Hoàn cảnh viết bài Đất nước của tác giả Nguyễn Khoa Điềm

Đất nước Nguyễn Khoa Điềm là một trong những tác phẩm quan trọng trong chương trình môn Ngữ văn 12 và kỳ thi THPT Quốc gia 2024. Vậy hoàn cảnh viết bài Đất nước là gì? Mời bạn đọc cùng theo dõi bài viết dưới đây để hiểu rõ hơn.

Việc hiểu rõ hoàn cảnh viết bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm là một yếu tố quan trọng quyết định đến nội dung và ý nghĩa của tác phẩm. Hoàn cảnh viết bài Đất nước không chỉ xác định thời gian sáng tác mà còn giúp ta hiểu được giá trị nội dung và mục đích mà tác giả muốn truyền đạt.

1. Tác giả Nguyễn Khoa Điềm

• Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943, quê quán ở Thừa Thiên - Huế, tốt nghiệp ngành Ngữ văn tại Đại học Sư phạm Hà Nội. Ông có xuất thân trong một gia đình yêu nước và chủ nghĩa cách mạng.
• Năm 1955, ông sang Bắc học tại trường học sinh miền Nam. Sau khi tốt nghiệp, ông trở về Nam và tham gia vào các hoạt động cách mạng, viết báo, làm thơ,... cho đến năm 1975.
• Sau khi đất nước thống nhất, ông tiếp tục hoạt động chính trị và văn nghệ ở Thừa Thiên - Huế. Ông là thành viên của Ban Chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam khóa III....
• Ông là một trong những nhà thơ tiêu biểu cho thế hệ trẻ trong những năm đấu tranh chống Mỹ,
• Thơ của Nguyễn Khoa Điềm thu hút người đọc bởi sự kết hợp cảm xúc sâu lắng và tư duy tri thức sâu sắc về trách nhiệm của mình trong cuộc chiến vì đất nước và nhân dân.

2. Bối cảnh viết Đất nước ngắn gọn

- Tác phẩm Mặt đường khát vọng được sáng tác năm 1971 tại khu vực chiến trường Trị - Thiên, mô tả sự tỉnh thức của thanh niên đô thị miền Nam về quê hương, đất nước, và nhiệm vụ của thế hệ họ trong cuộc chiến chống lại sự xâm lược của Mỹ.

- Phần trích từ bài thơ Đất nước thuộc chương V của tác phẩm Mặt đường khát vọng.

3. Bối cảnh viết bài thơ Đất nước

Bài thơ “Đất nước” nằm ở phần đầu của chương năm trong tác phẩm Mặt đường khát vọng.

“Mặt đường khát vọng” hoàn thành tại chiến khu Trị Thiên năm 1971 và xuất bản lần đầu vào năm 1974. Đó là thời kỳ dân miền Nam dũng cảm chống lại đế quốc Mỹ và các tay sai của họ. “Mặt đường khát vọng” là một trong những bản trường ca quan trọng trong thơ ca chống Mỹ, mô tả về quê hương và nhân dân. Tác phẩm nói về sự tỉnh thức của tuổi trẻ ở miền Nam đang trải qua chiến tranh, nhận biết rõ sự xâm lược của đế quốc Mỹ, nhấn mạnh vào tình yêu quê hương và tình yêu dân tộc, và nhận thức về trách nhiệm của thế hệ họ trong cuộc đấu tranh chống lại ách đô hộ.

Trường ca “Mặt đường khát vọng” gồm nhiều chương, mỗi chương với một chủ đề riêng: “Lời chào”, “Báo động”, “Giặc Mỹ”, “Tuổi trẻ không yêu”, “Đất nước”, và “Xuống đường”. Phần trích “Đất nước” đặt ở đầu chương V, là một trong những đoạn thơ đặc sắc của tác phẩm, nói về ý nghĩa của đất nước trong tư tưởng và văn hóa dân gian.

Hình thức của đoạn thơ cũng như toàn bộ bài thơ mang tính tự do, mở rộng, tạo điều kiện cho việc thể hiện tư duy hiện đại và triết lý của tác phẩm, đưa ra các câu trả lời cho những câu hỏi về đất nước và tình yêu dân tộc.

