Hệ thống số đếm trong tiếng Việt

Buzz

Nội dung bài viết

Khái niệm

Các số cơ bản

Những số khác

Các số thứ tự

Xem thêm

Đọc tóm tắt

- Hệ đếm của các quốc gia châu Á.
- Hệ thống số đếm ở Việt Nam.
- Sự khác biệt giữa hệ thống số đếm thuần Việt và Hán-Việt.
- Cách viết số trong tiếng Việt hiện đại.
- Ảnh hưởng của thời kỳ Pháp thuộc đối với hệ thống số đếm.
- Các số cơ bản từ 0 đến 1000.
- Sự kết hợp giữa chữ số thuần Việt và Hán-Việt.
- Các số thứ tự trong tiếng Việt.
- Chữ số của Trung Quốc và ảnh hưởng đến tiếng Việt.
- Các từ vựng liên quan đến hệ thống số đếm và chữ số.

Hệ đếm

Hệ đếm Hindu - Ả Rập
Tây Ả Rập Đông Ả Rập Bengali Gurmukhi Ấn Độ Sinhala Tamil Bali Miến Điẹn Dzongkha Gujarat Java Khmer Lào Mông Cổ Thái Lan
Đông Á
Trung Quốc Tô Châu Phúc Kiến Nhật Bản Triều Tiên Việt Nam Thanh đếm
Chữ cái
Abjad Armenia Āryabhaṭa Kirin Ge'ez Gruzia Hy Lạp Do Thái La Mã
Trước đây
Aegea Attica Babylon Brahmi Ai Cập Etrusca Inuit Kharosthi Maya Muisca Quipu Prehistoric
Cơ số
2 3 4 5 6 8 10 12 16 20 60
Non-standard positional numeral systems
Bijective numeration (1) Signed-digit representation (Balanced ternary) factorial negative Complex-base system (2i) Non-integer representation (φ) mixed
Danh sách hệ đếm

Lịch sử Việt Nam ghi nhận hai hệ thống số: một sử dụng từ ngữ thuần Việt và một dùng từ Hán-Việt. Trong tiếng Việt hiện đại, từ thuần Việt được áp dụng cho cả toán học và sinh hoạt hàng ngày, trong khi từ Hán-Việt chủ yếu xuất hiện trong những văn cảnh đặc biệt và thường dùng để đếm các số lớn như triệu trở lên, khi từ thuần Việt không đủ.

Khái niệm

Trong khu vực Đông Á, bao gồm Nhật Bản, Hàn Quốc và Triều Tiên, đều có hai hệ thống số đếm: một hệ thống bản địa và một hệ thống dựa trên ký tự Trung Quốc, với hệ thống Trung Quốc được sử dụng phổ biến hơn. Ngược lại, ở Việt Nam, hệ thống dựa trên ký tự Trung Quốc không phải là hệ thống số đếm thông dụng hàng ngày. Các số từ 1 đến 1000 có thể được viết bằng tiếng Việt, và chỉ có một số ít số lớn (như 1.000.000) được viết bằng từ Hán-Việt.

Trong hệ thống viết tiếng Việt hiện đại, số được viết bằng chữ quốc ngữ hoặc chữ số Ả-rập. Trước thế kỷ 20, Việt Nam sử dụng chữ Hán phồn thể như chữ viết chính thức và chữ Hán để viết các từ Hán-Việt. Đối với mục đích không chính thức, người Việt cũng dùng một hệ thống chữ viết gọi là chữ Nôm. Theo hệ thống này, các số Hán-Việt được viết bằng chữ Hán, còn các số thuần Việt được viết bằng chữ Nôm.

