Hoa mai: Ý nghĩa, cách trồng và chăm sóc cây hoa mai

Người Việt thường lựa chọn cây mai để thờ cúng và trang trí trong nhà không phải là sự tình cờ. Hoa mai trong ngày lễ Tết, đặc biệt là tại Nam Bộ, mang ý nghĩa rất linh thiêng và quan trọng. Mời bạn khám phá thêm trong bài viết này.

Mỗi khi Tết đến, đường phố, nhà cửa của người Việt đều được trang trí bằng những đóa hoa mai vàng, những cành mai được mọi người kỹ lưỡng chọn lựa để mang về thờ cúng tổ tiên, cầu mong cho một năm mới an khang, hạnh phúc.

Tuy nhiên, ít ai biết được vì sao hoa mai vàng lại là biểu tượng của ngày Tết truyền thống của người Việt. Đó là lý do mà chúng tôi mong muốn mang đến cho các bạn những thông tin hữu ích để hiểu sâu hơn về văn hóa của người Việt.

Thông tin về cây hoa mai

Nguồn gốc của hoa mai

Trong tiếng Anh, hoa mai được gọi là Apricot Flowers và có tên khoa học là Ochna integerrima. Ngoài ra, cây mai còn được biết đến với tên gọi là cây hoàng mai. Cây thuộc họ Mai (Ochnaceae) và được ưa chuộng trong ngày Tết Nguyên Đán ở Việt Nam, đặc biệt là ở miền Nam.

Tại Việt Nam, cây mai thường mọc dày đặc trong rừng Trường Sơn, đồng bằng sông Cửu Long và ở các tỉnh Quảng Nam, Đà Nẵng và Khánh Hòa. Cũng có một số ít cây mai sống ở vùng cao nguyên.

Nguồn gốc của hoa mai là từ Trung Quốc, chúng đã xuất hiện tại đất nước này cách đây hơn 3000 năm. Theo ghi chép của Phí Cung Ấn đời Minh trong sách 'Trân hương bảo ngự', có câu: 'Đắc Kỷ ái lãm hàn mai. Trụ tằng ngự tuyết đồng lãm chi'.

Nhờ vẻ đẹp của hoa mai, từ xa xưa, người Trung Quốc đã mê mải với hoa mai. Hoa mai cùng với Tùng, Cúc không chỉ được coi là nhóm 'Tuế hàn tam hữu' mà còn là quốc hoa được tôn trọng của họ.

Ban đầu, hoa mai được đặt những cái tên khá hòa mỹ, phản ánh đặc điểm của hoa như 'Yên chi mai' chỉ hoa mai màu đỏ hồng, 'Thủy tiên mai' là loại hoa mai 6 cánh tròn giống như hoa thủy tiên, 'Lục ngạc mai' tức loài mai có đài hoa màu xanh đậm,… Theo tư liệu cổ, hoa mai của Trung Quốc được phân thành 4 loại chính: Bạch mai, Thanh mai, Hồng mai và Mặc mai.

Hoa mai ban đầu là cây hoang dã. Cây này phát triển tốt trong điều kiện khí hậu nhiệt đới và có khả năng sinh trưởng mạnh mẽ. Nếu được chăm sóc kỹ lưỡng, cây mai sẽ đẹp và có tuổi thọ cao.

Nhờ lá rụng vào cuối mùa đông và nở hoa đầu mùa xuân, cây mai thường được trồng làm cây cảnh dịp Tết Nguyên Đán ở châu Á nói chung và ở Việt Nam nói riêng.

Đặc điểm của cây mai vàng

Hình dáng và hệ rễ

Cây mai cao với dáng vẻ thanh cao, thuộc loại cây đa niên, có khả năng sống và phát triển lâu dài, thậm chí cả trăm năm. Cây mai vàng có thân gỗ mạnh mẽ, cành mảnh và có thể uốn cong để tạo hình dạng cho cây. Thân cây thô và nhiều cành nhánh. Tán lá mở rộng với lá mỏng, nếu để tự nhiên phát triển, cây có thể cao đến 20 - 30m. Gốc cây lớn, hệ rễ nổi lên và có độ sâu khoảng 2 - 3m.

Lá của cây mai

Lá của cây mai mọc xen kẽ, có hình dạng trứng dài thuôn và màu xanh biếc, mặt dưới thường có màu vàng nhạt.

