Hịch Tướng Sĩ: Tác phẩm của Trần Quốc Tuấn trước chiến thắng trước xâm lược của Nguyên - Mông lần thứ hai.

Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn đã thể hiện lòng yêu nước sâu sắc của dân tộc Việt Nam trong cuộc chiến chống lại quân xâm lược ngoại bang. Sự phản kháng dữ dội, và quyết tâm chiến đấu của nhân dân được thể hiện rõ trong tác phẩm này. Tác phẩm được giới thiệu trong chương trình môn Ngữ văn lớp 8.

Dưới đây là một tài liệu giới thiệu về Trần Quốc Tuấn cũng như về tác phẩm Hịch Tướng Sĩ. Đây là nguồn thông tin hữu ích để hiểu sâu hơn về tác phẩm.

Hịch tướng sĩ

Nghe đọc tác phẩm Hịch tướng sĩ:

Thường nghe về: Kỷ Tín hy sinh thân mình thay lấy Cao Đế; Do Vu[2] ôm bụng chịu trừng phạt, bảo vệ Chiêu Vương; Dự Nhượng nuốt lửa để trả thù cho chủ; Thân Khoái liều mạng cứu dân; Kính Đức, một thanh niên anh dũng, giúp Thái Tông thoát khỏi vòng vây Thế Sung; Cảo Khanh, một người xa lạ, chỉ trích Lộc Sơn, không bắt chước mưu kế của kẻ thù. Từ xưa, những người trung thành với nước, đời nào cũng có. Giả sử họ tuân thủ theo thói quen dễ dãi, họ sẽ chết già một cách vô nghĩa, không thể trở thành anh hùng trong sách vở lịch sử, không thể mãi mãi được ghi nhận trong lòng trời đất!

Các con của những gia đình võ tướng, không hiểu biết về văn hóa, nghe những câu chuyện đó nửa tin nửa ngờ. Thôi, chúng ta không nói về những câu chuyện xưa nữa. Bây giờ, ta chỉ kể về thời kỳ của Tống, Nguyên gần đây.

Vương Công Kiên là người như thế nào, tướng của ông là Nguyễn Văn Lập thì như thế nào, nhưng họ đã giữ vững thành Điếu Ngư nhỏ như một cái bảo kiếm, kiên trì chống lại quân Mông Cổ đông đến hàng trăm vạn, làm cho dân Tống đến nay vẫn nhớ ơn sâu sắc!

Cốt Đãi Ngột Lang là ai, tướng của ông là Xích Tu Tư lại là ai, mà chiếm được chỗ giữa những địa hình gồ ghề, đánh bại quân Nam Chiếu trong vài tuần, để lại danh tiếng vĩ đại cho tướng quân thời Nguyên!

Huống chi ta và các người cùng sinh sống trong thời đại loạn lạc, đầy gian nan. Chứng kiến kẻ thù đi lại phô trương ngoài đường, nói những lời khiêu khích chính quyền, áp bức dân chúng, yêu cầu Hốt Tất Liệt cung cấp ngọc lụa, để thoả mãn lòng tham không đáng có, giả vờ là Vân Nam Vương để thu thập tài sản, để lấy từ nguồn cung cấp có hạn. Không khác gì nuôi hổ bằng thịt, làm cho họ không thể tránh khỏi tai họa sau này!

Chúng tôi thường phải đánh đổi sức khỏe, ngủ quên trên gối giữa đêm; ruột gan đau như cắt, nước mắt đầy đường. Chỉ vì tức giận chưa được giải thoát, ta đã nuốt chửng thịt và máu của kẻ thù. Dù có phải vứt bỏ trăm thân này ngoài đồng cỏ, ngàn xác này gói trong da ngựa, chúng tôi cũng sẵn lòng.

Các bạn đã ở bên cạnh chúng tôi trong thời gian dài, nếu thiếu áo chúng tôi đã cho, nếu thiếu thức ăn chúng tôi đã cho cơm; nếu quan nhỏ chúng tôi đã thăng chức, nếu lương ít chúng tôi đã cấp thêm; nếu đi trên thuyền chúng tôi đã cung cấp, nếu đi bộ chúng tôi đã cho ngựa; khi ở trận chiến chúng tôi đã sống và chết cùng nhau, khi ở nhà thì chúng tôi đã vui vẻ cùng nhau. So với Vương Công Kiên, Cốt Đãi Ngột Lang ngày trước cũng không kém cạnh.