Các số cơ bản

Những điểm cơ bản về hệ thống chữ số tại Việt Nam:

Ảnh hưởng của thời kỳ Pháp thuộc đã dẫn đến việc chữ Hán và chữ Nôm không còn phổ biến ở Việt Nam. Hiện tại, người Việt thường phân tách giá trị số theo hàng ngàn (3 chữ số) theo kiểu Pháp, thay vì hàng vạn (4 chữ số) như trong các nền văn hóa Đông Á. Ví dụ, '123123123' sẽ được viết là 'một trăm hai mươi ba triệu một trăm hai mươi ba ngàn một trăm hai mươi ba' hay '123 triệu, 123 ngàn, 123' trong tiếng Việt, còn ở Trung Quốc, Triều Tiên, Hàn Quốc và Nhật Bản, số này được viết là '1億2312萬3123' (1 ức, 2312 vạn, 3123).
Chữ số Hán-Việt ít được sử dụng trong tiếng Việt hiện đại. Các chữ số như 'vạn／萬' (mười ngàn), 'ức／億' (trăm ngàn), và 'triệu／兆' thường dùng cho các số lớn hơn một ngàn, nhưng ngoài 'triệu', những chữ số còn lại ít thấy. Giá trị các số được định nghĩa theo kiểu Trung Quốc cổ, với亿 là 10, 兆 là 100, và giá trị của 'triệu' khác với '兆' trong Trung Quốc hiện đại.
Trong một số văn cảnh nhất định, chữ số Hán-Việt còn được kết hợp với chữ số thuần Việt. Ví dụ, 'mười triệu' là sự kết hợp giữa chữ thuần Việt 'mười' và chữ Hán-Việt 'triệu'.

Dưới đây là cái nhìn tổng quan về hệ thống chữ số của Việt Nam; với mỗi số, cách sử dụng phổ biến hơn được đánh dấu bằng màu xanh; sự khác biệt giữa phương ngữ miền Bắc và miền Nam được ghi chú trong cột tương ứng.

Số	Thuần Việt		Hán Việt		Ghi chú
Số	Chữ Quốc ngữ	Chữ Nôm	Chữ Quốc ngữ	chữ Hán	Ghi chú
0	không	(không có, mượn 空 bên chữ Hán)	lẻ, linh,không	〇（零）空	〇 là "ăn theo" số 0 của chữ số Ả rập, trước kia nó không tồn tại trong bộ chữ Hán. 零 (linh) nghĩa gốc là "lẻ", 空 (không) nghĩa gốc là "trống rỗng".
1	một	𠬠	nhất	一（壹）	Trong hệ thống số thứ tự, thứ 1 thường đọc là "thứ nhất" thay vì "thứ một". Với các số lớn từ 2 chữ số trở lên (trừ 11), âm "một" thường được đọc chệch thành "mốt" vì thuận miệng hơn.
2	hai	𠄩	nhị	二（貳）	Trong hệ thống số thứ tự, "thứ hai" đôi khi đọc thành "thứ nhì". Âm "nhì" là đọc chệch từ "nhị" (二) vì thuận miệng hơn.
3	ba	𠀧	tam	三（叄）
4	bốn	𦊚	tứ	四（肆）	Trong hệ thống số thứ tự và các số lớn từ 2 chữ số trở lên (trừ 14), số 4 ở hàng đơn vị có thể được đọc chệch từ "tứ" (四) thành "tư" vì thuận miệng hơn, tuỳ thói quen sử dụng. Tuy nhiên, "tư" thường dùng chỉ thứ tự, ít dùng chỉ số đếm.
5	năm	𠄼	ngũ	五（伍）	Trong phương ngữ miền Nam, số 5 có thể được phát âm là "lăm" (𠄻) khi đứng hàng đơn vị của một số có 2 chữ số trở lên, để tránh đồng âm với "năm" (𢆥) của "năm tháng ngày".
6	sáu	𦒹	lục	六（陸）
7	bảy	𦉱	thất	七（柒）	Ở một số địa phương, nó cũng có thể được đọc là "bẩy".
8	tám	𠔭	bát	八（捌）
9	chín	𠃩	cửu	九（玖）
10	mười	𨒒	thập	十（拾）	Các bội số x2 đến x9 của 10 thường được đọc chệch "mười" thành "mươi".
100	trăm, một trăm	𤾓, 𠬠𤾓	bách	百（佰）	Từ Hán Việt "bách／百" thường được sử dụng trong các ngữ cảnh nhất định, ít khi được sử dụng trong sinh hoạt. Ví dụ: "Bách phát bách trúng ／百發百中".
1.000	nghìn (ngàn), một nghìn (ngàn)	𠦳, 𠬠𠦳	thiên	千（仟）	Từ Hán Việt "thiên／千" thường được sử dụng trong các ngữ cảnh nhất định, ít khi được sử dụng trong sinh hoạt, tuy nhiên vẫn được dùng trong một số lĩnh vực, ngành nghề, như đếm gạch trong xây dựng. Ví dụ: "thiên kim／千金"
10.000	mười nghìn (ngàn)	𨒒𠦳	vạn, một vạn	萬, 𠬠萬	Từ "một／𠬠" trong "một vạn／𠬠萬" là từ thuần Việt.
100.000	trăm nghìn (ngàn), một trăm nghìn (ngàn)	𤾓𠦳, 𠬠𤾓𠦳	mười vạn	億, 𠬠億, 𨒒萬	Từ "mười／𨒒" và "một／𠬠" trong "mười vạn／𨒒萬" và "một ức／𠬠億" là từ thuần Việt.
1.000.000	(không có)	(không có)	triệu, một triệu, một trăm vạn	兆, 𠬠兆, 𠬠𤾓萬	Từ "một／𠬠" và "trăm／𤾓" trong "một triệu／𠬠兆" và "một trăm vạn／𠬠𤾓萬" là từ thuần Việt.
10.000.000	(sử dụng pha trộn Hán Việt và thuần Việt)	(sử dụng pha trộn Hán Việt và thuần Việt)	mười triệu	𨒒兆	Từ "mười／𨒒" trong "mười triệu／𨒒兆" là từ thuần Việt.
100.000.000	(sử dụng pha trộn Hán Việt và thuần Việt)	(sử dụng pha trộn Hán Việt và thuần Việt)	trăm triệu, một ức	𤾓兆	Từ "trăm／𤾓" trong "trăm triệu／𤾓兆" là từ thuần Việt.
1.000.000.000	(không có)	(không có)	tỷ	秭