Hoa mai

Hoa mai là loài hoa lưỡng tính. Hoa phát triển từ nách lá và hình thành thành từng cụm. Ban đầu là hoa cái, sau đó sẽ nở ra những cụm nụ xanh non. Sau khoảng một tuần, các bông hoa mai vàng sẽ nở rộ. Hoa thường có 5 cánh mảnh nhưng cũng có trường hợp đặc biệt lên đến 9 - 10 cánh. Hoa thường nở trong vòng 3 ngày rồi tàn.

Thời gian hoa nở

Mặc dù hoa mai thường nở vào mùa xuân nhưng do thời tiết biến đổi nên việc nở hoa cũng không theo quy luật, dẫn đến tình trạng hoa mai nở sớm hoặc muộn. Không phải tất cả hoa đều thụ phấn được. Những hoa thụ phấn sẽ phình to thành hạt sau khi tàn.

Ý nghĩa của hoa mai trong ngày Tết

Từ lâu, cây mai đã trở thành biểu tượng của làng quê Việt Nam, liên kết với con người từ thời tổ tiên khai phá đất đai. Cây này cứng cỏi, mạnh mẽ, không chịu khuất phục trước thời tiết khắc nghiệt, luôn tràn đầy sức sống và nở hoa vào đầu mùa xuân.

Cây mai được ông cha ta ví như biểu tượng của sức mạnh, luôn duy trì trong lòng tinh thần đạo lý và lòng nhân từ, như sự kiên cường vượt qua mọi khó khăn để nở hoa vào đầu mùa xuân, mang lại hương thơm dịu dàng.

Theo truyền thống, trước khi Mãn Giác Thiền sư viên tịch đã viết:

'Đừng nghĩ rằng xuân tới hoa đã hết rụng

Chớm qua sân trước đã có một cành mai.'

Chỉ sau một đêm, trước cửa nhà bỗng nhiên những cành mai nở rộ một cách kỳ diệu. Có lẽ vì thế mà mọi gia đình đều cố gắng trang trí một vài cành mai trong nhà với hi vọng bước sang năm mới sẽ đem lại nhiều niềm vui, hạnh phúc.

Ngoài ra, màu vàng của hoa mai biểu tượng cho sự phồn thịnh, giàu có phú quý. Hoa mai nở vào đầu năm như một dấu hiệu của sự thịnh vượng, hạnh phúc trong cả một năm.

Các loại hoa mai

Theo thống kê, trên thế giới hiện nay có khoảng hơn 24 loại cây mai và tại Việt Nam có khoảng 19 loại. Trong đó, 6 loại mai phổ biến nhất trên thế giới là Mai Cao Miên (Mai vàng Campuchia), Mai vàng Indonesia, Mai vàng Myanmar, Mai vàng Nam Phi, Mai vàng châu Phi và Mai vàng Madagascar.

Dưới đây là tổng hợp những loại mai phổ biến nhất:

Mai Tứ Quý

Cây mai Tứ Quý, còn được gọi là cây mai đỏ và có tên khoa học là Ochna Atropurpurea. Đây là loài hoa kiểng không chỉ nở vào mùa xuân mà còn có thể nở quanh năm. Điều đặc biệt, cây mai này nở hoa 2 lần, lần đầu màu vàng, lần sau màu đỏ. Khi nở ban đầu, hoa mai có 5 cánh vàng tươi sẽ rụng hết khi tàn, chỉ còn lại 5 đài hoa đỏ sẫm và úp xuống như búp ôm lấy nhụy hoa.

Mai Hạnh

Cây hạnh mai có tên khoa học là Prunus Mume, còn được biết đến với tên gọi là cây mai mơ. Chiều cao của nó thấp hơn nhiều so với các loại cây khác, chỉ khoảng 6 - 9m. Lá của cây mai mơ có hình dạng bầu dục, nhọn ở đầu và có răng cưa nhẹ. Hoa mai có 5 cánh thường sắc màu trắng và hồng nổi bật. Quả khi non có màu xanh, khi chín sẽ chuyển sang màu vàng và có vị chua ngọt.

