Hướng dẫn soạn bài Người ở bến sông Châu trong SGK Ngữ Văn lớp 10 tập 2 Cánh Diều - chi tiết

Nội dung chính

Tóm tắt

     Ngày dì Mây trở về làng mang theo ba lô, chú San lại đi cưới cô Thanh, giáo viên ở xóm Bãi bên kia sông. Khi họ gặp nhau, chú San thừa nhận mọi lỗi lầm và mong muốn khởi đầu mới, nhưng dì Mây không đồng ý. 

     Sáng hôm sau, tin tức về dì Mây tràn ngập xóm Trại, mọi người đến nhà an ủi, động viên, nhưng dì chỉ ngượng ngùng tiếp đón khách. Khách rời đi, dì và Mai ra bến sông Châu. Những kỷ niệm trước đó vẫn in sâu trong dì và tâm trạng dì trở nên trầm lặng. Trong đêm mưa, vợ chú San vượt cạn thiếu tháng, dì Mây là người đã đỡ đẻ cho cô ấy. Dì Mây đã nhận nuôi bé Cún sau khi dì Ba qua đời. Tiếng ru của dì vang vọng trong đêm trên bến sông Châu.

Chuẩn bị

- Đọc kĩ phần Kiến thức ngữ văn.

- Tìm hiểu trước những thông tin nổi bật về tác giả Sương Nguyệt Minh và truyện Người ở bến sông Châu.

- Chú ý tìm hiểu về nhân vật chính trong truyện, thông điệp mà tác giả muốn truyền đạt và hậu quả của chiến tranh.

Trong khi đọc 1

Trả lời Câu hỏi 1 Trong khi đọc trang 43 SGK Văn 10 Cánh diều

Tóm tắt sự việc chính trong phần này.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ các đoạn văn đầu tiên của phần này để tìm hiểu về sự kiện chính.

Lời giải chi tiết:

Sự kiện chính trong phần này là cuộc gặp gỡ bất ngờ giữa dì Mây và chú San. Khi dì Mây quay trở lại làng với ba lô, chú San lại đến cưới cô Thanh, giáo viên ở xóm Bãi bên kia sông. Chú San lúc nào cũng tươi cười, trong khi đó dì Mây lại trầm ngâm.

Trong quá trình đọc 2

Trả lời Câu hỏi 2 trên trang 44 SGK Văn 10 Cánh Diều

Tập trung vào lời thoại giữa các nhân vật và sự nhận xét của người kể chuyện.

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ các đoạn văn có lời thoại giữa các nhân vật.

- Chú ý đến lời nhận xét của người kể chuyện.

Lời giải chi tiết:

- Trong phần này, dì Mây và chú San có cuộc trò chuyện. Lời thoại của chú San luôn nhận lỗi về bản thân và mong dì Mây sẽ đồng ý trò chuyện. Dì Mây từ chối mọi đề nghị của chú San. Cuộc trò chuyện diễn ra nhanh chóng nhưng vẫn lộ rõ nỗi đau trong tâm trí của hai nhân vật.

- Nhận xét của người kể chuyện giúp độc giả dễ dàng hình dung được không gian của cuộc trò chuyện giữa hai nhân vật cũng như tâm trạng và hành động của họ trong cuộc đối thoại đó.

Trong quá trình đọc 3

Trả lời Câu hỏi 3 trên trang 44 SGK Văn 10 Cánh Diều

Chú ý đến hiệu ứng của các biện pháp tu từ trong đoạn này.

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ đoạn văn.

- Xác định các biện pháp tu từ trong đoạn văn và chỉ ra tác dụng của chúng.

Lời giải chi tiết:

- Các biện pháp tu từ được sử dụng trong đoạn này bao gồm:

+ “Từng cánh, từng cánh hoa đỏ tươi rắc đầy lối xuống đò” => từ tu từ “từng cánh”.

+ “Đò ngang bồng bềnh, bồng bềnh” => sự lặp lại từ “bồng bềnh”.

→ Hiệu ứng: nhấn mạnh vào việc những cánh hoa đỏ tươi rơi nhẹ, nhiều và tình trạng của chiếc đò. Điều này tạo ra một bầu không khí lãng mạn trong chuyến đi của dì Mây tiễn chú San sang nước ngoài học.

Trong quá trình đọc 4

Trả lời Câu hỏi 4 trên trang 44 SGK Văn 10 Cánh Diều

Mô tả tâm trạng và thái độ của các nhân vật.

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ đoạn văn trong phần này.

- Chú ý đến các chi tiết mô tả tâm trạng và thái độ của các nhân vật trong đoạn văn.

