Hướng dẫn soạn bài Bếp lửa - Tác giả và tác phẩm trong sách giáo khoa lớp 9

1. Soạn bài Bếp lửa - Tác giả

Tác giả của bài thơ 'Bếp lửa' là Nguyễn Việt Bằng, sinh năm 1941 tại huyện Thạch Thất, tỉnh Hà Tây, nay là khu vực thuộc Hà Nội, Việt Nam.

Nguyễn Việt Bằng là nhà thơ nổi tiếng, bắt đầu sự nghiệp sáng tác từ đầu những năm 60. Ông thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ, một thời kỳ quan trọng trong lịch sử chiến tranh Việt Nam.

Hiện nay, Nguyễn Việt Bằng là Chủ tịch Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Hà Nội, một tổ chức quan trọng trong lĩnh vực văn hóa và nghệ thuật của thành phố Hà Nội. Với những đóng góp đáng kể trong việc phát triển văn học và nghệ thuật ở Việt Nam, ông đã để lại một dấu ấn sâu đậm trong cộng đồng văn học và nghệ thuật.

2. Soạn bài Bếp lửa - Hoàn cảnh sáng tác

Bài thơ 'Bếp lửa' là tác phẩm đầy cảm xúc, thể hiện mối liên hệ sâu sắc giữa tác giả Nguyễn Việt Bằng với quá khứ, gia đình và quê hương. Được viết vào năm 1963, khi tác giả còn là sinh viên Luật ở nước ngoài, bài thơ này phản ánh tình yêu và lòng biết ơn đối với những giá trị và kỷ niệm quê hương và gia đình đã mang lại.

Trong bối cảnh chiến tranh chống Mỹ tại Việt Nam, một thời kỳ đầy thử thách, tác giả phải rời xa quê hương để học tập. Tuy nhiên, tình yêu và ký ức về quê hương, gia đình và bà nội vẫn luôn hiện hữu trong tâm trí ông. Hình ảnh bếp lửa, biểu trưng cho gia đình và cuộc sống hàng ngày, đã trở thành nguồn cảm hứng để ông viết về những kỷ niệm và giá trị gia đình không thể quên.

Bài thơ 'Bếp lửa' được xuất bản trong tập thơ 'Hương cây - Bếp lửa' vào năm 1968, đánh dấu sự ra mắt của Nguyễn Việt Bằng trong làng văn học Việt Nam. Tập thơ cũng chứng kiến sự hợp tác giữa ông và Lưu Quang Vũ, hai nhà thơ nổi tiếng, và chứa đựng các tác phẩm độc đáo về quê hương và cuộc sống. 'Bếp lửa' trở thành phần quan trọng của tập thơ, thể hiện mối liên kết mạnh mẽ giữa người cháu và bà qua hình ảnh bếp lửa và những kỷ niệm quý giá.

3. Hướng dẫn soạn bài - trang 145 sách Ngữ văn lớp 9

Câu 1:

Bài thơ 'Bếp lửa' thể hiện lòng kính trọng, sự biết ơn và tình yêu thương sâu sắc của người cháu dành cho bà. Đây là một cuộc trò chuyện đầy cảm xúc, kể lại những ký ức và phản ánh mối quan hệ gia đình thân thiết giữa cháu và bà.

Bố cục bài thơ 'Bếp lửa' được chia thành bốn phần, mỗi phần trình bày các ý tưởng và kỷ niệm của tác giả về bà nội và quê hương.

- Phần 1: Khổ thơ đầu: Mở đầu bằng hình ảnh bếp lửa, phần này khơi dậy những hồi tưởng về bà nội của tác giả. Bếp lửa trở thành biểu tượng quan trọng xuyên suốt bài thơ.

- Phần 2: Từ câu 'Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói' đến 'Một ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng' miêu tả những kỷ niệm tuổi thơ của tác giả khi sống bên bà nội, gắn liền với hình ảnh bếp lửa. Phần này chứa đựng sự hồi tưởng về quá khứ.

- Phần 3: Bắt đầu từ câu 'Ôi kỳ lạ và thiêng liêng - bếp lửa!' là phần tác giả suy ngẫm về cuộc đời của bà, một phần quan trọng trong cuộc sống của ông. Phần này thể hiện lòng kính trọng và sự tôn vinh bà nội.

