Hoa Phượng tím

Hoa Phượng tím (danh pháp hai phần: Jacaranda mimosifolia) là một loài thực vật thuộc họ Chùm ớt (Bignoniaceae) gồm các loài chùm ớt, núc nác, đào tiên...

Là một cây gỗ lớn (cao 10–15 m), tán lá rộng (7–10 m) nhưng cành lá thưa, lá kép hai lần, khi không có hoa cây trông giống phượng vĩ, nhưng vào mùa nở hoa thì trổ nhiều hoa hơn. Hoa hình ống dài 4–5 cm, từng chùm màu tím, hình chuông, cánh hoa mềm mại, dễ bị dập nát, không giống hoa phượng. Hoa thường nở vào đầu mùa xuân, tháng 3-4-5 ở Bắc bán cầu và tháng 9-10-11 ở Nam bán cầu. Mùa hoa nở kéo dài khá lâu, có thể đến 4–6 tháng.

Hoa Phượng tím có nguồn gốc từ Nam Mỹ, từ lâu đã được du nhập vào Ấn Độ, Nêpan..., thích hợp với khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới.

Cây thường được trồng làm cây cảnh ven đường và trong các công viên, tuy nhiên không mang lại hiệu quả bóng mát cao do tán lá quá thưa thớt. Riêng trong công viên, vì không phải quét dọn hàng ngày như trên đường phố, sau vài ngày hoa rụng xuống mặt đất sẽ tạo nên một thảm hoa màu tím rực rỡ.

Hình dạng

Cây có thể đạt chiều cao lên đến 20 m (66 ft). Vỏ của cây mỏng và màu nâu xám, ban đầu mịn màng nhưng sau này có thể có vảy. Cành cây mảnh mai và hơi uốn khúc, có màu nâu đỏ nhạt. Cụm hoa dài lên đến 5 cm (2,0 in) và tụ hợp thành các cụm dài 30 cm (12 in). Hoa xuất hiện vào mùa xuân và đầu mùa hè, kéo dài khoảng hai tháng, sau đó trở thành quả gỗ với đường kính khoảng 5 cm (2,0 in), chứa nhiều hạt phẳng có cánh. Lá kép mềm có lông, chiều rộng từ 10 đến 20 cm. Đầu cây tròn.

Những quả cứng có hình dạng đặc biệt, dài từ 5,1 đến 7,6 cm (2 đến 3 in), thường được thu hoạch, làm sạch và sử dụng để trang trí cây Giáng sinh và các đồ trang trí. Gỗ có màu xám nhạt đến trắng, hạt thẳng, tương đối mềm và không có nút.

Môi trường sống

Jacaranda đã được trồng rộng rãi trên toàn cầu, nơi không có nguy cơ bị đóng băng; Tuy nhiên, những cây có gỗ cứng có thể chịu được những đợt nhiệt độ ngắn xuống khoảng −7 °C.

Tại Hoa Kỳ, Jacaranda được trồng phổ biến ở California, đông nam Arizona, tây nam Texas và Florida.

Tại châu Âu, cây được trồng dọc theo bờ biển Địa Trung Hải của Tây Ban Nha (đặc biệt là ở Cộng đồng Valencia, Quần đảo Balearic và Andalusia với những cây lớn ở Valencia, Alicante và Seville và thường ra hoa sớm hơn so với các khu vực khác của châu Âu), phía nam Bồ Đào Nha (đặc biệt là ở Lisbon), miền nam Italia (ở Naples và Cagliari, nơi có rất nhiều cây đẹp), miền nam Hy Lạp (đặc biệt là ở Athens) và trên các đảo Malta và Síp.