Những số khác

Số	Quốc ngữ	Hán-Nôm	Ghi chú
11	mười một	𨒒𠬠
12	mười hai, một tá	𨒒𠄩, 𠬠打	"một tá／𠬠打" thường được sử dụng trong các lĩnh vực liên quan đến toán học, mà "tá" là từ đại diện cho một từ vay mượn tiếng nước ngoài (tiếng Pháp và các ngôn ngữ la-tinh) "douzaine".
14	mười bốn	𨒒𦊚, 𨒒四	"mười tư／𨒒四" có khi được dùng trong các lĩnh vực liên quan đến toán học, "tư／四" là từ vựng Hán Việt
15	mười lăm	𨒒𠄻	Ở đây, năm có thể được đọc là "lăm" hay theo phương ngữ miền Nam.
19	mười chín	𨒒𠃩
20	hai mươi, hai chục	𠄩𨒒, 𠄩𨔿
21	hai mươi mốt	𠄩𨒒𠬠	Khi đứng ở hàng đơn vị của các số từ 21 đến 91, 1 được đọc là "mốt"
24	hai tư, hai bốn, hai mươi tư	𠄩𨒒四	Khi đứng ở hàng đơn vị của các số từ 21 đến 91, 4 có thể được đọc là "tư"
25	hai lăm, hai mươi lăm	𠄩𨒒𠄻	Ở đây, 5 được đọc là "lăm"
50	năm mươi, năm chục	𠄼𨒒, 𠄼𨔿
101	một trăm linh một, một trăm lẻ một	𠬠𤾓零𠬠, 𠬠𤾓𥘶𠬠
1001	một nghìn (ngàn) không trăm linh một, một nghìn (ngàn) không trăm lẻ một	𠬠𠦳空𤾓零𠬠, 𠬠𠦳空𤾓𥘶𠬠
10055	mười nghìn (ngàn) không trăm năm mươi lăm	𨒒𠦳空𤾓𠄼𨒒𠄻

Khi số 1 đứng ở hàng đơn vị và hàng chục không phải là 0 hoặc 1, thì được đọc là 'mốt'.
Để chỉ số thứ tự, khi số 4 nằm ở hàng đơn vị và hàng chục không phải là 0 hoặc 1, dùng từ Hán Việt 'tư／四'. 'Tư' thường được dùng để chỉ số thứ tự hơn là số đếm.
Khi số 5 đứng ở hàng đơn vị và hàng chục không phải là 0, thì được đọc là 'lăm'.
Khi từ 'mười' xuất hiện từ 20 trở đi, phát âm sẽ là 'mươi'.

