Buzz
Trong lĩnh vực kinh tế có một khái niệm được gọi là “bẫy chi phí chìm” (sunk cost fallacy). Hiện tượng này xảy ra khi bạn tiếp tục đầu tư vào một việc không còn phù hợp với hoàn cảnh hiện tại chỉ vì hối tiếc về thời gian hoặc nguồn lực đã bỏ ra.
Một ví dụ điển hình là khi bạn mua một vật phẩm mà bạn không thực sự cần hoặc muốn, nhưng vẫn giữ lại nó vì tiếc tiền. Trong thực tế, việc bạn vứt bỏ nó đi sẽ làm bạn hạnh phúc hơn, bởi bạn chỉ đang cố tìm lý do để giữ nó mà thôi.
Một ví dụ khác ở quy mô lớn hơn là khi một công ty chi tiêu một khoản tiền lớn cho một chiến dịch quảng cáo, nhưng cuối cùng chiến dịch đó lại thất bại. Thay vì kết thúc chiến dịch, họ lại tiếp tục theo đuổi vì họ nghĩ “đã bỏ tiền ra thì nhất định phải có kết quả”. Do đó, họ tiếp tục chi tiêu một lượng tiền lớn mà không thu được bất kỳ kết quả nào.
Một cách hình dung cho hình thức ngụy biện này là “ném tiền xấu qua cửa sổ, sau đó ném tiền tốt”. Hiện tượng này xuất hiện trong nhiều lĩnh vực của cuộc sống, và nếu bạn để ý, bạn sẽ thấy nó ngay:
Người ta không muốn từ bỏ công việc mà họ phải làm với mức lương thấp suốt 5 năm, vì họ không muốn cảm thấy như họ đã lãng phí thời gian của mình trong suốt thời gian đó.
Các doanh nghiệp không muốn loại bỏ các khoản chi lãng phí, vì ban quản lý không muốn thừa nhận họ đã sai lầm.
Các chính quyền không đầu hàng khi thất bại, vì họ không muốn dân chúng cảm thấy những người lính của họ đã hy sinh vô ích.
Trong lĩnh vực kinh tế học, chi phí chìm được coi là một loại tư duy phi lý. Bạn có thể chán ghét công việc hiện tại và muốn nghỉ, và bạn có thể tìm một công việc khác hoàn toàn. Nhưng bạn vẫn ở lại, vì bạn đã phải dành rất nhiều thời gian để đào tạo cho công việc này. Bạn không muốn thời gian đó trở nên vô ích.
Nhưng tư duy này được xem là lý do sai lầm vì ta sử dụng tiền là đơn vị đo lường hậu quả. Trong thực tế, khi đưa ra quyết định quan trọng, ta cũng đánh giá nhiều yếu tố cảm xúc khác.
Có thể bạn không muốn nghỉ vì bạn coi trọng danh dự và niềm tự hào liên quan đến công việc hơn là số tiền bạn có thể kiếm được ở nơi khác. Hoặc có thể bạn lo lắng về sự không ổn định của thị trường lao động, hoặc bạn không muốn bỏ lại phía sau những đồng nghiệp thân thiết đã ở bên bạn suốt một thời gian dài.
Các nhà kinh tế thường tập trung vào khía cạnh tài chính của nguyên nhân này. Nhưng với tôi, nó dễ hình dung nhất khi ta nhìn vào khía cạnh cảm xúc. Vì vậy, ví dụ phổ biến nhất về nguyên nhân chi phí chìm không phải là trong các sòng bạc, doanh nghiệp hay chính phủ, mà là trong các mối quan hệ.