Lời giải chi tiết:

- Tâm trạng và thái độ của chú San:

+ Chú nhớ lại và kể cho dì Mây về những ngày thiếu vắng dì. Tình yêu thương dành cho dì của chú San tái sinh. Chú San quyết tâm và mong muốn cả hai sẽ bắt đầu lại từ đầu.

- Tâm trạng và thái độ của dì Mây:

Giống như chú San, tình cảm của dì Mây vẫn còn đong đầy, không thay đổi. Dì Mây nhớ lại những ngày thiếu vắng chú. Nhưng khi nghe chú San đề xuất quay lại, dì Mây có vẻ bất ngờ, rồi dần im lặng, rơi vào trạng thái buồn rầu, tiếc nuối.

- Tâm trạng và thái độ của cô Thanh:

+ Cô Thanh đứng ở bên kia hàng rào nhưng bước đi tìm kiếm không ngừng nghỉ. Thường xuyên nhìn vào rừng mưa, băn khoăn, lo lắng.

Trong quá trình đọc 5

Trả lời Câu hỏi 5 trên trang 45 SGK Văn 10 Cánh Diều

Đánh giá về quyết định và tâm trạng của dì Mây.

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ đoạn văn mô tả quyết định của dì Mây.

- Tình huống: Trong lòng chú San, tình cảm với dì Mây vẫn rất sâu nên chú đã đề nghị quay lại và sống chung với dì Mây, trong khi chú đã có vợ.

- Quyết định của dì Mây:

+ Dì Mây quyết định từ chối, mặc cho sự cố gắng của chú San.

Bằng chứng: “Thôi! Thôi! Đã lỡ rồi! Chẳng còn ai cả! Điều quan trọng là sống với nhau cho vuông tròn” hoặc “Mọi việc đã qua rồi, hãy sống hòa thuận với nhau”.

→ Tâm trạng của dì Mây rất kiên quyết nhưng vẫn phản ánh sự buồn bã và đau đớn vì dì vẫn yêu chú San. Quyết định của dì Mây là đúng đắn. Từ đó, độc giả cảm nhận được dì là người hiểu biết, chân thành và quan tâm đến hạnh phúc của người khác.

Trong quá trình đọc 6

Trả lời Câu hỏi 6 trên trang 45 SGK Văn 10 Cánh Diều

Chú ý đến tâm trạng của các nhân vật.

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ đoạn văn trong phần này.

- Chú ý đến các chi tiết mô tả tâm trạng của các nhân vật.

Lời giải chi tiết:

Tâm trạng của các nhân vật:

- Các hàng xóm thể hiện sự thông cảm và đau xót cho dì Mây.

- Dì Mây lúc tiếp khách rất ngượng ngùng. Khi khách rời đi, dì ngồi ở bến sông Châu, lặng lẽ, nhớ về chú San với tình trạng tiếc nuối.

- Mai rất vui khi dì Mây trở lại.

Trải qua đoạn văn 7

Trả lời Câu hỏi 7 trên trang 46 SGK Văn 10 Cánh Diều

Mô tả sự thay đổi của mái tóc của dì Mây từ trước đến nay và ý nghĩa của nó.

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ phần mô tả về mái tóc của dì Mây.

- So sánh mái tóc trước và sau, kết hợp với hoàn cảnh để hiểu rõ hơn.

Lời giải chi tiết:

- Mái tóc của dì Mây trước đây:

+ Dài và đen óng mượt, phải đứng lên ghế để chải.

+ Bồng bềnh như mây.

- Mái tóc của dì Mây bây giờ: Rụng nhiều, xơ và thưa.

→ Sự thay đổi của mái tóc của dì Mây từ trước đến nay làm nổi bật tác động của chiến tranh và nỗi đau của con người. Mái tóc của dì không chỉ là nét đẹp mà còn là dấu hiệu của những khó khăn, thăng trầm trong cuộc sống.

Trải qua đoạn văn 8

Trả lời Câu hỏi 8 trên trang 47 SGK Văn 10 Cánh Diều

Thấu hiểu tâm trạng của nhân vật dì Mây.

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ phần mô tả tâm trạng của dì Mây.

Lời giải chi tiết:

Tâm trạng của dì Mây không mấy khả quan. Dù có lúc cười nhưng khi nghe nhắc đến chuyện lấy chồng, dì lại trở nên buồn bã.

Trải qua đoạn văn 9

Trả lời Câu hỏi 9 trên trang 47 SGK Văn 10 Cánh Diều

Hoàn cảnh nào làm dì Mây tỏ ra tốt bụng và tự trọng?

Phương pháp giải:

- Xem xét tình huống được mô tả trong đoạn văn này.