- Phần 4: Phần cuối cùng của bài thơ phản ánh cuộc sống hiện tại của người cháu, nơi những ký ức và giá trị gia đình vẫn còn sống động. Phần này biểu thị sự tiếp nối tình yêu và sự kính trọng đối với bà nội trong tâm hồn tác giả.

'Bếp lửa' là một bài thơ đậm chất cá nhân và cảm xúc, thể hiện sự quan tâm sâu sắc của tác giả đối với gia đình và quê hương trong bối cảnh chiến tranh và cuộc sống xa quê.

Câu 2:

Bài thơ 'Bếp lửa' tạo ra một không gian đặc biệt, nơi những kỷ niệm về bà và tình bà cháu được tái hiện một cách sâu sắc. Dưới đây là phân tích chi tiết về cách những kỷ niệm này được khơi gợi và sự kết hợp của các yếu tố trong bài thơ:

Những ký ức về bà và tình bà cháu được khơi dậy:

- Bếp lửa gắn liền với thời kỳ khó khăn của dân tộc:

Bài thơ mở đầu với những kỷ niệm thời thơ ấu của tác giả khi lên bốn tuổi. Hình ảnh bếp lửa và mùi khói bếp gợi nhớ về thời kỳ khó khăn, khi cuộc sống và thức ăn đều khan hiếm. Những cụm từ như 'đói mòn đói mỏi,' 'khô rạc ngựa gầy,' và 'chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu/Nghĩ đến giờ sống mũi còn cay' phản ánh sự đau khổ và gian khổ mà bà và quê hương của tác giả đã trải qua.

- Bếp lửa gắn với những năm tháng sống bên bà:

Phần hai của bài thơ vẽ nên bức tranh về cuộc sống hàng ngày bên bà nội. Tiếng tu hú kêu từ cánh đồng xa gợi nhớ những câu chuyện và giờ phút mà bà từng kể cho tác giả. Cuộc sống thường nhật trở nên gần gũi và ấm áp qua hình ảnh bà tận tâm dạy dỗ và chăm sóc cháu.

Sự kết hợp trong bài thơ:

- Tự sự (kể lại những ký ức tuổi thơ bên bà):

Tác giả sử dụng kể chuyện để tạo ra hình ảnh sống động về quá khứ và mối quan hệ bà cháu. Những ký ức này không chỉ là nguồn cảm hứng cho bài thơ mà còn giúp người đọc cảm nhận sự chuyển mình và trưởng thành của tác giả từ thời thơ ấu đến hiện tại.

- Miêu tả (hình ảnh bếp lửa, những năm tháng đói khổ và hình ảnh vất vả của bà):

Hình ảnh bếp lửa và những thời kỳ đói khổ được thể hiện qua những mô tả chi tiết. Các từ như 'khói,' 'đói,' và 'cay' tạo nên hình ảnh rõ nét và sinh động về quá khứ khó khăn. Hình ảnh bà chăm sóc gia đình cũng được miêu tả, tạo ra bức tranh về một cuộc sống gia đình ấm áp.

- Biểu cảm (tình cảm của cháu dành cho bà):

Bài thơ thể hiện sự biểu cảm và tình cảm sâu sắc của tác giả đối với bà nội. Tình yêu, lòng biết ơn và sự kính trọng được thể hiện qua từng câu chữ, tạo nên một tác phẩm đầy cảm xúc và ý nghĩa.

Sự kết hợp giữa các yếu tố này tạo nên một bài thơ đa dạng, sống động và cảm xúc, giúp người đọc cảm nhận sâu sắc tình yêu và sự kết nối đặc biệt giữa cháu và bà qua hình ảnh bếp lửa và những kỷ niệm quý giá.

Câu 3: 

Hình ảnh bếp lửa là điểm nhấn chính trong bài thơ 'Bếp lửa,' xuất hiện đến mười lần. Đây không chỉ là một hình ảnh đơn thuần mà còn là biểu tượng sâu sắc cho tình cảm thiêng liêng giữa cháu và bà, đóng vai trò quan trọng trong việc gợi nhớ ký ức và cảm xúc của tác giả.

