Buzz
1. Bối cảnh xã hội thời Trung đại
Để hiểu rõ hình ảnh phụ nữ trong văn học Trung đại, trước hết chúng ta cần xem xét bối cảnh xã hội của thời kỳ đó. Văn học Trung đại, trải dài từ thế kỷ X đến thế kỷ XIX, là giai đoạn đầu trong ba giai đoạn phát triển của văn học Việt Nam. Thời kỳ này nằm trong mối liên hệ văn hóa và văn học Đông Á và Đông Nam Á, với nhiều sự giao thoa văn hóa. Các tác giả thời kỳ này đã phản ánh chân thực cuộc sống và các mối quan hệ của con người với thiên nhiên, quốc gia, xã hội và bản thân.
Các tác giả đã cố gắng đặt tác phẩm của mình trong bối cảnh xã hội của thế kỷ X đến thế kỷ XIX, nhằm tái hiện chân thực giai đoạn lịch sử với nhiều biến động.
Chẳng hạn, thế kỷ X chứng kiến sự kiện Ngô Quyền chiến thắng quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng, mở ra một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử Việt Nam. Chiến thắng này kết thúc hàng nghìn năm bị đô hộ của phong kiến phương Bắc và mở ra thời kỳ độc lập cho dân tộc. Giai đoạn này cũng đánh dấu sự hình thành và phát triển của chế độ phong kiến Việt Nam với đặc trưng của thời kỳ tam giáo đồng nguyên, góp phần xây dựng hệ thống quản lý nhà nước với chính sách và quy định.
Mặc dù chiến thắng vang dội của Ngô Quyền đã mang lại niềm hy vọng, dân Việt không chỉ tập trung vào việc xây dựng đất nước mà còn phải đối mặt với những thử thách lớn, như các cuộc xâm lược của Tống, Nguyên và Minh trong thời gian tiếp theo.
Từ thế kỷ XV đến cuối thế kỷ XVII, triều đại nhà Lê phát triển vững mạnh và đóng vai trò quan trọng trong lịch sử quốc gia. Nhà Lê áp dụng Nho giáo để xây dựng chế độ, nhưng đến thế kỷ XVIII, triều đại này bắt đầu gặp khủng hoảng và nhanh chóng suy yếu.
Vào thế kỷ XVII, sau khi hai thế lực phong kiến Đàng Trong và Đàng Ngoài đối đầu, cùng với cuộc xâm lược của quân Thanh bị nghĩa quân Tây Sơn đánh bại, nhà Tây Sơn lên nắm quyền. Tuy nhiên, nhà Tây Sơn cũng bị lật đổ bởi nhà Nguyễn. Trong giai đoạn cuối thế kỷ XVII, mặc dù dân Việt khao khát hòa bình, nhưng đời sống dưới triều Nguyễn lại trở nên khổ cực do vua Nguyễn ưa chuộng xa hoa.
Cuối thế kỷ XIX chứng kiến sự suy tàn rõ rệt của chế độ phong kiến, nhưng chưa hoàn toàn biến mất. Sau đó, Việt Nam bị thực dân Pháp xâm lược, dẫn đến sự hình thành xã hội nửa phong kiến, nửa thực dân, với nhiều biến động trong cuộc sống của người dân.
Như vậy, qua những biến động lịch sử, văn học Việt Nam trong giai đoạn này phản ánh rõ nét cuộc sống của người dân với nhiều thử thách và kiên cường. Đặc biệt là phụ nữ, họ không chỉ đối diện với khó khăn của chiến tranh mà còn phải chịu đựng áp lực xã hội. Tuy nhiên, họ vẫn thể hiện phẩm giá cao quý qua những tác phẩm của các nhà văn nổi tiếng như Nguyễn Dữ, Đặng Trần Côn, Nguyễn Gia Thiều, Nguyễn Du, ...