Các số thứ tự

Trong tiếng Việt, số thứ tự bắt đầu bằng tiền tố 'thứ' (次). Đối với số thứ tự một và bốn, thường sử dụng chữ số Hán Việt, đọc là thứ nhất và thứ tư; số thứ tự hai đôi khi được gọi là 'thứ nhì' bằng từ Hán Việt. Trong các trường hợp khác, thường dùng số thuần Việt.

Số thứ tự	Quốc ngữ	Hán-Nôm
1	thứ nhất	次一
2	thứ hai, thứ nhì	次𠄩, 次二
3	thứ ba	次𠀧
4	thứ tư	次四
5	thứ năm	次𠄼
n	thứ n	次n

Chữ số của Trung Quốc

Tiếng Việt
Ngôn ngữ học	Âm vị học Ngữ pháp Hán Nôm Hệ đếm Phương ngữ Thanh Hóa tại Hoa Kỳ tại Trung Quốc
Từ vựng	Từ thuần Việt Từ mượn từ Hán-Việt gốc Nhật Từ đồng âm Từ lóng Thế hệ Z Thành ngữ gốc Hán
Chữ viết	Chữ Latinh/Chữ Quốc ngữ Chữ Hán Chữ Nôm Chữ nổi Chính tả đặt dấu thanh Thư pháp Trên máy tính bộ gõ VIQR VNI Telex Teencode Viết tắt
Thể loại Cổng thông tin

Theovi.wikipedia.org

Copy link

Nội dung được phát triển bởi đội ngũ Mytour với mục đích chăm sóc khách hàng và chỉ dành cho khích lệ tinh thần trải nghiệm du lịch, chúng tôi không chịu trách nhiệm và không đưa ra lời khuyên cho mục đích khác.

Nếu bạn thấy bài viết này không phù hợp hoặc sai sót xin vui lòng liên hệ với chúng tôi qua email [email protected]

Các câu hỏi thường gặp

Hệ đếm Hán-Việt có những đặc điểm gì nổi bật?

Hệ đếm Hán-Việt thường được sử dụng để đếm các số lớn và xuất hiện trong văn cảnh đặc biệt. Những số từ một triệu trở lên thường dùng chữ Hán-Việt, trong khi các số dưới một triệu thường dùng từ thuần Việt.

Tại sao người Việt sử dụng hai hệ thống số đếm khác nhau?

Người Việt sử dụng hai hệ thống số đếm vì sự ảnh hưởng từ lịch sử. Hệ thống thuần Việt được sử dụng trong sinh hoạt hàng ngày, trong khi hệ thống Hán-Việt thường áp dụng trong các ngữ cảnh chính thức hoặc đặc biệt.

Có bao nhiêu chữ số cơ bản trong hệ thống đếm của Việt Nam?

Trong hệ thống đếm của Việt Nam, có các chữ số cơ bản từ 0 đến 9 và các số lớn như 10, 100, 1000, cho phép tạo ra nhiều cách diễn đạt khác nhau cho các số lớn hơn.

Chữ số nào ít được sử dụng trong tiếng Việt hiện đại?

Trong tiếng Việt hiện đại, chữ số Hán-Việt như 'vạn' (mười ngàn) và 'ức' (trăm ngàn) ít được sử dụng hơn, chỉ còn 'triệu' được sử dụng thường xuyên cho các số lớn hơn một ngàn.

Sự khác biệt giữa hệ thống đếm ở Việt Nam và Trung Quốc là gì?

Sự khác biệt chính giữa hệ thống đếm ở Việt Nam và Trung Quốc là cách phân chia giá trị số theo hàng ngàn ở Việt Nam, trong khi Trung Quốc sử dụng hàng vạn, ảnh hưởng đến cách viết và diễn đạt các số lớn.