Bây giờ các bạn chỉ biết đến sự nhục nhã mà không biết lo lắng, thấy quốc gia nhục mà không biết xấu hổ. Làm tướng phải phục vụ kẻ thù mà không biết tức giận; nghe nhạc thưởng thì đều là để phục vụ những kẻ ngụy trang làm sứ giả mà không biết căm ghét. Hoặc hứng thú với việc đánh bạc, hoặc tìm kiếm niềm vui trong vườn, hoặc đắm chìm trong tình yêu vợ con; hoặc mải mê làm giàu mà quên mất công việc của quốc gia, hoặc say sưa săn bắn mà không nhớ rằng quân đội đang cần sự chăm sóc; hoặc say mê rượu, hoặc mê mẩn với âm nhạc. Nếu có quân Mông Thát tấn công, thì trò chơi gà không thể làm hỏng áo giáp của kẻ thù, trò chơi bài không thể được sử dụng như chiến lược quân sự; dù có nhiều ruộng đất và vườn cây, tiền của nhiều không thể mua được đầu của quân địch, chó săn khỏe mạnh không thể đánh đuổi kẻ thù; chén rượu ngon không thể làm cho kẻ thù say, những bản nhạc tuyệt vời không thể làm cho kẻ thù điếc tai. Lúc đó, chúng tôi và các bạn sẽ phải chịu trận, đau khổ đến đâu! Chúng tôi sẽ không chỉ mất đi tài sản của chúng tôi, mà cả gia đình của các bạn cũng sẽ phải chịu khốn khổ; không chỉ làm hủy hoại sự giàu có của chúng tôi, mà cả sự tôn trọng của các bạn cũng sẽ bị mất đi; không chỉ làm tổn thương thân thể của chúng tôi, mà thậm chí cả sau này, danh tiếng xấu vẫn còn tồn tại, và cả gia tộc của các bạn cũng sẽ không tránh khỏi sự đau đớn. Bây giờ, các bạn có thể hạnh phúc không?

Hôm nay ta cảnh báo các ngươi: nhớ câu 'đặt lửa dưới bếp' là rủi ro, lấy 'kiềng canh nóng thổi rau lạnh' làm lời cảnh tỉnh. Huấn luyện quân sĩ, rèn luyện bắn cung; làm cho mọi người giỏi như Bàng Mông, mọi nhà đều thành Hậu Nghệ; có thể bắt được Hốt Tất Liệt ở cửa đất, làm cho Vân Nam Vương ở Cảo Nhai sợ hãi. Như vậy, không chỉ thái ấp của ta vững bền mãi mãi, mà cả gia đình các ngươi cũng sẽ hưởng lợi đời đời; không chỉ thân nhân của ta sẽ sống êm ấm, mà vợ con các ngươi cũng sẽ giàu có và hạnh phúc; không chỉ tôn miếu của ta được thờ lễ, mà cả tổ tông các ngươi cũng sẽ được tôn kính; không chỉ thân thể của ta được vinh quang, mà danh tiếng của các ngươi cũng sẽ truyền đến hàng ngàn năm sau; không chỉ danh hiệu của ta không phai mờ, mà tên tuổi của các ngươi cũng sẽ được lưu truyền trong lịch sử. Lúc đó, liệu các ngươi có muốn hạnh phúc không?

Hôm nay ta chọn sổ binh pháp của các nhà thông thạo để tạo nên một quyển sách gọi là Binh Thư Yếu Lược. Nếu các ngươi biết cách sử dụng quyển sách này, theo lời dạy của ta, thì mới là người chân thật; nếu các ngươi coi thường cuốn sách này, đi ngược lại những gì ta dạy, đó chính là hành động phản bội.

Tại sao lại như vậy? Kẻ thù của ta không phải là đối thủ đáng tin cậy, các ngươi tự tin rửa nhục, không quan tâm đến nguy hiểm, không dạy dỗ quân lính; không khác gì đầu hàng mà không chiến đấu, đầu hàng mà không thắng lợi kẻ thù. Nếu vậy, sau này khi kẻ thù tan rã, cả đời sống trong sự thẹn thùng, liệu còn ai dám tự ngẩng mặt lên trời đất? Ta viết bài hịch này để các ngươi hiểu lòng ta.

I. Giới thiệu về Trần Quốc Tuấn

- Trần Quốc Tuấn (khoảng 1231 - 1300), được vinh danh là Hưng Đạo Vương.

- Ông là một vĩ nhân lỗi lạc của dân tộc thời Trần.

- Trong năm 1285 và 1287, quân Nguyên - Mông xâm lược nước ta, mỗi lần ông được Trần Nhân Tông giao phó lãnh đạo binh đạo, đều chiến thắng hùng hồn.

- Khi vua Trần Anh Tông lên ngôi, ông trở về thôn dân ở Vạn Kiếp (nay là xã Hưng Đạo, huyện Chí Linh, tỉnh Hải Dương) và qua đời tại đó.

- Nhân dân tôn sùng ông là vị thánh hiền và lập các miếu thờ tại khắp mọi nơi trên lãnh thổ.

- Các tác phẩm của ông: Dụ chư tỳ tướng hịch văn (Thơ tướng sĩ), Binh gia diệu lý yếu lược (Binh thư yếu lược), Vạn Kiếp tông bí truyền thư (Bí truyền sách của phái Vạn Kiếp, đã mất tích).

II. Giới thiệu về Thơ tướng sĩ

1. Thể loại

- Thơ tướng sĩ là loại văn nghị luận thời xưa, thường được vua chúa, tướng lĩnh hoặc nhà lãnh đạo một phong trào sử dụng để khích lệ, thuyết phục hoặc kêu gọi đấu tranh chống thù trong giặc ngoài.

