Buzz
Nét đẹp của văn hóa kinh kì xưa và nay vẫn tiếp tục làm xao xuyến lòng người nghệ sĩ, là nguồn cảm hứng cho nghệ thuật thơ văn, hội họa và âm nhạc... Nguyễn Khải cũng là một nhà văn có mối liên kết sâu sắc với đất nước có bề dày văn hóa hàng nghìn năm ấy. Ông đã trải qua nhiều giai đoạn, nhiều chặng đường cùng với Thủ đô, cùng với những biến động lớn của quê hương, và ông đã ghi nhận rằng “thời nào cũng có vẻ đẹp riêng, một vẻ đẹp đặc biệt cho mỗi thời đại...”. Riêng với ông, Hà Nội được trở nên đặc biệt đẹp nhờ vào những con người hào hoa, kiêng nể và tinh tế trong cách hành xử, nhưng cũng đầy nghị lực và yêu quý Thủ đô, quê hương thân thương. Quan điểm đó của nhà văn được thể hiện rõ nét nhất qua nhân vật bà Hiền - Một người Hà Nội.
Tương tự như những người Hà Nội khác, bà Hiền đã chia sẻ nhịp sống cùng Thủ đô, cùng đất nước qua bao biến động, nhưng vẫn giữ được bản chất của người Hà Nội, cái phẩm giá văn hóa của họ. Bà sống thẳng thắn, chân thành, tự trọng. Nét đẹp của người Hà Nội tỏa sáng rõ ràng trong cuộc sống hàng ngày của một người phụ nữ, một người mẹ.
Là một phụ nữ xinh đẹp, yêu văn chương, bà Hiền đã tiếp xúc với nhiều văn nghệ sĩ trong tuổi trẻ nhưng không chạy theo những tình yêu lãng mạn vô vọng, bà Hiền đã “chọn một người đàn ông hiền lành, chăm chỉ làm giáo viên tiểu học, khiến cả Thủ đô phải ngưỡng mộ”. Mọi người kinh ngạc vì điều này, nhưng bà Hiền không mải mê danh vọng, lợi ích cá nhân. Ông giáo tiểu học - một người khiêm nhường, mẫu mực - là người lựa chọn phù hợp với quan niệm của bà về gia đình - quan niệm chỉ có ở người nghiêm túc với hôn nhân, đặt trách nhiệm “làm vợ”, “làm mẹ” lên trên mọi thú vui khác. Tình yêu của bà Hiền cũng là tình yêu sâu sắc của người mẹ tự trọng, biết nhìn xa trông rộng. Bà không tin vào việc “sinh con ra tự nhiên sẽ tự lập”, mà cho rằng con cái cần được nuôi dưỡng cẩn thận để họ có thể “tự lập”. Trong gia đình, bà Hiền luôn là người chủ động, tự tin vì bà hiểu rõ vai trò quan trọng của người vợ, người mẹ. Đối với một cách xử sự của một người cháu mà bà cho là “quá đáng”, bà đã thẳng thắn chỉ trích và nói: “Người phụ nữ không mạnh mẽ thì gia đình đó cũng không ra gì”. Trong việc dạy dỗ con cái, bà dạy từ những việc nhỏ nhặt nhất. Chuyện ăn uống, cách cầm bát, cầm đũa, múc canh... có vẻ như là những việc vụn vặt, nhỏ bé với nhiều người. Bà Hiền thì không như vậy, bà xem đó là văn hóa sống, văn hóa của người, và hơn thế nữa, đó là văn hóa của người Hà Nội. Bà nhắc nhở nhẹ nhàng: “Chúng ta là người Hà Nội, cách điều khiển, cách nói chuyện phải chuẩn, không được sống lôi thôi, buông thả”. “Chuẩn” trong tư duy của bà Hiền là “tự trọng”. Tự trọng không cho phép con người sống nhỏ nhen, ích kỷ. Khi được hỏi: “Cô có đồng ý để con tham gia chiến đấu không?”. Bà Hiền đáp: “Tôi đau lòng nhưng không đồng ý vì tôi không muốn con tôi sống dựa vào cái chết của người khác. Nếu con dám đi, điều đó là do con tự trọng”. Và bà cũng chấp nhận khi con trai thứ hai của bà, Dũng, muốn tiếp bước anh trai: “Đừng để nó đi tìm cách sống trong khi bạn bè nó phải chết, đó cũng là cách để giết chết nó”. Đối với bà Hiền, người mất đi lòng tự trọng chỉ còn cái chết - cái chết tinh thần. Bà tôn trọng danh dự của con, hiểu con nên chấp nhận để con tham gia chiến trường nhưng bà không che giấu nỗi đau lòng, không giả vờ vui vẻ. Đó là quyết định khó khăn nhưng đúng đắn của “một người Hà Nội” yêu quý đất nước.
