải Kịch bản chuyển thể xuất sắc nhất (James Ivory).

Sự khác biệt giữa phim và tiểu thuyết

Cả bộ phim và tiểu thuyết đều khắc họa khao khát tự do khám phá bản thân mà không bị ràng buộc bởi định kiến xã hội. Tuy nhiên, để phù hợp với ngôn ngữ điện ảnh và thời lượng 132 phút, biên kịch James Ivory và đạo diễn Luca Guadagnino đã thực hiện một số chỉnh sửa, khiến bản phim khác biệt so với nguyên tác. Đặc biệt, bộ phim đã loại bỏ giọng tường thuật của Elio, chuyển sang kể chuyện từ góc nhìn thứ ba.

Nhân vật Marzia đóng vai trò quan trọng trong truyện, là yếu tố chính giúp Elio khám phá tình cảm với Oliver. Dù không còn xuất hiện sau khi Elio và Oliver xác nhận tình yêu, Marzia vẫn thường xuyên hiện diện trong suy nghĩ của Elio. Mối quan hệ giữa Elio với Marzia và Oliver không tác động lẫn nhau trong tiểu thuyết, trong khi trong phim, Marzia đã rút lui khi nhận ra tình cảm thật của Elio, và xuất hiện trở lại ở cuối phim để an ủi Elio, mong muốn tiếp tục làm bạn với cậu.

Kết thúc của bộ phim có nhiều khác biệt so với nguyên tác. Trong tiểu thuyết, Elio và Oliver tới Roma trước khi chia tay, còn trong phim, hai người lại đi Bergamo. Sau khi Oliver lên tàu, Elio không thể tự về nhà mà phải gọi mẹ đến đón. Bộ phim khép lại với cuộc gọi của Oliver thông báo về đám cưới sắp tới, để lại Elio khóc một mình bên lò sưởi. Câu chuyện trong tiểu thuyết kéo dài đến 20 năm sau, khi cả Oliver và Elio đã bước vào tuổi trung niên.