2. Hình ảnh người phụ nữ trong các tác phẩm văn học thời Trung đại
(1) Người phụ nữ với vẻ đẹp ngoại hình, tài năng và phẩm cách
Trong văn học Trung đại, hình ảnh người phụ nữ được khắc họa với vẻ đẹp, tài năng và phẩm hạnh lôi cuốn. Nguyễn Dữ đã mô tả nhân vật Vũ Nương với sự tôn trọng qua lời giới thiệu: 'Vũ Thị Thiết, cô gái Nam Xương, tính tình thùy mị, nết na, lại thêm tư dung tốt đẹp.' Chính những phẩm chất của Vũ Nương đã khiến Trương Sinh yêu mến và 'xin mẹ đem trăm lạng vàng cưới về.' Qua mô tả của tác giả, vẻ đẹp của Vũ Nương toát lên sự thuần khiết và trong sáng, tượng trưng cho vẻ đẹp truyền thống của phụ nữ trong tư tưởng dân tộc.
Hồ Xuân Hương, trong thơ của bà, đã khắc họa hình ảnh người phụ nữ với sự hoàn hảo và sức sống mãnh liệt: 'Thân em vừa trắng lại vừa tròn.' Chỉ với hai từ 'trắng' và 'tròn,' Xuân Hương đã vẽ nên một bức chân dung đầy đặn và quyến rũ của người phụ nữ. Bà tiếp tục tái hiện vẻ đẹp tươi mới và trong sáng của người con gái, dù ở độ tuổi nào vẫn toát lên vẻ xuân sắc:
“Cô ơi, tuổi của cô là bao nhiêu?”
Chị cũng đẹp, em cũng duyên dáng
Đôi ta như hình với bóng trên giấy trắng
Mãi mãi nghìn năm, sắc xuân vẫn còn đó.”
(“Đề nhị mỹ nhân đồ” – Hồ Xuân Hương)
Nhắc đến khả năng miêu tả vẻ đẹp chân dung, Nguyễn Du là một cái tên không thể không nhắc đến. Với những dòng mở đầu tác phẩm, ông đã khắc họa rõ nét hai nhân vật Thúy Vân và Thúy Kiều, khẳng định tài năng của mình trong việc miêu tả vẻ đẹp. Vân tỏa sáng với vẻ đẹp:
“Vân xem thật trang nhã, nổi bật”
Khuôn mặt tròn đầy, nét ngài mềm mại”
Mây thua nước tóc, tuyết nhường sắc da”
Thúy Kiều càng thêm lấp lánh:
“Kiều vừa sắc sảo lại mặn mà,”
So tài sắc hơn hẳn bao người:
Làn nước thu, nét xuân tươi sáng,”
Hoa còn kém rực, liễu thua xanh.”
Ngoài vẻ đẹp hình thức, các nhân vật nữ trong văn học Trung đại còn nổi bật với phẩm cách và tài năng, tạo nên một hình ảnh hoàn thiện của người phụ nữ. Chẳng hạn, khi miêu tả Vũ Nương, tác giả không chỉ chú trọng đến ngoại hình mà còn ca ngợi phẩm hạnh và tính cách cao quý của nàng trước khi đề cập đến 'tư dung tốt đẹp.'
Trong tác phẩm 'Bánh trôi nước,' hình ảnh người phụ nữ Trung đại hiện lên với phẩm cách vượt trội, lòng trung thành và sự kiên định, được thể hiện qua câu thơ: 'Mà em vẫn giữ tấm lòng son.' Vẻ đẹp của những phụ nữ này thường gắn liền với tài năng, và Thúy Kiều là một ví dụ tiêu biểu với tài năng âm nhạc, thi ca và hội họa.
“Sự thông minh vốn là bẩm sinh,”
Cùng nghề thi họa đủ loại âm điệu.”
“Khả năng cung thương tinh tế bậc ngũ âm,”
“Nghề của mình vượt trội hơn hẳn so với đàn cầm.”
(2) Người phụ nữ đối mặt với nhiều bi kịch và đắng cay trong cuộc sống
Hình ảnh người phụ nữ trong văn học Trung đại thường phản ánh nỗi bi thương của cuộc đời, thể hiện qua quan niệm 'hồng nhan bạc phận.' Dù họ có vẻ đẹp, tài năng, và phẩm hạnh, họ vẫn thường trở thành nạn nhân của số phận, chịu đựng đau khổ và thử thách lớn. Sự bất bình đẳng xã hội thường khiến phụ nữ bị coi thường và phải chấp nhận hi sinh để duy trì hạnh phúc gia đình, mà hạnh phúc đó thường rất mong manh và khó đạt được.