“Đất nước có bao giờ tự thức tỉnh?”
Đất nước là điều gì?
Người đã tạo nên đất nước?

Kết hợp một cách hài hòa giữa cảm xúc và tư duy, kết hợp giữa phân tích chính trị và sự tươi mới của tình yêu quê hương. Giọng điệu của thơ như lời nói trực tiếp, tạo ra một âm điệu sâu lắng và trang nghiêm về đất nước và nhân dân. Tác phẩm sử dụng một cách sáng tạo các yếu tố văn hóa dân tộc, như truyền thống, truyện cổ tích, ca dao, và tục ngữ, tạo ra một thế giới nghệ thuật đặc sắc về đất nước, gần gũi và thiêng liêng, lấp lánh với sắc màu của truyền thống dân tộc.

“Đất nước” đóng góp vào sự hào hùng của tinh thần chiến đấu của tuổi trẻ ở miền Nam, cũng như tất cả thanh niên Việt Nam, tham gia vào cuộc chiến tranh lịch sử của dân tộc chống lại kẻ thù ngoại xâm.

4. Hoàn cảnh sáng tác của bài thơ Đất nước

Bài thơ Đất nước chứa đựng niềm đam mê vô hạn về quê hương và dân tộc, tự hào về những giá trị văn hóa của dân tộc.

- Hoàn cảnh sáng tác của bài thơ Đất nước: Phần trích này xuất phát từ chương V của trường ca Mặt đường khát vọng, được sáng tác tại chiến khu Trị Thiên vào năm 1971, trong những năm chiến tranh chống lại Mỹ gay gắt. Nguyễn Khoa Điềm, nhà thơ, cũng là người lính trực tiếp tham gia chiến đấu, viết bài thơ này như một tín hiệu gọi thức tỉnh tuổi trẻ, tăng cường tình yêu quê hương và tinh thần đoàn kết dân tộc, thúc đẩy mọi người tham gia vào cuộc chiến đấu cho sự giải phóng dân tộc.

- Tóm tắt nội dung đoạn trích: Bài thơ khám phá nhiều khía cạnh của đất nước, đặc biệt là những giá trị văn hóa và tư tưởng dân gian, một phần không thể thiếu trong tác phẩm của Nguyễn Khoa Điềm.

5. Hoàn cảnh sáng tác của bài thơ 'Đất nước'

Bài thơ 'Đất nước' được viết trong thời kỳ từ 1948 đến 1955, trong quãng thời gian mà tác giả đã trải qua và trưởng thành cùng với đất nước trong cuộc kháng chiến chống lại thực dân Pháp.

Vào đêm 19.12.1946, sau khi quyết định của Trung ương Đảng được thực hiện, tiếng súng khai hỏa chống lại quân Pháp đã vang lên khắp Hà Nội và các thành phố dưới sự chiếm đóng của chúng, đánh dấu bắt đầu cho cuộc kháng chiến chống Pháp trên toàn quốc. Cuộc chiến kéo dài 57 ngày 57 đêm tại Thủ đô và Liên khu 1 đã kết thúc với chiến thắng, đánh bại và bắt sống hơn 2.000 quân địch, phá hủy 22 xe tăng và xe thiết giáp, 31 xe vận tải, cùng với việc bắn rơi 1 máy bay và làm hỏng 7 chiếc khác, đồng thời làm chìm 2 chiếc ca nô. Vào đêm 17.2.1947, trước sự bất ngờ của kẻ thù, Trung đoàn Thủ đô tiến hành một cuộc rút quân bí mật, quả cảm vượt qua sông Hồng và sông Đuống, tiến vào khu vực tự do thuộc tỉnh Phúc Yên một cách an toàn. Trong lúc này, cùng với đồng đội, thanh niên trí thức Nguyễn Đình Thi đã tham gia vào cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc. Nhưng nỗi nhớ về Hà Nội vẫn mãi đeo bám trong tâm trí anh.

