Hương Đu Đủ Xanh

Hương Đu Đủ Xanh (tiếng Pháp: L'Odeur de la papaye verte; tiếng Anh: The Scent of Green Papaya) là một bộ phim điện ảnh năm 1993, sản xuất tại Pháp bởi đạo diễn gốc Việt Trần Anh Hùng. Phim có sự góp mặt của Trần Nữ Yên Khê, Lư Mẫn San và Trương Thị Lộc.

Bộ phim đã nhận giải Camera Vàng tại Liên hoan phim Cannes 1993, giải César cho phim đầu tay xuất sắc nhất và được đề cử giải Oscar cho phim nói tiếng nước ngoài hay nhất tại lễ trao giải Oscar lần thứ 66, trở thành phim nói tiếng Việt đầu tiên và duy nhất được đề cử giải Oscar.

Hương Đu Đủ Xanh là tác phẩm đầu tay của đạo diễn Trần Anh Hùng và có sự tham gia của vợ ông, nữ diễn viên Trần Nữ Yên Khê. Đây cũng là lần đầu tiên Trần Anh Hùng hợp tác với nhạc sĩ người Việt Tôn Thất Tiết, người đã viết nhạc cho hai bộ phim khác của ông là Xích lô và Mùa hè chiều thẳng đứng. Dù bối cảnh của phim là Sài Gòn những năm 1950, nhưng Hương Đu Đủ Xanh lại được quay tại một phòng thu âm ở Boulogne, Pháp.

Cốt truyện

Bộ phim xoay quanh Mùi, một cô bé hiền hòa và luôn tò mò về thế giới xung quanh. Cô làm giúp việc cho một gia đình gốc Bắc buôn vải ở Sài Gòn vào khoảng những năm 1950. Trong gia đình này, người vợ là trụ cột chính, đảm đương mọi công việc, còn người chồng chỉ biết vui chơi và mẹ chồng. Ông bà chủ có ba con trai: một người trưởng thành tên là Trung, hai người còn lại, một đang tuổi thiếu niên ít quan tâm đến Mùi, còn đứa thứ hai, cùng tuổi với Mùi, thường xuyên trêu chọc cô. Khi người chồng bỏ đi lần thứ tư và cũng là lần cuối cùng, ông lấy hết số tiền trong nhà và trở về trong tình trạng bệnh tật, qua đời không lâu sau đó.

Mười năm sau, gia đình của Mùi gặp khó khăn. Bà chủ muốn Mùi trở thành người giúp việc cho bạn của con trai cả, mặc dù từ lâu bà đã xem Mùi như một thành viên trong gia đình. Mùi trở thành người giúp việc cho một nghệ sĩ dương cầm tên Khuyến. Dù đã đính ước, Khuyến lại ưu tiên chơi dương cầm hơn là dành thời gian cho vị hôn thê của mình. Một đêm, khi hôn thê của Khuyến liên tục nói mỉa, âm nhạc của Khuyến trở nên mãnh liệt hơn khi anh lờ cô ta đi. Khi cô ta bỏ đi và nhìn qua cửa sổ, âm nhạc của Khuyến trở nên hòa quyện hơn khi Mùi bước vào phòng. Sau đêm đó, Khuyến đến phòng Mùi và bày tỏ tình cảm với cô. Khi hôn thê của Khuyến biết được, lễ đính ước lập tức bị hủy. Khuyến bắt đầu dạy Mùi đọc viết và cách cư xử để trở thành quý bà. Phim kết thúc với cảnh Mùi đọc thơ cho chồng, đứa con chưa ra đời và bà chủ nhà ngày xưa.

