Hơn 1000 hộ gia đình đã chiến thắng “kẻ thù nước” và được trao cuốn sổ đặc biệt: Triệu thùng gạo gói không bằng một ngôi nhà vững chãi trên cao!

97% thiệt hại từ thiên tai ở Việt Nam là do bão lũ gây ra, và nạn nhân chủ yếu là những người dân ở vùng lũ lụt, những gia đình với hoàn cảnh kinh tế khó khăn. Nhưng tình hình đó đang dần được cải thiện, nhờ vào mô hình của những ngôi Nhà An Toàn.

Việt Nam là một trong những quốc gia chịu nhiều tác động từ biến đổi khí hậu, đặc biệt là từ các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão, lũ lụt... Theo thống kê, trong suốt 20 năm qua, Việt Nam đã phải đối mặt với hàng trăm cơn bão.

Các cơn bão kèm theo mưa lớn, gây ngập lụt lan rộng, gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho con người và tài sản. Hàng trăm nghìn ngôi nhà bị phá hủy, hàng nghìn người mất tích hoặc bị thương. Ngay cả những ngôi nhà may mắn không bị tàn phá hoàn toàn cũng phải chịu những hậu quả nặng nề từ ngập lụt, gây ảnh hưởng lớn đến đời sống kinh tế của người dân sau mỗi trận lũ.

Chứng kiến những tổn thất đó, Dự án Nhà An Toàn thuộc Chương trình Nhà chống lũ của Quỹ Sống Foundation đã ra đời, từ năm 2013 đến nay không chỉ mang lại hơn 1000 ngôi nhà vững chắc và an toàn hơn cho người dân khi lũ quét về, mà còn để lại những giá trị khoa học, kinh nghiệm quý báu hứa hẹn sẽ giúp lan rộng giải pháp - tất cả được gói gọn trong một cuốn Cẩm nang đặc biệt.

'Triệu hộ cần đến những ngôi nhà vững chắc như những ngôi nhà trên cao'

Cuốn sổ tay đặc biệt này, mang tên 'Sổ tay Nhà An Toàn', được biên soạn bởi Quỹ Sống Foundation, chứa đựng đầy đủ thông tin về dự án. Ngay khi mở cuốn sổ tay, điều đầu tiên thu hút người đọc chính là logo đơn giản nhưng ý nghĩa, biểu tượng cho toàn bộ dự án.

Hình ảnh một ngôi nhà với phần cấu trúc chính được vẽ theo cách đặc biệt, nhấn mạnh vào dòng nước lũ với những đường cong uốn lượn. Giờ đây, những ngôi nhà không còn bị chìm ngập bởi nước mà 'đứng vững' tự tin, bảo vệ cuộc sống của dân làng trước mỗi cơn lũ bão.

Như đã đề cập trước đó, trong hơn 20 năm qua, Việt Nam đã phải đối mặt với hàng trăm cơn bão. Ví dụ như cơn bão số 6 vào tháng 10 năm 2006, gây ra hơn 600 trường hợp thiệt mạng, mất tích và bị thương, hơn 350.000 ngôi nhà bị phá hủy; hoặc cơn bão số 9 vào tháng 9 năm 2009, khiến gần 800 người thiệt mạng, hơn 21.600 ngôi nhà bị sập, trôi đi, hơn 258.000 ngôi nhà bị hư hại…

Có thể thấy rằng, những người dân sống trong vùng bão lũ chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Cuộc sống của họ bị đảo lộn, những nơi ở, những kỷ niệm quý giá bị xóa sổ, những công việc kinh tế mất đi. Từ đó, cuốn sổ tay Nhà An Toàn ra đời, như một phương tiện hữu ích, giúp nhân dân sống an toàn hơn, giảm thiểu thiệt hại trong mỗi trận lũ bão.

Trang đầu của sổ tay xuất hiện hình ảnh cậu bé đáng yêu cầm tấm biểu ngữ: 'Triệu hộ cần những ngôi nhà vững chãi như những căn nhà trên cao'. 

Câu này truyền tải ý nghĩa sâu sắc: Tấm lòng của mọi người dành cho các vùng bị ảnh hưởng bởi bão lũ thường được thể hiện qua việc gửi đi các chuyến cứu trợ thực phẩm, những thùng mì. Tuy nhiên, việc này dẫn đến dư thừa thực phẩm. 

