Hiểu rõ về nghĩa đen và bóng - Bài học về ngôn ngữ Việt - Lớp 9
I. Các kiến thức cần ghi nhớ
1. Nghĩa đen là phần ý nghĩa trực tiếp được truyền đạt qua từ ngữ trong câu.
2. Nghĩa bóng là phần ý nghĩa mặc dù không được truyền đạt trực tiếp nhưng có thể suy ra từ ngữ trong câu.
3. Điều kiện sử dụng nghĩa bóng:
- Người nói (hoặc người viết) có ý định sử dụng nghĩa bóng trong lời nói.
- Người nghe (hoặc người đọc) có khả năng hiểu được ý nghĩa ẩn sau từ ngữ.
II. Bài tập áp dụng
Bài 1:
Tìm hàm ý trong các ví dụ sau đây:
a, Khi nào chim chạch đẻ trứng?
Cầy trứng dưới lòng đất làm ta tự hào về bản thân.
b, Đêm dần trôi, ánh trăng sáng tỏa, tôi mới dám hỏi em:
Cây tre non đã đủ lá để làm sàng chưa nhỉ?
Bài 2: Ai là người nói và người nghe trong những câu được in đậm dưới đây? Xác định ý nghĩa của mỗi câu đó. Theo bạn, người nghe có hiểu ý nghĩa của người nói không? Có những chi tiết nào chứng minh điều đó không?
Ngay khi nhìn thấy em, cô ấy đã chào hỏi:
'Tiểu thư ơi, bạn cũng đã đến đây rồi sao?'
Phụ nữ thường có nhiều tài năng,
Cuộc sống xưa và nay có nhiều biến đổi, và lòng dũng cảm cũng không kém!
Dễ dàng đẹp là điều không khó nhận biết,
“Càng đau khổ nhiều thì sẽ gặp nhiều bất công hơn”
Hoạn Thư lang thang phiêu bạt
Đầu gối chạm xuống mặt đất, liệu có thể kêu gọi sự trừng phạt?
Gợi ý:
Bài 1:
a, Chạch, loài cá sống dưới nước, sáo, loài chim sống trên trời không thể đẻ trứng dưới nước.
Câu ca dao như một lời từ chối khi đưa ra một điều không thể xảy ra trong thực tế, đó là lời từ chối của một cô gái thông minh và mạnh mẽ.
b, Trong lời tỏ tình ý nhị, tình cảm của chàng trai khi dùng hình ảnh của “tre non” và hành động “đan sàng” để hỏi ý kiến của cô gái đã đến tuổi cập kê liệu đã sẵn sàng lấy chồng chưa.
Bài 2:
Đoạn trích này là cuộc trò chuyện giữa Thúy Kiều và Hoạn Thư
- Tiểu thư cũng đã đến đây: người quyền uy, lịch lãm như “tiểu thư” Hoạn Thư cũng có lúc phải đến đây để trả ơn hoặc trả thù với Thúy Kiều (đây là ý định châm biếm, chế nhạo về hoàn cảnh khốn khổ của Hoạn Thư).
- Càng gian ác nhiều thì bị oan trái nhiều: điều này cảnh báo trước về sự trừng phạt thích đáng, bất công như Hoạn Thư đã phải chịu.
- Cả người nói và người nghe đều hiểu được ý nghĩa của người nói, vì sau lời nói của Thúy Kiều, Hoạn Thư đã trở nên rối bời và sợ hãi.