Buzz
Tàu điện ngầm, còn được biết đến với tên gọi đường sắt đô thị tại Việt Nam (tiếng Anh: Rapid transit, Mass rapid transit (MRT), heavy rail, metro, subway, tube, U-Bahn, underground) là một hệ thống giao thông lớn chuyên chở hành khách trong các khu đô thị, thường di chuyển trên đường ray. Những tuyến tàu này có thể được xây dựng ngầm dưới đất hoặc trên cao bằng các cầu cạn. So với xe điện mặt đất (tramway), tàu điện ngầm có thể đạt tốc độ cao hơn vì nó có lối đi riêng biệt, không phải chia sẻ với các phương tiện khác.
Tàu điện ngầm hoạt động liên tục với nhiều chuyến trong ngày trên các tuyến định sẵn, do đó có khả năng vận chuyển lượng hành khách lớn. Với nhiều chuyến trong ngày, việc đi lại bằng tàu điện ngầm trở nên thuận tiện và thoải mái hơn. Hầu hết các thành phố lớn trên thế giới đều có hệ thống tàu điện ngầm. Tương tự như xe điện (tramway) và xe buýt, tàu điện ngầm có các điểm dừng cố định để khách lên xuống, nhưng nhờ vào đường đi riêng, tàu điện ngầm di chuyển nhanh hơn, không bị kẹt xe và cũng an toàn hơn.
Nước Anh là quốc gia đầu tiên trên thế giới xây dựng hệ thống tàu điện ngầm, với đoạn đường tàu đầu tiên chỉ dài 6 km.
Tại Mỹ, tốc độ tàu điện ngầm nhanh nhất đạt 72 km/h. Moskva (Nga) là nơi có lượng hành khách lớn nhất, với 2,5 tỷ lượt mỗi năm. Paris (Pháp) là thành phố có hệ thống tàu điện ngầm tiện lợi nhất.
Hệ thống tàu điện ngầm hiện đại có mức độ tự động hóa rất cao. Thường thì không có nhân viên quản lý; hành khách chỉ cần bỏ tiền vào máy tự động, máy sẽ phát hành thẻ từ chứa thông tin về ga xa nhất mà hành khách muốn đến. Khi đến cửa ra, hành khách phải đưa vé vào máy soát vé, cửa tự động sẽ mở. Nếu hành khách đi quá quãng đường ghi trên vé, cửa sẽ không mở và họ phải thanh toán thêm tiền mới ra khỏi ga được.
Mặc dù tàu điện ngầm thường được hiểu là đi dưới mặt đất, nhưng trong số hơn 60 hệ thống tàu điện ngầm trên toàn thế giới, chỉ có 10 hệ thống hoàn toàn dưới mặt đất. Các hệ thống còn lại thường kết hợp giữa dưới mặt đất và trên mặt đất, với các khu vực đông đúc được xây dựng dưới mặt đất, trong khi những nơi khác có thể sử dụng cầu vượt hoặc đi trên mặt đất để giảm chi phí và khó khăn trong thi công.
Tàu điện ngầm ở nhiều quốc gia khác nhau
Vương quốc Anh
- Luân Đôn: hệ thống tàu điện ngầm được xây dựng và đưa vào hoạt động từ năm 1863. Hiện tại, tàu điện ngầm London có tổng chiều dài 415 km với 378 nhà ga, có khả năng vận chuyển 2,3 triệu hành khách/km/năm và tốc độ trung bình đạt 33 km/h.
Tuyến tàu điện ngầm đầu tiên trên thế giới được khai trương vào ngày 10 tháng 1 năm 1863 tại Luân Đôn, mang tên Metropolitan Railway. Vào thời điểm đó, đầu tàu vẫn hoạt động bằng hơi nước. Tuyến này kết nối các ga Paddington, King's Cross, St Pancras và Euston, nằm cách xa trung tâm thành phố, với khu vực trung tâm của Luân Đôn.
Tuyến tàu điện ngầm đầu tiên, thuộc về City and South London Railway (nay là Northern Line), đã được khai trương vào ngày 4 tháng 11 năm 1890 tại Luân Đôn. Tuyến này nối liền từ trạm Stockwell đến King William Street. Sự ra đời của tuyến tàu này đã mở đường cho nhiều thành phố lớn khác ở châu Âu áp dụng hệ thống tàu điện ngầm nhằm giải quyết vấn đề giao thông đô thị.
Mỹ
- Ở Thành phố New York: hệ thống tàu điện ngầm được triển khai từ năm 1894. Hiện tại, hệ thống tàu điện ngầm New York có tổng chiều dài 471 km với 468 ga, có khả năng vận chuyển 3 triệu hành khách/km/năm và tốc độ trung bình đạt 29 km/h.
Pháp
- Ở Paris: hệ thống Métro được đưa vào hoạt động từ năm 1900. Hiện tại, Métro Paris dài 214 km với 384 ga, có khả năng vận chuyển 4 triệu hành khách mỗi ngày và tốc độ trung bình đạt 22 km/h. Đặc biệt, tuyến số 14 được khai trương vào năm 1998, hoạt động với các đoàn tàu hoàn toàn tự động (không có nhân viên lái).