Trong những thời điểm khó khăn như vậy, việc giúp đỡ là rất quan trọng, nhưng không chỉ là thực phẩm, còn có nhiều yếu tố khác. Một mái nhà vững chãi, kiên cố là điều mà người dân cần khi bão đến, để bảo vệ cuộc sống của họ không bị gián đoạn. 

Trong cuốn sổ tay, có mô tả chi tiết cũng như quy trình thực hiện 9 mô hình Nhà An Toàn của dự án. Chúng được chia thành 3 nhóm giải pháp là Nhà kê nền, Nhà có gác và Nhà phao. 

Nhóm 1 gồm các mô hình Nhà kê nền: Nhà kê nền thấp, Nhà kê nền cao và Nhà kê nền linh hoạt. Mô hình Nhà kê nền thấp phù hợp với những vùng lũ bùn dưới 1,5m. Nhà sẽ được nâng cao một khoảng 1m, có 1 tầng trệt, 3 phòng và mái hiên. Mô hình Nhà kê nền cao phù hợp với những vùng lũ 1,0 - 2,5m. Có 2 tầng, tầng 1 là bê tông cốt thép, có thể sử dụng bình thường khi không có lũ. Tầng 2 là nhà gỗ truyền thống. Mô hình Nhà kê nền linh hoạt dành cho vùng đồng bằng lũ khó tiên lượng. Nhà có 1 tầng trệt, nền không đổ cát, phần kê cao nền được chống trên cột có thể trượt và nâng lên theo mức cũ. 

Nhóm nhà thứ 2 trong dự án là nhóm Nhà có gác, gồm 2 mô hình chính, mỗi mô hình lại có các mô hình nhỏ khác. Nhà hai gác là mô hình đầu tiên, có nhà chỉ cho người ở và có nhà có chỗ trú cho gia súc. Ở loại nhà này, sàn nhà được đổ bằng bê tông hoặc vật liệu chống nước. Gác xép nhà được xây cao ít nhất 2,1m. Nhà hai gác áp dụng cho các vùng lũ từ 1,5 - 3m. Mô hình nhà có gác xép tránh lũ chia thành nhà ba gian và nhà ống. Mô hình này có gác xép cao hơn mực lũ, kết cấu chắc chắn chống lại cơn bão lớn, thường đi kèm với gió mạnh, mực lũ dưới 2m. 

Cuối cùng là nhóm Nhà phao, gồm Nhà phao biệt lập và Nhà phao gắn liền nhà xây. Ở Nhà phao biệt lập, không cần nhà lớn, mà chủ yếu dành cho việc chứa đồ và ở tránh lũ. Phía trước nhà có phao gắn với móc neo để điều chỉnh nhà nổi theo mực nước lũ. Ở Nhà phao gắn liền với nhà xây, có một gian nổi ở tầng 2, gắn liền với nhà. Gian nổi này trượt được theo mực nước lũ. Mô hình Nhà phao, đặc biệt là Nhà phao biệt lập thường áp dụng cho các khu vực có mực lũ cao, biên độ dao động lớn từ 4-14m, ngâm từ 3-10 ngày và không có dòng chảy. 

Những mô hình Nhà An toàn không chỉ là ý tưởng trên giấy hay sản phẩm của 'phòng thí nghiệm'. Chúng được tạo ra từ thực tế của các thành viên trong Quỹ Sống Foundation cùng các đối tác, nhà tài trợ, đã hỗ trợ 11 tỉnh thành trên cả nước trong suốt 10 năm qua.

'Đứng trên gác, vẫy tay chào lũ thôi'

Với số tiền khởi đầu 200 triệu đồng, Dự án Nhà An toàn đã bắt đầu xây dựng 5 ngôi nhà đầu tiên tại xã Sơn Thịnh, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh. Sau 10 năm, số nhà đã xây đã lên đến 1153 ngôi, lan tỏa trên 11 tỉnh thành, từ Quảng Ninh đến Hậu Giang...