Lời giải chi tiết:

- Tình huống khiến dì Mây tỏ ra tốt bụng và tự trọng:

+ Vợ chú San đang mang bầu nhưng gặp vấn đề, thím Ba đau khổ vì không thể giúp gì được. Dì Mây vượt qua mọi trở ngại, dẫn dắt cô vợ trẻ qua cơn nguy kịch.

+ Hoàn cảnh: Đêm mưa gió, đường đi xa, đò ngang cách trở, mưa dầm đề.

+ Dì Mây mặc áo mưa đến và đỡ đẻ thành công cho cô Thanh.

→ Dì Mây đã tỏ ra tốt bụng và tự trọng khi không để bản thân bị hạ thấp trước những khó khăn và nguy hiểm, và đặc biệt khi cô hiểu rằng mình có thể giúp đỡ người khác.

Trải qua đoạn văn 10

Trả lời Câu hỏi 10 trên trang 48 SGK Văn 10 Cánh Diều

Theo em, tại sao dì Mây lại rơi lệ?

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ phần này để hiểu tình huống và tâm trạng của dì Mây.

Lời giải chi tiết:

- Tình huống: Sau khi đỡ đẻ thành công cho cô Thanh, dì Mây không kìm được cảm xúc và bật khóc.

- Dì Mây khóc vì người được hạnh phúc kia đã là dì Mây. Nhưng giờ đây, khi dì trở lại, chú San đã có vợ. Đó là lúc những hi vọng và ao ước của dì Mây bị đập tan. Dì khóc cho số phận của mình, cho những nỗi đau và hy vọng đã tan vỡ.

Trải qua đoạn văn 11

Trả lời Câu hỏi 11 trên trang 49 SGK Văn 10 Cánh Diều

Số phận của nhân vật thím Ba, thằng Cún làm ta suy nghĩ gì về hậu quả của chiến tranh?

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ phần mô tả về thím Ba và thằng Cún.

- Hiểu rõ nguyên nhân dẫn đến số phận của họ và hậu quả của chiến tranh.

Lời giải chi tiết:

- Tình huống: Bom bi trên bến sông Châu đã khiến thím Ba ra đi và để lại thằng Cún mồ côi. Dì Mây đã đón nuôi thằng Cún.

- Từ nhân vật của thím Ba, thằng Cún, ta suy nghĩ về những hậu quả đắng cay của chiến tranh. Đó là những mất mát đáng tiếc, những đứa trẻ không cha mẹ vì hậu quả của cuộc chiến tranh.

Trong khi đọc 12

Trả lời Câu hỏi 12 Trong khi đọc trang 49 SGK Văn 10 Cánh diều

Đoạn này nêu lên những thông tin quan trọng gì?

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ phần này.

- Tập trung vào những thông tin quan trọng.

Lời giải chi tiết:

Phần này cung cấp một số thông tin quan trọng như:

- Dì Mây được một thủ trưởng ca ngợi về lòng trung thành và tình cảm sâu sắc của mình.

- Công việc của dì Mây ở chiến trường và lý do khiến dì bị thương.

Trong khi đọc 13

Trả lời Câu hỏi 13 Trong khi đọc trang 49 SGK Văn 10 Cánh diều

Chú ý sự thay đổi trong tiếng ru của dì Mây.

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ phần cuối của văn bản.

Lời giải chi tiết:

Tiếng ru của dì Mây đã trải qua sự thay đổi từ trầm lắng, xót xa ban đầu đến êm dịu, trong sáng, và mênh mang sau này. Sự thay đổi này cũng phản ánh tâm trạng của dì Mây, từ nỗi buồn ban đầu đến sự chấp nhận và sống chung với thực tế sau này.

Sau khi đọc 1

Trả lời Câu hỏi 1 Sau khi đọc trang 50 SGK Văn 10 Cánh diều

Định rõ sự kiện chính của mỗi phần trong văn bản Người ở bến sông Châu. Theo em, cách tác giả xây dựng cốt truyện có điểm gì đặc biệt?

Phương pháp giải:

- Đọc và hiểu kỹ tác phẩm.

- Xác định sự kiện chính của mỗi phần dựa trên nội dung và cảm nhận cá nhân.

Lời giải chi tiết:

Sự kiện chính của mỗi phần là: Dì Mây trở về làng, chú San lấy vợ, dì từ chối lời xin lỗi của chú San. Cách tác giả xây dựng cốt truyện dù đơn giản nhưng gây ấn tượng mạnh, giúp độc giả thấu hiểu từng tầng lớp của văn chương.