Tên của truyện là Một người Hà Nội, có lẽ nhà văn Nguyễn Khải muốn nhấn mạnh bản lĩnh, tinh thần của người Hà Nội. Người đọc cảm nhận được “phong cách Hà Nội” trong bà Hiền không chỉ qua cái phẩm cách đẹp của mình mà còn bởi cái phong cách lịch lãm, tinh tế trong việc trang trí căn phòng của bà: vừa cổ kính, quý phái và tinh tế, “suốt nhiều năm không hề thay đổi” - một không gian nhỏ mà vẫn giữ được bản sắc của đất nước kinh kì. Cuộc sống biến động từng ngày, khó khăn theo những thay đổi không ngừng của thế giới hiện đại. Cách sống của một số người Hà Nội trong thời “kinh tế thị trường” làm cho người ta - nhất là những người yêu quý Hà Nội, cảm thấy thất vọng (như những người mà nhân vật “tôi” quên đường phải thăm, anh chàng đi xe đạp, cô ca, gái anh bạn...). Nhưng với bà Hiền, không chỉ làm ấm lòng người bởi nét đẹp mang tinh thần người Hà Nội của mình, bà còn xua đi ấn tượng “khá đỗi thô lỗ” của người cháu - của người đọc bằng sự chấp nhận, tự do, thông minh sâu sắc. Bà nói về luật tự nhiên, về niềm tin: Hà Nội “thời nào cũng đẹp, một vẻ đẹp riêng cho mỗi thời đại”, bà “khiêm nhường và rộng lượng”, hòa mình vào cảnh sắc của Hà Nội “trời rét, mưa phùn, đủ để làm ẩm áo nhưng không làm ướt”, bà đang lau chùi chiếc chén cổ để cắm hoa thủy tinh. Sự hòa hợp đó là cái duyên riêng của Hà Nội, cái quyến rũ của Hà Nội khiến những người ở xa phải thầm ngợi khen “cảm thấy như Tết, như Hà Nội, muốn ở thêm một chút để cảm nhận thêm một chút không khí Tết Hà Nội”.
Tác giả gọi bà Hiền là “một hạt bụi vàng” của Hà Nội. Nói đến hạt bụi, người ta nghĩ đến điều nhỏ bé, phàm phu, ít ai để ý và không có giá trị gì. Nhưng hạt bụi vàng thì dù nhỏ bé, khiêm nhường nhưng lại chứa đựng giá trị quý báu - là tinh túy của giá trị cuộc sống. Bao nhiêu hạt bụi vàng sẽ kết hợp thành những “vật quý” rực rỡ. Bà Hiền là một người Hà Nội thông thường, nhưng ở bà chứa đựng sâu sắc cái tinh túy trong bản chất của người Hà Nội. Những người Hà Nội như bà Hiền đã là “những hạt bụi vàng lấp lánh ở mỗi ngóc ngách Hà Nội”, tất cả đang “lấp lánh cho đất nước chói sáng những vật quý”.
Văn chương tái hiện lịch sử qua số phận cá nhân, tập trung phản ánh con người, là bản chất, cách ứng xử của con người trong các tình huống lịch sử nhất định. Một người Hà Nội là một tác phẩm văn chương như thế. Nhân vật chính là bà Hiền với những chặng đường đời đi kèm với những biến động lớn của đất nước. Tác giả đã khám phá sâu sắc về bản chất của nhân vật qua dòng lưu chuyển của lịch sử hiện thực. Là một con người, bà Hiền luôn giữ gìn phẩm giá, nhân cách, là một công dân, bà chỉ làm những điều có lợi cho đất nước. Là một người Hà Nội, bà đã góp phần tạo ra cái cốt cách, cái truyền thống của một Hà Nội anh hùng và quyến rũ - làm sáng bừng thêm vẻ đẹp thanh lịch cuốn hút của “người Tràng An”. Sự nhân văn sâu sắc của cây bút Nguyễn Khải chính là điều ở đó.
“Muốn hiểu được con người thời đại với tất cả những ưu điểm và nhược điểm của họ, đặc biệt là muốn hiểu được tư duy của họ, cuộc sống tinh thần của họ, phải đọc Nguyễn Khải”. Nhận định này của nhà nghiên cứu Vương Trí Nhân thật đúng, đặc biệt là đối với truyện ngắn Một người Hà Nội của Nguyễn Khải.
Mytour
