Hình ảnh con ếch và nhái trong các nền văn hóa

Các loài ếch, nhái, và cóc có vai trò quan trọng trong văn hóa dân gian và các câu chuyện cổ tích trên toàn thế giới, đồng thời chúng cũng mang nhiều ý nghĩa trong văn học, biểu tượng, và tôn giáo.

Khái quát

Về phân loại khoa học, ếch, nhái, và cóc thuộc bộ Không đuôi (tên khoa học: Anura), là những loài động vật lưỡng cư. Trong tiếng Việt, chúng có nhiều tên gọi khác nhau như ếch, nhái, cóc, ngóe, chằng hương, chẫu chàng, ễnh ương, và trong tiếng Hán Việt, chúng còn được gọi là cáp, hàm, hoặc thiềm, phổ biến ở các khu vực nhiệt đới ẩm với nhiều nguồn nước.

Loài ếch

Ếch xuất hiện trong nhiều truyền thuyết, câu chuyện cổ tích và văn hóa đại chúng. Chúng thường được miêu tả là những sinh vật tốt bụng nhưng xấu xí và vụng về, với những khả năng tiềm ẩn. Ví dụ nổi bật như Michigan J. Frog, 'Hoàng tử ếch', và Kermit the Frog. Người Moche ở Peru cổ đại tôn thờ ếch và thường thể hiện chúng trong nghệ thuật của mình. Ở Panama, truyền thuyết địa phương cho rằng phát hiện một con ếch vàng Panama sẽ mang lại may mắn, và khi con ếch vàng này chết, nó có thể biến thành một lá bùa gọi là huaca. Mặc dù hiện nay chúng đã gần như tuyệt chủng trong tự nhiên, ếch vàng Panama vẫn là một biểu tượng văn hóa quan trọng, xuất hiện trên vải trang trí Molas của người Kuna, cầu vượt tại Panama, áo thun, và thậm chí vé số.

Cóc

Ở phương Tây, cóc thường bị gắn với những điều xấu. Trong các câu chuyện cổ tích châu Âu, chúng được xem là phụ tá của phù thủy và sở hữu sức mạnh ma thuật. Chất độc từ da cóc được dùng để chế tạo thuốc độc, đồng thời cũng được dùng để chữa các căn bệnh ma thuật. Cóc còn liên kết với quỷ dữ; trong thiên đường đã mất của John Milton, Satan đã sai một con cóc đổ độc vào tai Eve.

Ngược lại, trong văn hóa dân gian, cóc lại được coi là biểu tượng tích cực vì chúng là kẻ thù tự nhiên của nhiều loài phá hoại mùa màng. Ở Việt Nam, câu chuyện 'cóc kiện trời' nổi tiếng với trí thông minh của chú cóc, gắn liền với câu đồng dao: 'Con cóc là cậu ông trời/ Ai mà đánh cóc thì trời đánh cho'. Câu chuyện 'Gan cóc tía' ca ngợi sự dũng cảm của cóc, trong khi câu nói 'Cóc ghẻ đòi ăn thịt thiên nga' ám chỉ những người con trai không biết thân phận nhưng vẫn mơ mộng đòi cưới những cô gái xinh đẹp.

Trong văn hóa Trung Hoa và phong thủy, cóc ngậm tiền, hay còn gọi là Thiềm Thừ (chữ Hán: 蟾蜍; bính âm: chánchú) hoặc Kim thiềm (金蟾; bính âm: jīn chán), là linh vật được ưa chuộng để cầu tài lộc. Theo phong thủy, khi khai quang Thiềm Thừ, tốt nhất chỉ có gia chủ đứng bên cạnh. Ngay sau khi khai quang, nếu cóc ngậm tiền nhìn thấy ai đầu tiên, người đó sẽ được phù hộ trọn đời. Nhiều gia đình thường đặt cóc ngậm tiền ở bàn thờ thổ địa hoặc thần tài, ban ngày hướng ra ngoài, tối thì quay vào trong. Trong tiểu thuyết kiếm hiệp của Kim Dung, con cóc độc Chu Cáp được nhắc đến, sau khi bị Đoàn Dự ăn thì tăng cường công lực. Ngoài ra, có môn võ mô phỏng thế cóc là Hàm mô công hay cáp mô công của Âu Dương Phong.

Trong văn hóa dân gian Ấn Độ, cóc được coi là loài có mối liên hệ đặc biệt với mưa. Ở làng Assam, Ấn Độ, lễ cưới cho cóc là một phong tục cầu mưa truyền thống đã tồn tại từ lâu. Lễ cưới giữa hai chú cóc được tổ chức vào mùa thu hoạch với sự tham gia của nhiều người dân trong làng và các khu vực xung quanh. Các nhóm phụ nữ sẽ làm nhiệm vụ tắm rửa và 'mặc đồ' cho cóc đực và cóc cái, chuẩn bị cho ngày cưới. Trang sức làm bằng tay cho cóc cái cũng được chuẩn bị. Thầy tu Hindu sẽ chủ trì buổi lễ. Người dân Ấn Độ tin rằng lễ cưới cho cóc vào mùa hè sẽ giúp mưa đến nhanh hơn.

Ngóe

Trong văn hóa dân gian Việt Nam, ngóe được nhắc đến qua thành ngữ 'giết người như ngóe', ám chỉ hành động giết người dễ dàng, vì ngóe được coi là yếu đuối và không phản kháng mạnh mẽ, cho thấy hành động giết người là tàn bạo và coi mạng người như ngóe.

Thành ngữ

• Ếch ngồi đáy giếng: Chỉ trích những người có tầm nhìn hẹp hòi
• Ngựa lồng cóc cũng lồng: Miêu tả sự bắt chước, đua đòi một cách thái quá, không tự nhiên
• Cóc ghẻ đòi ăn thịt thiên nga:
• Nôm na là cha cóc nhái:
• Giết người như ngóe:
• Người nhái: Ám chỉ người trang bị để bơi lội, lặn
• Bụng cóc chửa, da cóc sần, hở hàm ếch, mắt ếch: Diễn tả vẻ ngoài xấu xí
• Đứt đuôi con nòng nọc:
• Bắt cóc bỏ dĩa: Chỉ các biện pháp xử lý chỉ mang tính hình thức

• Tục thờ ếch
• Hình ảnh lưỡng cư trong các nền văn hóa