Trong hình học phẳng, hình viên phân (tiếng Anh circular segment, ký hiệu: ⌓) là một phần của hình tròn bị 'cắt' bởi một cát tuyến hoặc một dây cung. Để nói rõ hơn, hình viên phân là phần không gian hai chiều bị giới hạn bởi một cung (cung nhỏ hơn 180°) của hình tròn và bởi dây cung nối hai điểm đầu của cung.
Các công thức liên quan
Giả sử R là bán kính của hình tròn, θ là góc chắn bởi cung tròn tính bằng radian, α là góc chắn bởi cung tròn tính bằng độ, c là độ dài của dây cung, s là độ dài của cung, h là chiều cao của hình viên phân, và d là chiều cao của tam giác tạo bởi hai bán kính nối tâm và hai điểm đầu của cung.
Bán kính của đường tròn được tính bằng
Bán kính tính từ h và c có thể suy luận từ định lý về hai dây cung giao nhau, với đường kính 2R và c vuông góc với dây cung.
Độ dài của cung được tính bằng
Độ dài của cung được tính theo arcsin từ góc nội tiếp với cùng một cung và cạnh của góc là đường kính. Lúc này, góc nội tiếp là θ/2 và nó chính là góc của tam giác vuông có cạnh huyền bằng đường kính. Phương pháp này cũng có thể áp dụng để suy ra một số mối liên hệ lượng giác dưới đây.
Độ dài của dây cung được tính bằng
Chiều cao h được tính bằng
Giá trị của góc được tính bằng
Diện tích
Diện tích A của hình viên phân được tính bằng cách lấy diện tích của hình quạt tròn rồi trừ đi diện tích của tam giác hình thành bởi hai cạnh nối tâm và hai điểm đầu cuối của cung và dây cung
với góc ở tâm được đo bằng radian, hoặc
với góc ở tâm được đo bằng độ.
Ứng dụng
Công thức tính diện tích có thể áp dụng để tính thể tích của một thùng phi nằm ngang chứa chất lỏng không đầy.
Để thiết kế cửa sổ hoặc cửa có các cạnh bo tròn, các giá trị c và h có thể được xác định và dùng để tính bán kính R cho phép thợ lắp đặt thực hiện công việc.
- Dây cung
- Góc khối
- Hình chỏm cầu (spherical cap)
- Hình đới cầu (spherical segment)
- Hình quạt cầu (spherical sector)
- Hình vòng đai cầu trụ (spherical ring) - hình được giới hạn bởi hình cầu và hình trụ
- Đường conic
- Tiết diện
Liên kết bên ngoài
- Weisstein, Eric W., 'Circular segment' từ MathWorld.
- Định nghĩa về đoạn tròn với hoạt hình tương tác
- Công thức tính diện tích đoạn tròn với hoạt hình tương tác