Sau khi đọc 3

Trả lời Câu hỏi 3 Sau khi đọc trang 50 SGK Văn 10 Cánh diều

Phân tích và làm sáng tỏ tính cách và phẩm chất của nhân vật Dì Mây trong truyện qua các tình huống và sự kiện tiêu biểu. Đưa ra nhận xét về cuộc đời và tính cách của nhân vật Dì Mây.

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ tác phẩm

- Nhận xét tính cách của Dì Mây thông qua hành động, cách ứng xử,…

Lời giải chi tiết:

Dì Mây từ chiến trường trở về đúng vào ngày người yêu đi lấy vợ. Trước đây tóc cô dài đến gót chân, xinh đẹp nhất làng đã dũng cảm xung phong ra chiến trường. Cô trở về trong sự lãng quên của gia đình, của người thân và cả của người yêu. Chiến tranh đã lấy của cô đi tuổi trẻ, nhan sắc và cả tình yêu. Vết thương trên người mỗi khi trái gió là lại đau nhức. Cô trở về chỉ còn một mình cô bên chiếc nạng gỗ, bên con búp bê không biết nói. Không chịu được cảnh trớ trêu ấy, Mây đã bỏ ra căn chòi bên bờ để ở, sống với những nỗi buồn thầm lặng không biết bao giờ nguôi ngoai.

Sau khi đọc 4

Trả lời Câu hỏi 4 Sau khi đọc trang 50 SGK Văn 10 Cánh diều

Phân tích và nhận xét về phong cách miêu tả (tả cảnh và diễn biến tâm lý các nhân vật) của tác giả trong truyện ngắn Người ở bến sông Châu.

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ tác phẩm

- Ôn lại những gì liên quan đến biện pháp chêm giữa.

Lời giải chi tiết:

Phong cách miêu tả (tả cảnh và diễn biến tâm lý các nhân vật) của tác giả trong truyện ngắn Người ở bến sông Châu đã cho ta thấy được niềm đam mê khẳng định cái tốt, cái tích cực; phủ nhận những điều xấu xa giả dối sẽ đem lại cho tác phẩm một luồng sinh khí, biến những ý tưởng khô khan thành các hình tượng sống động, tạo ra một bầu không khí nồng nhiệt, biến tác phẩm thành một dòng suối tình cảm của tác giả đến người đọc. Sự hết lòng trong việc thể hiện cảm xúc của nhà văn, nhà thơ sẽ khiến “cảm hứng chủ đạo của tác phẩm chi phối sự thống nhất cảm xúc của hình tượng, chi phối hệ thống nghệ thuật biểu cảm của tác phẩm”. Đặc biệt trong thể loại truyện ngắn - một thể loại có lượng từ khiêm tốn, thường lấy cái “khoảnh khắc”, cái “lát cắt” cuộc sống làm cốt lõi - thì vai trò của cảm hứng nghệ thuật càng quan trọng. Truyện càng ngắn thì sự tập trung của tình tiết và sự mãnh liệt trong cảm xúc càng đòi hỏi cao. Những cảm xúc tâm lý thường bộc lộ một cách mạnh mẽ hơn, thể hiện ý nghĩa tư tưởng một cách rõ ràng, tập trung vào một vấn đề nhân sinh quan trọng chứ không phân tán như ở thể loại tiểu thuyết.

Sau khi đọc 5

Trả lời Câu hỏi 5 Sau khi đọc trang 50 SGK Văn 10 Cánh diều

Câu chuyện diễn ra trong những không gian và thời gian nào? Tìm hiểu ý nghĩa của những hình ảnh dòng sông, con đò, cây cầu xuất hiện trong truyện.

Phương pháp giải:

- Đọc và tìm hiểu kỹ tác phẩm

- Xác định đúng yêu cầu của câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

Câu chuyện diễn ra trong thời gian sau năm 1986, sau cuộc chiến chống Mỹ tại Việt Nam.

     Ý nghĩa của hình ảnh dòng sông, con đò, cây cầu xuất hiện trong truyện: Đây là những biểu tượng liên quan đến quê hương sông nước của nhân vật, thể hiện tình yêu mạnh mẽ và trung thành của con người. Chiến tranh không chỉ để lại vết thương thể xác cho người lính, mà còn gây ra những đau khổ và thay đổi trong số phận của họ ngay cả khi họ trở về với cuộc sống bình thường sau chiến tranh. Hậu quả của cuộc chiến để lại làng quê hoang tàn, nhưng Dì Mây vẫn quay về và giữ lấy tình yêu với một người, mặc dù mọi hi vọng của cô đều bị đẩy lui.