Những thành tựu này đã giúp giảm thiểu thiệt hại về tài sản cho đến 80% số hộ dân trên các tỉnh thành bị ảnh hưởng bởi cơn bão và lũ, khiến 90% hộ dân không còn phải lo lắng khi mùa bão đến. Gần 100% số hộ dân trở nên tự tin hơn trong tương lai, và 85% hộ dân bày tỏ sự hài lòng hơn về cuộc sống. 

Trước đây, khi bão đến, người dân thường lo sợ nhà có thể sập, con cái gặp nguy hiểm. Nhưng giờ đây mọi chuyện đã khác. Ai nấy đều nở nụ cười, nói rằng: 'Nhà mới thoải mái hơn, ngủ được ngon giấc', '3-4 đêm tôi không ngủ được. Con trai hỏi tôi làm sao thì tôi chỉ biết nói là mừng quá con ơi', hay 'Mình có đi làm thì con cái ở nhà vẫn khỏe re, thấy rất vui'. 

Mùa bão năm 2021, ông Sinh, một hộ dân có nhà an toàn, ngồi tựa vào cột bê tông của chiếc cầu thang đi lên gác chống lũ, mỉm cười vung tay nói: “Giờ có nhà mới rồi, lũ đến thì đứng trên gác vẫy tay chào lũ thôi”. 

Hàng trăm, hàng ngàn nụ cười hạnh phúc bừng nở khi không còn phải đối mặt với cảnh 'mất nhà' khi mùa bão tới, thể hiện tầm quan trọng và hiệu quả thực sự của Dự án Nhà An toàn.

Bà Phạm Thị Hương Giang (Jang Kều), người sáng lập Nhà Chống lũ chia sẻ: 'Hầu hết mọi người đều muốn gắn bó với mảnh đất quê hương của mình và không muốn rời xa. Chúng tôi sẽ tái tạo những căn nhà đã bị sập thành những ngôi nhà có khả năng chống lũ, chống bão'.

'Nhà chống lũ cung cấp những yếu tố cơ bản nhất để đảm bảo tính mạng và nhu cầu cần thiết như nghỉ ngơi. Phần còn lại, người dân có quyền tuỳ chỉnh để phù hợp với nhu cầu mở rộng của gia đình', kiến trúc sư Trần Hữu Khoa, một trong những kiến trúc sư tham gia dự án nói thêm.

Từ thành viên của Quỹ, các chuyên gia, kiến trúc sư, mọi người đã cống hiến hết thời gian và sức lực của mình để đến từng ngôi nhà, khảo sát địa bàn, và theo dõi từng bước xây dựng. Hoặc các tình nguyện viên và cán bộ địa phương luôn sẵn sàng hỗ trợ cùng Quỹ, đầu tư tài chính và vật lực cho cộng đồng... 

Nhờ sự tận tâm và tâm huyết trong từng công trình, những người làm dự án trở nên gắn kết với cộng đồng hơn bao giờ hết. Nhiều kiến trúc sư chia sẻ rằng, họ đã trở thành một phần của cộng đồng, được người dân coi như những người thân trong gia đình. 'Sau khi hoàn thành một ngôi nhà, tình cảm và gắn kết của tôi với chủ nhà cũng như ngôi nhà ấy dần phai nhạt. Tuy nhiên, với các căn nhà chống lũ, mối gắn kết lại ngày càng chặt chẽ hơn', kiến trúc sư Đinh Bá Vinh, Phó Giám đốc Kỹ thuật, Kiến trúc sư trưởng chương trình chia sẻ.

Vốn đối ứng - phương pháp đặc biệt để xây dựng một căn nhà an toàn

Để có một căn nhà an toàn, đầu tiên, đại diện dự án cùng các chuyên gia sẽ thực hiện các bước như khảo sát địa bàn, khảo sát thông tin các hộ dân theo đề xuất của địa phương, đánh giá tình hình hiện tại của căn nhà. Có 7 tiêu chí để lựa chọn các hộ dân tham gia dự án Nhà An toàn, bao gồm:

+ Hộ dân nằm trong khu vực chịu ảnh hưởng bởi thiên tai và biến đổi khí hậu

+ Hộ dân có nhu cầu và động lực để xây dựng nhà an toàn

+ Hộ dân thuộc diện nghèo, cận nghèo hoặc đang gặp khó khăn

+ Hộ dân có số lượng thành viên đông đúc và có trẻ em (Không hỗ trợ các hộ gia đình đơn thân hoặc chỉ có người cao tuổi)