Phượng tím được xem là loài cây xâm lấn ở Nam Phi và Úc, ngăn chặn sự phát triển của các loài thực vật bản địa. Jacaranda được trồng rộng rãi làm cây cảnh ở Úc, từ Melbourne ở phía nam đến Cairns ở phía bắc. Ở Cape Town, cây phượng tím đã xuất hiện từ khoảng năm 1829. Ở các khu vực khác của châu Phi, Jacaranda đặc biệt phổ biến ở Lusaka, thủ đô của Zambia, Nairobi, thủ đô của Kenya và Harare, thủ đô của Zimbabwe. Pretoria ở Nam Phi được biết đến là 'Thành phố Jacaranda' với số lượng lớn cây Jacaranda trồng dọc các con đường và trong các công viên và vườn, tuy nhiên, thực tế, Johannesburg lại có nhiều cây Jacaranda hơn; công ty Nelsonia Nurseryeries đã trồng 30 triệu cây vào năm 1896, trong đó có rất nhiều cây Jacaranda; và được cho là đã trồng hơn 100 km cây dọc theo các con đường ở ngoại ô thành phố Kensington.

Tại Việt Nam, loài cây này đã được du nhập vào Đà Lạt từ năm 1962 bởi kỹ sư canh nông Lương Văn Sáu, thường thấy quanh hồ Xuân Hương, đường Trần Phú,... Hoa nở vào tháng 3 và tháng 4, cây phát triển tốt do phù hợp với khí hậu và đất, có thể phát triển tốt ở những vùng mát như Tam Đảo, Lai Châu và Măng Đen ở Việt Nam.... Cây phải được trồng từ hạt, vì thế sau khi đã du nhập một số cây vào Việt Nam, việc nhân giống chậm chạp vì không thể trồng từ cành. Cây bắt đầu đâm chồi từ hạt và nở hoa sau 2–3 năm, khi cây vẫn còn thấp (người lớn có thể với tay tới hoa).

Hình ảnh

Trong văn hóa dân gian

'Hoảng loạn màu tím' (Purple panic) là thuật ngữ chỉ sự căng thẳng của học sinh, sinh viên vào cuối mùa xuân và đầu mùa hè ở phía đông nam Queensland, Úc, khi hoa của cây Jacaranda nở rộ và lan tỏa khắp nơi. Đây là thời điểm quan trọng phải hoàn thành bài tập và chuẩn bị cho kỳ thi cuối kỳ. Cây Jacaranda còn được gọi là cây thi cử (exam tree) tại Đại học Sydney, nơi hoa nở vào cuối tháng 10 và tháng 11 (cuối mùa xuân tại Úc).

Ngược lại, vào thời điểm cây Jacaranda nở hoa ở Pretoria cũng là lúc kỳ thi cuối năm diễn ra tại Đại học Pretoria. Theo truyền thuyết, nếu bông hoa của cây Jacaranda rơi trúng đầu sinh viên, sinh viên đó sẽ vượt qua tất cả kỳ thi.

Bài hát Giáng sinh của Úc 'Christmas Where The Gum Trees Grow' có câu 'Khi hoa Jacaranda nở, mùa Giáng sinh đã gần.' Tại Argentina, nhà văn Alejandro Dolina trong cuốn sách Crónicas del Ángel Gris ('Biên niên sử của thiên thần xám') kể về câu chuyện về một cây jacarandá khổng lồ ở Plaza Flores, Buenos Aires, có thể phát ra những bản tango khi được yêu cầu. Bài hát dân gian Santafesino de veras của Miguel Brascó cũng nhắc đến hương thơm của cây jacarandá như một biểu tượng của tỉnh Santa Fe duyên hải.

Thành phố Grafton trên bờ biển phía bắc New South Wales, Úc, nổi tiếng với cây jacaranda. Mỗi năm vào cuối tháng 10 và đầu tháng 11, thành phố tổ chức lễ hội jacaranda. Ở vùng ngoại ô Applecross, Perth, Tây Úc, những con đường được trồng toàn cây jacaranda và tổ chức 'Lễ hội Jacaranda' mỗi năm vào tháng 11.