Sau khi đọc 6

Trả lời Câu hỏi 6 Sau khi đọc trang 50 SGK Văn 10 Cánh diều

Nhận xét về người kể chuyện và góc nhìn trong văn bản.

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ văn bản, xác định rõ yêu cầu của câu hỏi

- Bày tỏ ý kiến cá nhân một cách khách quan.

Lời giải chi tiết:

 Trong truyện ngắn, người kể chuyện đồng thời đảm nhận hai vai trò: hướng dẫn người đọc vào câu chuyện: giới thiệu nhân vật, tình huống truyện, mô tả người, mô tả cảnh và đưa ra đánh giá về những điều được kể. Người kể chuyện không chỉ giới thiệu, mô tả về nhân vật, tạo ra tình huống truyện mà còn đưa ra cách nhìn nhận và đánh giá các nhân vật khác từ góc nhìn của người kể chuyện. Người đọc có thể dễ dàng hiểu được thế giới tâm lý phức tạp và bí ẩn của nhân vật thông qua lời kể chân thành, trung thực của chính họ. Ta có cái nhìn toàn diện hơn về người kể, góc nhìn truyền đạt, vai trò của người kể chuyện, mối quan hệ giữa người kể chuyện và tác giả trong tác phẩm. Sự lựa chọn của các hình thức kể chuyện khác nhau đã mang lại cái nhìn phong phú về cuộc sống, mở rộng tầm nhìn hiện thực của truyện ngắn. Các hình thức kể chuyện trong truyện ngắn cũng đánh dấu sự tiến bộ của văn học ngắn Việt Nam từ thời trung đại đến thời hiện đại, sự đổi mới trong ý thức nghệ thuật, dấu ấn cá nhân của người viết. Người kể chuyện có thể mang góc nhìn của tác giả, nhưng tác giả không phải là trung tâm của câu chuyện và không có vai trò quan trọng trong việc tổ chức truyện. Góc nhìn và người kể chuyện trở thành hai phương diện không thể tách rời.

Sau khi đọc 7

Trả lời Câu hỏi 7 Sau khi đọc trang 50 SGK Văn 10 Cánh diều

Theo em vấn đề được đặt ra trong truyện ngắn này là gì? Vấn đề đó có ý nghĩa như thế nào với cuộc sống ngày nay? Xin mời em viết một đoạn văn (khoảng 6-8 dòng)

Phương pháp giải:

- Đọc và hiểu sâu về tác phẩm

- Xác định chính xác yêu cầu của câu hỏi.

- Xác định vấn đề được đặt ra trong truyện, đưa vấn đề vào ngữ cảnh hiện tại và đưa ra nhận định.

Lời giải chi tiết:

Theo em, vấn đề được đặt ra trong truyện ngắn này là những hậu quả của chiến tranh sau khi đánh độc lập dân tộc, khi người lính Bộ đội Cụ Hồ trở về quê hương.

     Hình ảnh về con người và thảm họa con người sau chiến tranh được truyền đạt bằng ngôn ngữ của trái tim thực sự bị xao lãng. Bị hấp dẫn bởi một thực tế, một hiện thực không thể tưởng tượng, không thể tạo ra hơn, nó đã tạo nên giá trị tư tưởng của tác phẩm. Hậu quả của nó rất nặng nề, môi trường bị ô nhiễm nặng nề bởi khói lửa của bom đạn, bởi các chất hóa học mà con người đã tạo ra để phục vụ cho cuộc chiến. Các công trình kiến trúc được xem là biểu tượng của văn minh nhân loại, những khu rừng bao la không còn màu xanh mà chỉ là một bóng đen khói… Chiến tranh cũng làm cho nền kinh tế rơi vào tình trạng suy thoái. Sự bất công giữa con người và con người ngày càng trở nên nghiêm trọng hơn, sự chênh lệch giàu nghèo trở nên rõ ràng hơn. Cuộc sống của người dân thường xuyên chịu đói, mức độ văn hóa giảm đi,... Văn học mở ra những khao khát bức thiết, đòi hỏi sự quan tâm đến mỗi số phận cá nhân. Sự quan tâm đến cộng đồng đã nhường chỗ cho sự quan tâm đến số phận cá nhân. Tâm trạng cá nhân tìm thấy một giọng nói mới, đầy ắp cảm xúc, nỗi lo lắng, sự đau khổ, lo lắng về cuộc chiến tranh vì tự do, về sự hy sinh, về mất mát, về nhu cầu, khát vọng của con người. Đó là nền tảng để thức tỉnh ý thức cá nhân và tinh thần nhân bản trở thành nguồn cảm hứng chủ đạo bao trùm của văn học sau năm 1975.