Mai Bạch

Hoa mai bạch có chiều cao tối đa khoảng 15m, thường được trồng chủ yếu ở Bến Tre, vùng núi Bà Đen - Tây Ninh và Hà Tiên. Hoa có màu trắng tinh khiết, gồm 6-8 cánh dày, hơi tròn, nhị hoa vàng và rất giống hoa sứ. Một điểm yếu của loài mai trắng này là khá khó chăm sóc và trồng.

Mai Hồng

Tên khoa học của cây Mai Hồng là Jatropha pandurifolia, thuộc loại cây thân gỗ, chiều cao chỉ khoảng 1 - 4m. Lá cây màu xanh đậm, mọc đơn và có rãnh. Hoa mai hồng có 5 cánh, màu hồng đẹp và nhị hoa màu vàng sáng. Hoa mọc thành cụm ở các đầu cành và nở rải rác quanh năm, không chỉ vào mùa xuân. Quả của cây khi chín có màu nâu đen.

Mai Hoàng

Đây là loại cây hoa mai vàng còn được biết đến với tên Lạp mai. Những bông hoa năm cánh nhỏ nhắn, màu vàng tươi rực rỡ. Cây được gọi là Lạp mai vì chỉ ra hoa một lần mỗi năm vào cuối tháng chạp âm lịch.

Mai Song

Được đặt tên như vậy vì loài mai này thường ra hoa kết trái từng đôi. Hoa có màu trắng trong suốt, trông tinh khiết và dịu dàng.

Mai Chiếu Thủy

Cây mai chiếu thủy là loài cây đa niên có tên khoa học là Wrightia Religiosa chỉ cao khoảng 1,5m, có nhiều cành nhánh và gốc cây khá to. Lá nhỏ nhưng dài và mọc theo cặp. Hoa có màu trắng, mọc thành từng chùm nhỏ, gồm 5 cánh nhỏ và có mùi thơm dịu. Cây được gọi như vậy vì đặc điểm cuống hoa luôn hướng xuống dưới đất.

Mai Nhất Chi

Cây mai nhất chi có gốc to xù xì, thân gỗ đen bóng. Lá nhỏ, màu xanh non, phần đầu nhọn giống hình mũi mác. Hoa nhất chi mai nhỏ hơn so với các loại khác, bao gồm nhiều cánh mỏng. Ban đầu có màu trắng, đến khi hoa tàn thì dần chuyển sang màu đỏ. Hoa có thể mọc bông đơn hoặc thành chùm.

Mai Cúc

Mai cúc là loại cây thân gỗ, có nhiều nhánh và có nguồn gốc từ Bình Định. Hoa ra cánh nhiều hay cánh ít, khi được chăm sóc tốt có thể đạt đến 150 cánh. Mai cúc giống, cao khoảng 30cm có giá khoảng 150.000 đồng/cây, còn mai cúc lớn, cao khoảng 1m5 có giá khoảng 3.900.000 đồng/cây.

Mai phú quý

Mai phú quý được biết đến với dòng đọt đỏ quý hiếm được nhiều người yêu thích. Cánh hoa khép kín, tròn trịa, màu sắc rực rỡ, nở rộ và chúng có số lượng cánh từ 24 đến 56 cánh. Hoa mai phú quý là biểu tượng của sự may mắn, là một khởi đầu tốt đẹp, hoàn hảo và thịnh vượng cho một năm mới.

Mai mộc mạc

Mai mộc mạc có tên gọi khác trong tiếng Anh là Petrea Volubilis, một loài cây thuộc họ Mai và là một loại cây phổ biến và có nguồn gốc từ Trung Mỹ và Mexico. Cây leo, phần thân cây sần sùi và có màu nâu xám, chiều dài thân cây có thể lên đến 10 - 12 mét. Phổ biến hai giống mai mộc mạc, đó là giống hoa mai Thái và giống mai hoa mộc mạc Đà Lạt.