+ Đất đóng vai trò là đất để xây dựng, có bằng chứng sở hữu hợp pháp, không có tranh chấp, không nằm trong khu vực quy hoạch hoặc di dời

+ Hỗ trợ trong quá trình thiết kế xây dựng. Hộ dân cần tham gia tích cực trong quá trình thiết kế để đảm bảo phương án xây dựng phù hợp với tình hình và nhu cầu cụ thể của hộ

+ Hỗ trợ kinh phí từ 20-35 triệu đồng cho việc cải tạo nhà và từ 35-50 triệu đồng cho việc xây mới. Hộ dân cần đóng góp phần còn lại của kinh phí để hoàn thành xây dựng ngôi nhà

Khác với các hoạt động từ thiện thông thường, ở Nhà An toàn, các hộ dân phải đóng góp ít nhất 50% kinh phí xây dựng. Điều này giúp đảm bảo rằng các hộ dân phải chịu trách nhiệm bảo vệ và trân trọng ngôi nhà của mình. 'Một điều quan trọng trong dự án của chúng tôi là mỗi hộ gia đình phải có sự đóng góp tài chính. Họ phải tự đóng góp tiền cho việc xây nhà. Điều này cũng giúp họ hiểu rõ hơn về giá trị của ngôi nhà mà họ đang có', ông Nguyễn Văn Tuấn, Quản lý Dự án địa bàn miền Tây, chia sẻ. 

Sau khi chủ nhà và dự án đạt được sự đồng thuận, họ sẽ cùng Đại diện Chính quyền địa phương ký bản cam kết hỗ trợ giữa 3 bên. Quá trình xây dựng nhà sẽ được tiến hành càng sớm càng tốt dưới sự giám sát và theo dõi chặt chẽ. Sau khoảng 2-4 tháng, ngôi nhà sẽ hoàn thành, được kiểm tra và kinh phí sẽ được giải ngân thành 2 lần, trước và sau khi hoàn thành công trình. Cuối cùng là bàn giao để người dân sử dụng. 

Sau 10 năm, Dự án Nhà An toàn vẫn tiếp tục hoạt động và duy trì với mục tiêu mang đến nhiều hơn nữa ngôi nhà chống lũ. Những ngôi nhà vững chắc trước cơn bão không chỉ là biểu tượng của sức mạnh chung, mà còn khích lệ tinh thần lạc quan và sự tin tưởng vào khả năng vượt qua khó khăn trong tương lai. Chúng trở thành niềm hy vọng sống mãnh liệt, khắc sâu vào tâm hồn của cộng đồng, khẳng định rằng mọi khó khăn đều có thể vượt qua khi tất cả cùng đoàn kết.

'Chúng tôi muốn góp phần mang lại niềm vui nhỏ bé cho những người, những hoàn cảnh kém may mắn hơn', bà Đặng Thùy, Giám đốc Tài Chính và Nhân sự của dự án chia sẻ. 

Hơn nữa, dự án không chỉ tập trung vào việc xây dựng nhà cửa mà còn chú trọng đào tạo cộng đồng về phòng tránh thiên tai. Nhờ kiến thức và kỹ năng này, người dân có thể phản ứng kịp thời và hiệu quả khi gặp nguy hiểm từ thiên tai.

Ngoài ra, mục tiêu lớn của dự án là dần chuyển đổi mô hình Quỹ Sống từ “Quỹ hành động vì cộng đồng” sang “Quỹ của cộng đồng hành động”. 

'Tôi tin tưởng vào con đường của tôi và những người đồng đội, với sự hỗ trợ từ cộng đồng và những người bạn đồng hành, chắc chắn chúng ta sẽ làm cuộc sống này tốt hơn', Bà Phạm Thị Hương Giang (Jang Kều) nhấn mạnh. 

Nhà An toàn gần đây đã được chọn là một trong những dự án tham gia Hạng mục của Giải thưởng hành động vì cộng đồng (Human Act Prize) năm 2023 do Báo Nhân Dân tổ chức. Điều này được coi là một bước tiến quan trọng, giúp dự án lan tỏa nhiều hơn những giá trị nhân văn đến với cộng đồng.