Một số bài thơ của Nguyễn Đình Thi được sáng tác trong bối cảnh đó và đã trở thành đề tài tranh luận thú vị và ý nghĩa về thơ tại chiến khu Việt Bắc. Các cuộc tranh luận này đã thu hút sự quan tâm của nhiều tác giả nổi tiếng thuộc nhiều thế hệ trong và ngoài quân đội. Các bài thơ được đăng tải trong tạp chí Văn nghệ như 'Không nói', 'Sáng mát trong như sáng năm xưa', 'Đường núi', và 'Đêm mít tinh' (đăng trong tạp chí Văn nghệ mùa xuân 1949). Tất cả những bài thơ này đã được sử dụng như là nguồn cảm hứng cho việc viết bài thơ 'Đất nước'.

Cuộc kháng chiến trở nên khốc liệt và đầy quyết liệt. Nguyễn Đình Thi cùng với nhiều văn nghệ sĩ khác đã tham gia vào các chiến dịch ở đường số 4, Trung du, Hòa Bình, và nhiều nơi khác. Sau chiến dịch Điện Biên Phủ hoàn toàn thành công vào cuối năm 1954, Nguyễn Đình Thi trở về quê nhà để điều trị bệnh ở một xóm ven sông Cầu, huyện Đồng Hỷ, Thái Nguyên. Sau 7 - 8 năm chiến đấu không ngừng nghỉ, anh đã có cơ hội hoàn thiện tác phẩm 'Đất nước', một bài thơ mà anh đã mang theo trong suốt thời gian dài này.

Bài thơ 'Đất nước' đã hình thành trong thời gian kéo dài từ cuộc kháng chiến chống Pháp (1948-1955), miêu tả toàn cảnh đất nước. Lần đầu tiên, bài thơ được xuất bản trong tập '...Chiến sĩ' (1958), được tổng hợp từ các bài thơ khác như 'Sáng mát trong như sáng năm xưa' (1948), 'Đêm mít tinh' (1949). Đây là tác phẩm nổi tiếng của Nguyễn Đình Thi và của thơ kháng chiến chống Pháp. Bài thơ thể hiện rõ phong cách riêng của Nguyễn Đình Thi, tập trung vào lòng yêu nước, ý thức độc lập, và lòng tự hào về dân tộc, dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Dù quá trình sáng tác bị đứt đoạn liên tục, thời gian dài viết đã tạo ra chiều sâu cho tác phẩm. Bài thơ đầy đủ trải nghiệm của tác giả trong cuộc kháng chiến chống Pháp, mang đến những trải nghiệm đắng cay. Hoàn cảnh sáng tác đặc biệt đã giúp bài thơ thể hiện sâu sắc tâm hồn của dân tộc, thể hiện nỗi đau và tự hào của nhân dân. Tác phẩm được viết bằng cảm xúc chân thành về đất nước, con người Việt Nam.

6. Giá trị Nội dung và Nghệ thuật của bài thơ 'Đất nước'

a. Nội dung

Bài thơ 'Đất nước' thể hiện ở nhiều phương diện: từ văn hóa - lịch sử, địa lí - thời gian cho đến không gian của đất nước. Tác giả cũng nhấn mạnh trách nhiệm của thế hệ trẻ đối với đất nước.

Góc nhìn mới về đất nước với tư duy cốt lõi là tư duy của nhân dân về đất nước. Đất nước là sự hòa nhập, tinh túy của công sức và khát vọng của nhân dân. Chính nhân dân là người đã tạo ra đất nước.

b. Nghệ thuật

Tác giả lựa chọn thể thơ tự do, mở rộng không gò bó về số từ trong câu, số câu trong bài, tạo nên tính độc đáo về hình thức cho bài thơ và tạo điều kiện cho cảm xúc tự nhiên phát triển.

Sử dụng nguồn tài liệu văn hóa dân gian đa dạng từ phong tục - tập quán của nhân dân đến các thể loại văn học dân gian như ca dao - dân ca, truyện cổ tích, truyền thuyết, sự tích,... Đặc biệt, tác giả sáng tạo trong cách sử dụng, không trích dẫn toàn văn mà chỉ cần vài từ nhưng vẫn gợi lên cho độc giả sự hiểu biết về văn hóa dân gian. Giọng thơ kết hợp giữa trữ tình và chính luận, thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa cảm xúc sâu lắng và tư duy của người trí thức về đất nước và con người.