Buzz
1. Hiểu biết về các bộ phận của đường hô hấp trên và dưới
Tùy thuộc vào cấu trúc giải phẫu của các cơ quan đường hô hấp mà chúng ta có thể phân loại thành 2 nhóm tương ứng:
Phần trên của đường hô hấp: Gồm miệng, xoang, mũi, họng, thanh quản và khí quản
Bệnh về đường hô hấp phổ biến và có thể xảy ra ở mọi người
Các bệnh ở các cơ quan này được gọi là bệnh đường hô hấp trên như: cảm lạnh, viêm họng, viêm xoang, viêm thanh quản,... Những bệnh này thường xảy ra vào mùa lạnh hoặc thời điểm thay đổi mùa.
Tính chất chung của các bệnh đường hô hấp trên thường là nhẹ nhàng, tự giới hạn và không gây ra biến chứng nghiêm trọng. Tuy nhiên, do cấu trúc đặc biệt, một số bệnh như viêm xoang có thể trở thành mạn tính và khó điều trị hoặc viêm thanh quản có thể nguy hiểm đối với trẻ em.
Đường hô hấp dưới: bao gồm ống khí và phổi
Các bệnh như viêm phổi, viêm phế quản, viêm tiểu phế quản thường xuất hiện ở đường hô hấp dưới. Nhóm bệnh này được đánh giá có mức độ nghiêm trọng cao hơn so với bệnh đường hô hấp trên, có thể do virus, vi khuẩn hoặc nấm gây ra.
Bệnh đường hô hấp dưới có thể tiến triển nặng và gây ra nguy hiểm.
Người mắc bệnh viêm đường hô hấp dưới nếu không được điều trị kịp thời có thể gặp phải những biến chứng nguy hiểm, đặc biệt là viêm phổi có thể dẫn đến tử vong.
Cúm do virus không được xem là bệnh đường hô hấp trên hoặc dưới, mà là một loại bệnh thuộc hệ thống.
2. Phân biệt giữa bệnh đường hô hấp trên và dưới
Vì tính chất bệnh khác nhau và cách điều trị khác nhau, phân biệt bệnh đường hô hấp trên và dưới là rất quan trọng. Phân biệt bệnh dựa trên tác nhân và triệu chứng như sau:
2.1. Phân biệt bệnh đường hô hấp trên và dưới dựa trên nguyên nhân gây bệnh
Bệnh đường hô hấp trên thường phổ biến hơn và do tác nhân gây bệnh tấn công dễ dàng hơn, chủ yếu là virus gây ra. Một số trường hợp do vi khuẩn như viêm họng do Streptococcus pyogenes,…
Tác nhân gây bệnh viêm đường hô hấp dưới cũng có thể là virus hoặc vi khuẩn, virus thường gây bệnh viêm phế quản và viêm tiểu phế quản. Với bệnh viêm phổi nguy hiểm hơn, tác nhân thường là vi khuẩn Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae.
Vi khuẩn Streptococcus pneumoniae là nguyên nhân hàng đầu gây viêm phổi
Dựa vào triệu chứng và thể bệnh, bác sĩ có thể sơ bộ nhận định tác nhân gây bệnh đường hô hấp là do virus hay vi khuẩn, từ đó đưa ra các chỉ định cận lâm sàng phù hợp để có thể chẩn đoán bệnh chính xác nhất. Dựa vào chẩn đoán này để lựa chọn phác đồ điều trị phù hợp.
Nhiều trường hợp bệnh phức tạp, viêm đường hô hấp xảy ra ở cùng lúc nhiều bộ phận do nhiều loại tác nhân thì cần điều trị kết hợp các phương pháp mới đẩy lùi được.
2.2. Phân biệt bệnh đường hô hấp trên và dưới dựa vào triệu chứng
Triệu chứng ban đầu của các bệnh đường hô hấp trên thường là chảy nước mũi, hắt hơi, nghẹt mũi do vi khuẩn, virus kích thích các cơ quan sản xuất nhiều dịch nhầy. Cảm lạnh thường không gây sốt, còn các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp trên khác có thể gây sốt.
Các triệu chứng bệnh đường hô hấp trên thường không quá nghiêm trọng và kéo dài. Một số trường hợp trẻ bị viêm thanh quản nặng có thể khó thở, thở nhanh và cơ thể tím tái. Viêm nắp thanh quản ở trẻ cũng gây khó thở, chảy nhiều nước dãi. Đây là tình trạng cấp cứu, cần sớm đưa trẻ tới cơ sở y tế gần nhất để xử trí.
Nếu mắc phải bệnh đường hô hấp dưới, triệu chứng bệnh xuất hiện đa dạng, mức độ nặng tăng nhanh và nguy hiểm hơn như: ho, đau ngực, sốt, thở nhanh, tiết nhiều dịch đờm. Viêm phổi còn gây ra những biểu hiện bệnh khác như: đau cơ, đau nhức đầu, buồn nôn, nôn, đau bụng, tiêu chảy,…
Có thể dựa vào triệu chứng lâm sàng để sơ bộ nhận định tình trạng bệnh đường hô hấp trên hay bệnh đường hô hấp dưới
Triệu chứng bệnh đường hô hấp trên sẽ trở nên nặng nếu không được điều trị và kiểm soát kịp thời. Những dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm bao gồm: chóng mặt, khó thở, thở nhanh, cơ thể tái xanh, đau ngực,...
Đối với trẻ nhỏ mắc bệnh đường hô hấp, đặc biệt là bệnh nhiễm trùng đường hô hấp dưới, triệu chứng thường nặng và kéo dài hơn. Có thể gây ra biến chứng đe dọa đến sức khỏe, thậm chí tính mạng nếu không được điều trị kịp thời.
3. Điều trị và phòng ngừa bệnh đường hô hấp
Bệnh viêm đường hô hấp trên và dưới nếu do virus gây ra thì hầu hết chỉ điều trị dựa trên triệu chứng, vì hiện nay chưa có loại thuốc điều trị đặc hiệu cho tác nhân gây bệnh này.
Tuy nhiên, triệu chứng khi virus gây bệnh đường hô hấp dưới thường nghiêm trọng và tiến triển nhanh hơn, do đó người bệnh cần điều trị và theo dõi sức khỏe kỹ lưỡng để phát hiện kịp thời các biến chứng nguy hiểm.
Để phòng ngừa, tiêm phòng vắc xin được khuyến cáo, phổ biến là vắc xin phòng phế cầu và vắc xin phòng Haemophilus influenzae.
Nếu tác nhân gây bệnh đường hô hấp là vi khuẩn, triệu chứng và tiến triển bệnh thường nghiêm trọng hơn, đặc biệt là viêm phổi hay viêm phế quản. Bệnh nhân sẽ được điều trị kháng khuẩn bằng thuốc kháng sinh và các loại thuốc hỗ trợ khác. Chủng vi khuẩn gây bệnh thường gặp và nguy hiểm là Streptococcus pneumoniae, do đó vắc xin chống lại vi khuẩn này được sử dụng để phòng ngừa bệnh, giảm biến chứng ở những đối tượng nguy cơ cao.
Tiêm phòng vắc xin giúp phòng ngừa bệnh đường hô hấp
Nhìn chung, bệnh đường hô hấp trên thường gặp và ít nguy hiểm hơn, nhưng trẻ nhỏ, người miễn dịch yếu có thể mắc bệnh nghiêm trọng hơn. Khi bị ốm, đi khám để được chẩn đoán và điều trị đúng cách là quan trọng, từ đó có biện pháp can thiệp y tế khi cần thiết.