Mỗi khi tác giả nghĩ về bếp lửa, hình ảnh bà nội ngay lập tức hiện ra trong tâm trí ông, và khi nhớ về bà, hình ảnh bếp lửa lại hiện lên. Điều này phản ánh sự kết nối sâu sắc giữa bà và bếp lửa trong cuộc sống và trái tim của tác giả. Bếp lửa không chỉ là nơi nấu nướng mà còn là biểu tượng của các giá trị gia đình, tình yêu thương, và sự hy sinh của bà nội.

Hình ảnh 'bếp lửa' không chỉ đại diện cho tình cảm thiêng liêng giữa bà và cháu mà còn thể hiện lòng kính trọng sâu sắc. Ngọn lửa luôn cháy và chứa đựng niềm tin vững bậc. Câu thơ 'Ôi kỳ lạ và thiêng liêng - bếp lửa!' diễn tả sự tôn kính đối với bà và công việc của bà, nhấn mạnh rằng chính bếp lửa và đôi tay của bà đã tạo nên những điều kỳ diệu trong cuộc sống của tác giả. Bà nội không chỉ tạo ra không gian ấm áp mà còn là biểu tượng của tình thương và kết nối gia đình.

Câu 4:

Trong bài thơ 'Bếp lửa,' hình ảnh 'ngọn lửa' không chỉ đơn thuần là lửa trong bếp mà còn mang ý nghĩa biểu tượng cao cả. Ngọn lửa biểu trưng cho tình yêu thương và niềm tin mà bà dành cho cháu, thể hiện sự kết nối sâu sắc và ý nghĩa trong bối cảnh của bài thơ.

Cụ thể, 'ngọn lửa' tượng trưng cho tình yêu thương của bà nội, là biểu hiện của sự chăm sóc và truyền đạt tình cảm gia đình. Khi tác giả viết 'Một ngọn lửa lòng bà luôn ủ sẵn,' ông muốn nhấn mạnh rằng bà nội là người giữ gìn ngọn lửa, truyền cảm hứng và tình yêu cho các thế hệ kế tiếp. Bà nội luôn cháy sáng, luôn nuôi dưỡng tình thương và niềm tin trong trái tim mọi người trong gia đình.

Câu thơ 'Một ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng' thể hiện sự tôn trọng sâu sắc của tác giả đối với bà nội. Bà không chỉ mang đến sự ấm áp và niềm vui trong cuộc sống mà còn truyền đạt niềm tin và hy vọng về tương lai. Bà đã trao cho cháu niềm tin vững bậc và sự gắn kết trong gia đình.

Tóm lại, trong bài thơ 'Bếp lửa,' hình ảnh 'ngọn lửa' không chỉ là hình tượng của bếp lửa mà còn là biểu tượng cao quý của tình yêu thương và niềm tin của bà nội, là cầu nối quan trọng giữa các thế hệ trong gia đình và sự ấm áp của tình yêu gia đình.

Câu 5: 

Tình bà cháu trong bài thơ 'Bếp lửa' được khắc họa một cách chân thật và sinh động, làm cho bài thơ trở nên đáng đọc và cảm động. Tình cảm này không bị ràng buộc bởi không gian và thời gian, mà vượt qua tất cả để trở thành một kỷ niệm và động lực quý báu đối với người cháu.

Trong bài thơ, mối quan hệ bà cháu không chỉ là sự kết nối gia đình mà còn là biểu hiện của tình yêu sâu sắc với quê hương và đất nước. Bà nội cùng bếp lửa trở thành biểu tượng của những giá trị và ký ức quý giá mà tác giả muốn lưu giữ và truyền lại cho thế hệ mai sau. Tình cảm này không phai nhạt theo thời gian, mà ngày càng trở nên sâu đậm và là nguồn động viên để người cháu tiếp tục vững bước trong cuộc sống.

Tình yêu dành cho gia đình, quê hương và đất nước là phần không thể thiếu trong văn hóa và tâm hồn người Việt. Bài thơ 'Bếp lửa' đã thành công trong việc thể hiện sự kết nối chặt chẽ giữa tình bà cháu và lòng yêu nước sâu sắc, tạo nên một tác phẩm văn học đầy cảm xúc và ý nghĩa.