Hoàng hậu Dương

Hoàng hậu Dương (chữ Hán: 貴妃; Bính âm: guìfēi), là danh hiệu chỉ phụ nữ trong cung điện của các quốc gia Đông Á.

Trong tiếng phổ thông, Hoàng hậu Dương thường được hiểu là một phi tần được sủng ái, vị trí cao quý, chứ không phải là một danh hiệu độc lập.

Lịch sử

Trung Quốc

Thời kỳ nhà Hán và Tây Tấn, không sử dụng danh hiệu Quý phi, mà các phi tần được gọi là Phu nhân, Chiêu nghi hoặc Tiệp dư. Vào thời Lưu Tống, Tống Hiếu Vũ Đế thiết lập Tam phu nhân, gồm: [Quý phi; 貴妃], [Quý tần; 貴嬪] và [Quý nhân; 貴人]. Đây là lần đầu tiên danh hiệu Quý phi xuất hiện trong lịch sử, phẩm vị tương đương với Tướng quốc. Nhà Bắc Chu cũng theo đó lập Quý phi và hai phi tần khác thuộc hàng Tam phu nhân, gồm: [Quý phi; 貴妃], [Trưởng Quý phi; 長貴妃] và [Đức phi; 德妃].

Vào thời nhà Tùy, Quý phi dẫn đầu hậu cung, cùng với [Thục phi; 淑妃], [Đức phi; 德妃] hợp xưng Tam phu nhân, vị trí cao nhất chỉ dưới Hoàng hậu. Thời nhà Đường tiếp tục duy trì sự độc tôn của Quý phi, cùng với [Thục phi], [Đức phi] và [Hiền phi; 贤妃] gọi chung là Tứ phu nhân. Đến thời Đường Huyền Tông Lý Long Cơ, từng bỏ Tứ phi để thành [Huệ phi; 惠妃], [Lệ phi; 麗妃] và [Hoa phi; 華妃], nhưng sau đó đã phục hồi để tôn thờ Dương thị, tức Dương Quý phi.

Vào đầu triều Minh, có các Phi kèm theo phong hiệu như [Ninh phi; 寧妃], [Thuận phi; 順妃], nhưng Quý phi vẫn là vị trí cao nhất, ví dụ như Thành Mục Quý phi Tôn thị của Minh Thái Tổ, Chiêu Hiến Quý phi Vương thị của Minh Thành Tổ. Khi lên làm Quý phi do sự sủng ái của Minh Tuyên Tông, Tôn thị cũng nhận được [Kim bảo; 金寶] như Hoàng hậu, điều này mở ra cho việc Quý phi được hưởng nhiều đặc ân như Hoàng hậu trong hai triều Minh và Thanh sau này.

Đến thời Minh Hiến Tông, do sự sủng ái của Vạn Quý phi, Vạn thị đã được phong làm Hoàng quý phi, đứng đầu các phi tần, làm thay đổi sự độc tôn của Quý phi bởi Hoàng quý phi. Sang thời nhà Thanh, Quý phi giảm xuống thành cấp bậc thứ hai trong hậu cung, chỉ có hai người cùng lúc tại vị, vị thứ hai sau Hoàng quý phi (xem thêm ở Hậu cung nhà Thanh).

Việt Nam

Hậu cung ở Việt Nam, trước thời Lê sơ không được ghi chép rõ ràng. Vào thời Lê sơ, Lê Thánh Tông thiết lập quy chế hậu cung chính thức. Dưới Hoàng hậu có:

• [Tam phi; 三妃]: Quý phi (貴妃), Minh phi (明妃), Kính phi (敬妃).
• [Cửu tần; 九嬪]:
  • Tam chiêu (三昭): Chiêu nghi (昭儀), Chiêu dung (昭容), Chiêu viên (昭媛).
  • Tam tu (三修): Tu nghi (修儀),
    Tu dung (修容), Tu viên (修媛).
  • Tam sung (三充): Sung nghi (充儀), Sung dung (充容), Sung viên (充媛).
• [Lục chức; 六職]: Tiệp dư (婕妤), Dung hoa (傛華), Tuyên vinh (宣榮), Tài nhân (才人), Lương nhân (良人), Mỹ nhân (美人).