Các dạng hoa mai khác

Ngoài các loại mai phổ biến nhất như đã nêu trên, ở Việt Nam còn tồn tại nhiều loại mai khác. Ví dụ như cây mai hoa đăng, cây mai dương, cây mai chỉ thiên (cây mai vạn phúc, cây mai tiểu thư), cây thanh mai, cây mai hoàng yến, cây hoa mai đá, cây tùng tuyết mai, cây mai nhật, cây mai thái, cây cẩm tú mai, cây mai rừng (mai núi), cây bạch tuyết mai,…

Cách trồng hoa mai

Kỹ thuật nhân giống hoa mai vàng

Cây hoa mai có thể được nhân giống bằng nhiều cách, trong đó phương pháp phổ biến nhất là gieo hạt và chiết cành. Mỗi phương pháp đều có những ưu nhược điểm riêng đối với cây mai như sau:

• Gieo hạt: Khi gieo hạt, bạn sẽ thu được nhiều cây con, chúng có thể sống từ 30 - 40 năm nếu được phát triển tự nhiên, tiết kiệm công sức và thời gian. Tuy nhiên, nhược điểm là cây mai mới sẽ không mang những đặc tính tốt từ cây mẹ như: Ít cành hơn, hoa lá nhỏ, màu sắc khác,…
• Chiết cành: Ưu điểm của cách này là giữ nguyên được những đặc tính tốt từ cây giống ban đầu. Khi chiết, cần chọn cành nhỏ, khỏe mạnh rồi cắt khoảng 3 – 4cm vỏ, đảm bảo không cắt lẹm vào gỗ. Dùng hỗn hợp đất trộn với xơ dừa, phân chuồng hoai mục,… để bao quanh vết cắt. Sau đó thường xuyên tưới nước, chăm sóc trong khoảng 3 tháng sau thì bầu đất sẽ ra nhiều rễ rồi bạn mới tiến hành cắt nhánh đó rời khỏi cây mẹ.

Kỹ thuật trồng hoa mai vàng

Khi trồng cây mai, hãy đảm bảo mật độ cây và khoảng cách đủ rộng để cây phát triển toàn diện.

Đầu mùa mưa là thời điểm lý tưởng nhất để trồng mai.

Đất trồng cũng là một yếu tố quan trọng, hãy chuẩn bị đất đầy đủ độ ẩm, mùn và chất dinh dưỡng bằng cách trộn thêm với xơ dừa, tro trấu, than bùn và phân chuồng hoai mục,...

Mai vàng có khả năng chịu nắng hạn, vì vậy bạn có thể tưới nước 2 lần/ngày vào buổi sáng và chiều tối với một lượng phù hợp, đảm bảo cây không bị héo và không bị ngập úng.

Trong quá trình chăm sóc, hãy kết hợp việc bón phân chứa nhiều đạm và lân thay vì kali. Sử dụng phân NPK với liều lượng phù hợp, bón xa gốc cây và bón khoảng 2 – 3 lần/tháng. Nên bón phân vào mùa mưa sẽ hiệu quả hơn. Sau khi thay đất cho cây khoảng 3 – 4 tháng, hãy bón thêm phân chuồng, phân gia súc gà, vịt.

Nhớ thường xuyên dọn cỏ dại, vun xới gốc và diệt sâu bệnh cho cây. Hoặc một lời khuyên là hãy diệt cỏ trước mùa mưa để mai phát triển tốt nhé!

Cách chăm sóc cây mai sau Tết

Kỹ thuật cắt tỉa cây mai

Bạn cần thực hiện việc cắt tỉa cành một cách hợp lý tùy thuộc vào hình dạng và kích thước ban đầu của cây. Thông thường, bạn sẽ cắt bớt khoảng ⅓ cành hoặc tỉa cành ở trên ngắn hơn so với hàng dưới giống như cách tỉa cành của cây thông.

Thời điểm thích hợp để tỉa cành là trước ngày 15 âm lịch, nếu chậm trễ thì cũng nên thực hiện vào ngày 20.

Vệ sinh cây mai

Bạn có thể sử dụng vòi phun nước mạnh vào cây để loại bỏ rong rêu, nấm mốc trên thân cây. Hoặc có thể sử dụng dung dịch phân ure pha loãng phun lên cây (đảm bảo không để dung dịch chảy xuống gốc cây), đợi 10 phút rồi dùng bàn chải cọ sạch nấm mốc bằng cách chà nhẹ lên cây.

Hình ảnh đẹp của hoa mai trong dịp Tết 2023

Mai vàng luôn được người Việt chọn lựa để tôn vinh tổ tiên và trang trí trong dịp Tết, thể hiện sự ổn định, niềm tin và hòa bình trong cuộc sống, hy vọng một năm mới đầy hạnh phúc, thịnh vượng và may mắn.