Nga
- Ở Moskva: hệ thống tàu điện ngầm được triển khai từ năm 1935. Hiện tại, metro Moskva có tổng chiều dài 265 km với 164 ga, có khả năng vận chuyển 12,1 triệu hành khách/km/năm và tốc độ trung bình đạt 41 km/h.
Danh sách các quốc gia sở hữu hệ thống tàu điện ngầm
| Các quốc gia có hệ thống tàu điện ngầm đã được đưa vào khai thác | |||
|---|---|---|---|
| Châu Âu | STT | Quốc gia | Năm đưa vào khai thác |
| 1 | Vương quốc Anh | 1863 | |
| 2 | Hungary | 1896 | |
| 3 | Pháp | 1900 | |
| 4 | Đức | 1902 | |
| 5 | Hy Lạp | 1904 | |
| 6 | Tây Ban Nha | 1919 | |
| 7 | Nga | 1935 | |
| 8 | Thụy Điển | 1950 | |
| 9 | Ý | 1955 | |
| 10 | Bồ Đào Nha | 1959 | |
| 11 | Ukraina | 1960 | |
| 12 | Na Uy | 1966 | |
| 13 | Hà Lan | 1968 | |
| 14 | Cộng hòa Séc | 1974 | |
| 15 | Áo | 1976 | |
| 16 | Bỉ | 1976 | |
| 17 | România | 1979 | |
| 18 | Phần Lan | 1982 | |
| 19 | Belarus | 1984 | |
| 20 | Ba Lan | 1995 | |
| 21 | Bulgaria | 1998 | |
| 22 | Đan Mạch | 2002 | |
| 23 | Thụy Sĩ | 2008 | |
| Châu Á | STT | Quốc gia | Năm đưa vào khai thác |
| 1 | Nhật Bản | 1927 | |
| 2 | Gruzia | 1966 | |
| 3 | Azerbaijan | 1967 | |
| 4 | Trung Quốc | 1971 | |
| 5 | CHDCND Triều Tiên | 1973 | |
| 6 | Hàn Quốc | 1974 | |
| 7 | Uzbekistan | 1977 | |
| 8 | Armenia | 1981 | |
| 9 | Ấn Độ | 1984 | |
| 10 | Philippines | 1984 | |
| 11 | Singapore | 1987 | |
| 12 | Thổ Nhĩ Kỳ | 1989 | |
| 13 | Đài Loan | 1996 | |
| 14 | Malaysia | 1996 | |
| 15 | Iran | 1999 | |
| 16 | Thái Lan | 1999 | |
| 17 | UAE | 2009 | |
| 18 | Kazakhstan | 2011 | |
| 19 | Indonesia | 2018 | |
| 20 | Qatar | 2019 | |
| 21 | Pakistan | 2020 | |
| 22 | Việt Nam | 2021 | |
| 23 | Bangladesh | 2022 | |
| Châu Mỹ | STT | Quốc gia | Năm đưa vào khai thác |
| 1 | Hoa Kỳ | 1892 | |
| 2 | Argentina | 1913 | |
| 3 | Canada | 1954 | |
| 4 | México | 1969 | |
| 5 | Brasil | 1974 | |
| 6 | Chile | 1975 | |
| 7 | Venezuela | 1983 | |
| 8 | Colombia | 1995 | |
| 9 | Cộng hòa Dominica | 2009 | |
| 10 | Peru | 2011 | |
| 11 | Panama | 2014 | |
| 12 | Ecuador | 2023 | |
| Châu Phi | STT | Quốc gia | Năm đưa vào khai thác |
| 1 | Ai Cập | 1987 | |
| 2 | Algérie | 2011 | |
| 3 | Nigeria | 2023 | |
| Châu Đại Dương | STT | Quốc gia | Năm đưa vào khai thác |
| 1 | Úc | 2019 | |
| Các quốc gia đang xây dựng hệ thống tàu điện ngầm | |||
| Châu Á | STT | Quốc gia | Năm dự kiến đưa vào khai thác |
| 1 | Ả Rập Xê Út | 2024 | |
| 2 | Iraq | 2027 | |
| 3 | Mông Cổ | 2028 | |
| Châu Phi | STT | Quốc gia | Năm dự kiến đưa vào khai thác |
| 1 | Bờ Biển Ngà | 2025 | |
| Châu Âu | STT | Quốc gia | Năm dự kiến đưa vào khai thác |
| 1 | Serbia | 2028 | |
Tàu điện ngầm tại Việt Nam
- Đường sắt đô thị Thành phố Hồ Chí Minh
- Đường sắt đô thị Hà Nội
- Đường sắt đô thị Bình Dương
- Đường sắt đô thị Cần Thơ
Các liên kết bên ngoài
Các dự án tại Việt Nam:
- Ga Metro tại Thành phố Hồ Chí Minh
- Hình ảnh mô phỏng tuyến tàu điện ngầm ở Hà Nội
- Phối cảnh tuyến Metro trị giá hơn tỷ USD tại Hà Nội