Thời nhà Nguyễn, Gia Long Đế quy định các cấp bậc trong nội cung. Dưới Hoàng hậu có:

• [Tam phi; 三妃]: Quý phi (貴妃), Minh phi (明妃), Kính phi (敬妃);
• [Tam tu; 三修]: Tu nghi (修儀), Tu dung (修容), Tu viên (修媛);
• [Cửu tần; 九嬪]: Quý tần (貴嬪), Hiền tần (賢嬪), Trang tần (莊嬪), Đức tần (德嬪), Thục tần (淑嬪), Huệ tần (惠嬪), Lệ tần (麗嬪), An tần (安嬪), Hòa tần (和嬪);
• [Tam chiêu; 三昭]: Chiêu nghi (昭儀), Chiêu dung (昭容), Chiêu viên (昭媛)
• [Tam sung; 三充]: Sung nghi (充儀), Sung dung (充容), Sung viên (充媛).
• [Lục chức; 六職]: Tiệp dư (婕妤), Dung hoa (傛華), Nghi nhân (儀人), Tài nhân (才人), Linh nhân (靈人), Lương nhân (良人);

Từ năm Minh Mạng thứ 17 (1836), Nguyễn Thánh Tổ cải cách nội cung, lập cung giai 9 bậc, với Phi là hai bậc đầu gọi là [Nhất giai Phi; 一階妃] và [Nhị giai Phi; 二階妃]. Mỗi giai có 3 tước, xếp hạng theo thứ tự cao thấp, theo quy định thời đó [Quý phi] đứng đầu. Quy định này được duy trì đến thời Nguyễn Hiến Tổ, khi Hoàng hậu Nghi Thiên Chương được phong làm Quý phi vào năm Thiệu Trị thứ 6 (1846). Sang thời Nguyễn Dực Tông, tước Quý phi bị thay bằng [Thuận phi], và từ đó tước [Quý phi] biến mất trong hậu cung nhà Nguyễn, chỉ còn Hoàng quý phi độc tôn.

Nhân vật nổi tiếng

• Phan Ngọc Nhi - sủng phi của Đông Hôn hầu Tiêu Bảo Quyển.
• Trương Lệ Hoa - sủng phi của Hậu chủ Trần Thúc Bảo.
• Dương Quý phi - sủng phi của Đường Huyền Tông Lý Long Cơ, một trong Tứ đại mỹ nhân của Trung Quốc.
• Độc Cô Quý phi - sủng phi của Đường Đại Tông Lý Dự, có thụy hiệu Hoàng hậu mặc dù không phải là Hoàng hậu hay Đế mẫu.
• Quách Quý phi - nguyên phối của Đường Hiến Tông Lý Thuần và là mẹ của Đường Mục Tông Lý Hằng.
• Trương Quý phi - sủng phi của Tống Nhân Tông Triệu Trinh, có thụy hiệu Hoàng hậu mặc dù không phải là Hoàng hậu hay Đế mẫu.
• Vạn Quý phi - sủng phi của Minh Hiến Tông Thành Hóa Đế, là vị Quý phi đầu tiên được phong Hoàng quý phi.
• Viên Quý phi - phi tần của Minh Tư Tông Sùng Trinh Đế, bị ép tự sát tập thể khi nhà Minh sụp đổ, nhưng may mắn thoát chết.
• Niên Quý phi - sủng phi của Thanh Thế Tông Ung Chính Đế, em gái của đại thần Niên Canh Nghiêu. Vài ngày trước khi mất, được phong Hoàng quý phi.
• Ý Quý phi - phi tần của Thanh Văn Tông Hàm Phong Đế, sau là Từ Hi Thái hậu.

• Hậu cung nhà Thanh
• Hậu cung nhà Nguyễn
• Quý nhân
• Phi (hậu cung)
• Tần (hậu cung)

• Sử ký Tư Mã Thiên
• Hán thư
• Nam sử