- Thơ tướng sĩ có cấu trúc chặt chẽ, có lập luận sắc bén, có minh chứng thuyết phục.

- Đặc điểm quan trọng của thơ tướng sĩ là khích lệ cảm xúc, tinh thần của người nghe.

- Hịch thường được viết dưới dạng thơ văn biền ngẫu (mỗi cặp câu cân đối với nhau).

- Một bài hịch thường bao gồm các phần: phần khởi đầu đưa ra vấn đề; phần thứ hai nêu bật truyền thống vĩ đại trong lịch sử để tạo lòng tin tưởng; phần thứ ba phân tích tình hình, đề cập đến những khó khăn để gây ra sự căm hận với kẻ thù, phần kết luận đưa ra chính sách cụ thể và kêu gọi đấu tranh.

2. Bối cảnh sáng tác

- Hịch tướng sĩ được viết bởi Trần Quốc Tuấn trước cuộc chiến chống lại quân Mông - Nguyên lần thứ hai (1285).

- Bài hịch được tạo ra để khích lệ tướng sĩ học tập cuốn Binh thư yếu lược (Sách tóm tắt những điều cốt lõi về chiến thuật) do chính Trần Quốc Tuấn biên soạn.

3. Sắp xếp nội dung

Bao gồm 4 phần:

• Phần 1. Từ đầu đến “còn lưu tiếng tốt”: Tôn vinh các bậc trung thần nghĩa sĩ.
• Phần 2. Tiếp theo đến “ta cũng vui lòng”: Phơi bày tội ác của kẻ thù và lòng căm thù của người lãnh đạo.
• Phần 3. Tiếp theo đến “vui vẻ phỏng có được không?”: Phê phán những sai lầm của tướng sĩ dưới quyền lãnh đạo.
• Phần 4. Còn lại: Lời kêu gọi tướng sĩ học tập “Binh thư yếu lược”.

4. Tóm tắt

Trước hết, Trần Quốc Tuấn trình bày những mẫu gương thể hiện sự trung thành của các vị tướng trong quá khứ. Sau đó ông phơi bày tội ác của kẻ thù, tiết lộ tâm trạng của mình trước hoàn cảnh của quốc gia. Ông chỉ ra những sai lầm trong hành động và suy nghĩ của các tướng sĩ. Cuối cùng là lời kêu gọi tướng sĩ học tập theo “Binh thư yếu lược”.

5. Nội dung

Bài Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn phản ánh tinh thần yêu nước sâu sắc của dân tộc ta trong cuộc chiến đấu chống lại sự xâm lược từ bên ngoài. Điều này được thể hiện qua lòng căm thù kẻ thù, ý chí quyết tâm chiến đấu để đánh bại kẻ xâm lược.

6. Nghệ thuật

Lập luận chặt chẽ, logic rõ ràng, hình ảnh sinh động, thuyết phục mạnh mẽ, ngôn từ giàu cảm xúc...

III. Phân tích nghệ thuật của tác phẩm Hịch tướng sĩ

(1) Khởi đầu

Dẫn dắt, giới thiệu tổng quan về Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn

(2) Nội dung chính

a. Tôn vinh các bậc trung thần nghĩa sĩ

Các mẫu gương trung thần nghĩa sĩ hy sinh vì chủ quyền:

• Từ quá khứ: Kỷ Tín, Do Vu, Dự Nhượng, Kính Đức, Cao Khanh
• Đến hiện tại: Vương Công Kiên, Cốt Đãi Ngột Lang...

=> Đẩy mạnh tinh thần hy sinh bản thân vì vị chủ, vua chúa, và quê hương.

b. Phơi bày tội ác của kẻ thù và lòng căm thù của người lãnh đạo

• Tội ác và sự tàn phá của kẻ thù: thái độ kiêu ngạo, lăng mạ triều đình, hành hạ dân làng, đòi hỏi đồ trang sức, lấy vàng bạc...
• Lòng căm thù của người lãnh đạo: “Ta thường quên ăn... nhưng ta vẫn cam lòng”.

=> Thể hiện rõ sự oán hận trong tâm trí của người lãnh đạo. Đồng thời khơi dậy sự đồng cảm ở người đọc, người nghe.

c. Hành vi không đúng đắn của quân sĩ dưới trướng

• Thái độ thụ động, không quan tâm đến tình hình đất nước.
• Những sở thích bình thường: cá cược, chơi bài, săn bắn, giải trí ngoài đồng, quan tâm gia đình.

=> Đưa ra các hành vi không đúng đắn của quân sĩ dưới trướng để cảnh báo, răn đe.

d. Kêu gọi quân sĩ nỗ lực học hỏi “Binh thư yếu lược”

• Xác định rõ ranh giới giữa thiện và ác.
• Khích lệ, động viên tinh thần quân sĩ học tập “Binh thư yếu lược”.

(3) Kết luận

Xác nhận giá trị về nội dung và nghệ thuật của Hịch tướng sĩ.