Buzz
Bài thơ Tiếng hát con tàu được sáng tác trong giai đoạn mà miền Bắc mới giải phóng vài năm. Lúc đó, dân tộc ta đang hàn gắn những vết thương của chiến tranh, xây dựng lại đất nước. Phong trào tham gia xây dựng kinh tế ở miền Tây Bắc nhận được sự hưởng ứng nhiệt tình từ các thanh niên. Tuổi trẻ thời đó thường quen thuộc với những câu thơ tràn đầy hứng khởi và lãng mạn:
Lúc hai mươi năm, nhìn thấy hướng đời đã rõ ràng.
Dù cuộc đời có dẫu xa xôi, chúng ta vẫn phải tiến lên.
(Bùi Minh Quốc - Trên vùng Tây Bắc)
Tuy nội dung bài thơ không chỉ đơn thuần là sự diễn giải, truyền đạt cho một hướng đi chính trị. Đối với Chế Lan Viên, sự kiện kinh tế - xã hội ấy chỉ là một dấu hiệu, một điểm khởi đầu cho nhà thơ thể hiện lòng yêu nước, lòng yêu thương của nhân dân trong những năm gian khổ của cuộc chiến tranh, cũng như là tìm kiếm lại những nguồn cảm hứng sâu thẳm.
Bài thơ mang tựa đề Tiếng hát con tàu. Tại sao lại có hình ảnh tàu và đường sắt lên Tây Bắc? Con tàu ở đây là biểu tượng của sự mong muốn khám phá, khám phá những miền đất xa xôi, gặp gỡ với nhân dân của đất nước và cũng là việc khám phá những cảm xúc, nguồn cảm hứng nghệ thuật. Con tàu ở đây chính là tâm trạng của nhà thơ. Và Tiếng hát con tàu là âm nhạc rộn ràng, say mê, đầy hứng khởi của một tâm hồn mạnh mẽ, giàu lòng yêu nước, thể hiện sự mong muốn ấy của chính mình. Tâm hồn ấy đã một thời “khóa chặt phòng văn viết văn”, bây giờ đã phá vỡ cái lồng cá nhân để cất cánh bay thẳng vào bầu trời rộng lớn của cả nước. Đi từ “những cánh đồng thương đau đớn đến những cánh đồng vui vẻ”, phút chớp mắt ấy đã biến hóa hồn thơ Chế Lan Viên thành một con tàu. Và người đọc ngay lập tức bị cuốn vào một luồng hơi thở vội vàng, hối hả, như nhịp chạy của con tàu. Ngay từ lời đề đã thấy rõ.
Tây Bắc ư? Có gì đặc biệt ở Tây Bắc.
Khi trái tim chúng ta biến thành những chiếc tàu
Khi Tổ quốc reo hò ca hát
Tâm hồn ta vẫn là Tây Bắc, không nơi nào khác?
Tổ quốc đang kêu gọi và tâm hồn của nhà thơ đang hướng về cuộc sống của nhân dân. Vậy thì “có gì đặc biệt ở Tây Bắc” - khi trái tim ta đã trở thành những chiếc tàu”, nơi nào không phải là Tổ quốc, không có nhân dân? ‘Nơi nào qua, lòng không yêu thương?” bởi “Tình yêu làm đất lạ trở thành quê hương”. Chính là “trái tim ta đã trở thành những chiếc tàu”, lòng ta muốn hòa mình vào Tổ quốc, muốn đến với nhân dân. Đó chính là tàu - tâm hồn - của nhà thơ để thể hiện khát vọng của nhà thơ khi lòng ông đã rực sáng trước cuộc sống lớn của nhân dân: “Bài thơ của tôi thoát ra khỏi căn phòng nhỏ bé - Bay quanh quẩn trên vùng Tổ quốc bao la” (Chim bay vòng quanh). Con tàu ấy đang “đòi kiến ngựa về”, đang cấp cứu “mang tôi đi”, đang “mơ mộng” và mỗi đêm muộn “vòi mình với một vầng trăng!” Con tàu của tâm hồn thơ. Một tâm hồn thơ hối hả, náo nhiệt, khao khát sống.
Tàu ơi, hãy vỗ cánh giúp tôi
Mắt tôi mong chờ mái nhà màu đỏ rực rỡ
Con tàu đang rộn ràng trong hành trình đến với nhân dân, thoát ra khỏi cuộc sống cá nhân hẹp hòi, phá vỡ những giới hạn của tâm trí. Tiếng hát của con tàu là niềm vui, một nguồn cảm xúc phong phú của một tâm hồn từng bị tận thế nhưng đã được nhân dân cứu sống!
Trong bốn câu đề tựa, có hai điểm chung: tâm hồn như một chiếc tàu và tâm hồn như Tây Bắc. Đọc giả không thể không tự hỏi khi đọc câu “Tâm hồn tôi đợi anh ở kia”. Tại sao lại có hiện tượng này? Đó là kết quả của sự trải nghiệm sâu sắc trong cuộc sống và khả năng nhận biết tinh tế của nhà thơ về chính mình. Có lần ông viết về Tổ quốc:
Tâm hồn tôi khi Tổ quốc soi sáng
Thấy ngàn núi trăm sông lưu luyến...
Lần này, Tây Bắc cũng đến chiếu sáng vào tâm hồn của nhà thơ. Nhìn vào linh hồn của mình, ông bất ngờ phát hiện ra Tây Bắc. Đó không chỉ là một vùng đất, một miền quê trên bản đồ quốc gia. Tây Bắc là những người anh, những người em dũng cảm, là bà mẹ “đỏ rực soi tóc bạc - năm con khổ cùng, mê mải một mùa dài”, là những “mảnh sương phủ kín”, những “đèo mây che phủ”, những “ngày chiến tranh” với sự kiên cường vượt qua “còn in sâu mùi hương”... Tây Bắc chính là chính tâm hồn của mình như nhà thơ đã khẳng định trong đề tựa cũng như trong bài thơ:
Khi ta đứng, chỉ là nơi đất đứng
Khi ta bước, đất đã trở thành tâm hồn!
Trở về với Tây Bắc là trở về với bản ngã, mong chờ của Tây Bắc cũng là mong chờ của tâm hồn và mẹ yêu thương mà nhà thơ ao ước được gặp lại cũng chính là Tây Bắc: Tây Bắc ơi, người là mái nhà của tâm hồn. Do đó, hai sự đồng nhất đã trở thành một sự thống nhất rõ ràng trong tâm hồn của Chế Lan Viên. Lời đề tựa là khúc thơ tinh tế, tượng trưng cho toàn bộ bài thơ Tiếng hát con tàu.