Những người phụ nữ này nhận thức rõ ràng rằng số phận đau khổ không chỉ riêng họ mà còn của nhiều phụ nữ khác trong một xã hội ưu ái nam giới và phân biệt phụ nữ. Thay vì trách móc nhau, họ thường chỉ trích sự nghiệt ngã của quan niệm xã hội và các quy tắc lễ giáo:
“Kẻ ấm êm chăn bông, kẻ lại lạnh lùng”
Chê trách số phận khi phải sống chung chồng
Thỉnh thoảng mới có chút may mắn
Thậm chí một tháng chỉ thấy đôi lần
Gắng sức mà vẫn thất bại
Làm việc mà không được đền đáp xứng đáng”
(“Lấy chồng chung” – Hồ Xuân Hương)
Khi được yêu thương bởi chồng, họ vẫn phải chịu đựng sự xa cách do chiến tranh. Ngày chia tay, bầu trời đầy cảm xúc lưu luyến:
“Kẻ lên ngựa, người chia áo
Rừng phong thu đã nhuốm màu quan san.”
(“Chinh phụ ngâm” – Đặng Trần Côn)
(3) Phụ nữ luôn nhận thức giá trị bản thân và khao khát vươn lên
Dù cuộc đời đầy khó khăn và bi kịch, phụ nữ trong văn học Trung đại luôn ý thức rõ giá trị của mình và không ngừng khao khát một tương lai tươi sáng. Họ không bao giờ từ bỏ hy vọng. Hình ảnh này được thể hiện rõ qua số phận của Thúy Kiều, khi cô bị đưa vào nhà chứa của Tú Bà và chứng kiến cảnh tượng 'bướm lả ong lơi.' Trong hoàn cảnh éo le, Thúy Kiều vẫn thể hiện nỗi đau và hy vọng vào một ngày mai tốt đẹp hơn.
“Khi tỉnh rượu, lúc đêm tàn
Giật mình nhìn lại, thương xót bản thân.”
Mặc dù bị dìm trong lớp bùn hôi hám, Kiều vẫn giữ vững tâm hồn trong sáng và thanh khiết.
“Mặc mưa Sở, mây Tần trôi dạt,
Chẳng biết xuân hạ là gì đâu.”
Gió lay hoa, sóng cuốn bèo,
Rèm tuyết nửa kín, trăng chiếu khắp.”
Người cung nữ trong cung cấm, dù chịu đựng cảnh ngộ hạn chế, vẫn luôn khao khát tự do và giữ vững phẩm giá của mình, như thể muốn phá bỏ mọi ràng buộc để tìm lại tự do:
“Mong dứt bỏ sợi tơ duyên,
Hằn học muốn đạp vỡ phòng riêng!”
Những khát vọng mãnh liệt này phản ánh sự quyết tâm của phụ nữ khi đối diện với những thế lực tàn bạo, những kẻ đã làm tổn thương và áp bức họ, khiến họ phải sống trong đau khổ và bi thương.
3. Đánh giá hình ảnh người phụ nữ trong văn học trung đại
Các tác giả đã sử dụng chữ Hán và chữ Nôm một cách sáng tạo, cùng nhiều thể loại văn học như truyện, thơ, và ngâm khúc, để diễn tả sự đồng cảm và chia sẻ những đau đớn, khó khăn mà nhân vật của họ trải qua.
Các tác giả không chỉ ca ngợi vẻ đẹp của nhân vật qua ngoại hình, tài năng, và phẩm hạnh mà còn thể hiện sự hiểu biết sâu sắc về chính mình và khát vọng về tự do và hạnh phúc, ngay cả khi đối mặt với những khó khăn.
Tóm lại, qua các nhân vật nữ, các tác giả văn học trung đại đã thể hiện tinh thần nhân đạo sâu sắc, đặc biệt là quan tâm đến số phận con người trong những hoàn cảnh khắc nghiệt. Họ không chỉ chỉ trích sự tàn ác của các thế lực đàn áp mà còn tôn vinh vẻ đẹp đạo đức quý giá, nhấn mạnh rằng những giá trị này sẽ luôn được trân trọng.
Đây là toàn bộ nội dung bài viết của Mytour về hình ảnh người phụ nữ trong các tác phẩm văn học trung đại. Cảm ơn quý độc giả đã theo dõi và quan tâm!