Diễn viên

Sản xuất

Kịch bản

Mùi đu đủ xanh do Trần Anh Hùng làm đạo diễn và biên kịch. Sau khi tốt nghiệp từ trường điện ảnh nổi tiếng École Lumière, anh bắt đầu với bộ phim ngắn đầu tay mang tên Người chinh phụ Nam Xương (tiếng Pháp: La Femme Mariée de Nam Xuong), sau đó là phim ngắn thứ hai Hòn vọng phu. Mùi đu đủ xanh là tác phẩm điện ảnh dài đầu tiên của anh. Ý tưởng kịch bản của phim được lấy cảm hứng từ hình ảnh quả đu đủ.

Quay phim

Dù câu chuyện diễn ra ở Sài Gòn vào những năm 1950, Mùi đu đủ xanh lại được thực hiện tại Paris, tại trường quay Bry - số 2 đại lộ Europe, Bry-sur-Marne, Val-de-Marne. Mặc dù Trần Anh Hùng thực hiện bộ phim tại Pháp, thách thức lớn nhất không phải là việc tái hiện cảnh trí Việt Nam tại phim trường. Ngay cả khi quay tại Việt Nam, yêu cầu về thiết kế cảnh trí vẫn không thay đổi do sự di chuyển của máy quay. Theo Trần Anh Hùng, điều quan trọng là nắm bắt được 'tâm hồn Việt Nam', tức là phản ánh một 'quan niệm khác về quan hệ giữa người với người' đối với khán giả phương Tây. Do đó, ngôn ngữ trong phim chỉ có thể là tiếng Việt. Nữ diễn viên Trần Nữ Yên Khê, người đóng vai Mùi trưởng thành, là người Pháp gốc Việt nên phát âm tiếng Việt chưa chuẩn. Cô là vợ của Trần Anh Hùng và đã tiếp tục tham gia diễn xuất trong hai bộ phim tiếp theo của đạo diễn là Xích lô và Mùa hè chiều thẳng đứng. Về mặt kinh tế và kỹ thuật, đây là một sản phẩm hoàn toàn của điện ảnh Pháp: vốn đầu tư và tài trợ (18 triệu FF), nhà sản xuất, và ê-kíp kỹ thuật đều của Pháp, tuy nhiên dàn diễn viên, đạo diễn và ngôn ngữ hoàn toàn thuần Việt.

Nhạc phim

Album nhạc phim được phát hành vào ngày 28 tháng 1 năm 1994 qua các hãng thu âm Milan East, BMG Distribution và DDD. Ngoại trừ các tác phẩm như 'Ánh trăng' (Debussy) và Khúc dạo đầu số 23, 24 (Chopin), tất cả các bản nhạc đều do nhà soạn nhạc Tôn Thất Tiết sáng tác. Ca khúc 'Improvisation (Extrait)' được biểu diễn bởi con trai của ông, Tôn Thất An.

Theo Discogs

Nhận xét

Đánh giá từ các chuyên gia

Sau khi công chiếu trước công chúng, Mùi đu đủ xanh nhận được nhiều đánh giá tích cực từ giới phê bình điện ảnh. Theo thống kê từ trang Rotten Tomatoes, phim đạt điểm số 82%. Nhà phê bình Hal Hinson của nhật báo The Washington Post khen ngợi: 'Trong 'Mùi đu đủ xanh', sự tinh tế và nỗi buồn của đạo diễn Trần Anh Hùng thể hiện sự tưởng nhớ về quê hương đã mất của anh, thời gian không được đo bằng phút hay giờ mà bằng những cảm xúc con người - nhịp đập trái tim và những lời cầu nguyện bị nghẹt thở.' Tương tự, Janet Maslin của The New York Times cũng ca ngợi bộ phim: ''Mùi đu đủ xanh' là một tác phẩm thanh bình của Trần Anh Hùng về một Việt Nam đã mất, nơi có trật tự yên bình trước khi bị chiến tranh tàn phá... Phim đánh dấu màn ra mắt ấn tượng của đạo diễn Hùng; các tác phẩm của anh thường rất yên tĩnh, chỉ cần lời thoại ít ỏi là đủ.' Nhà phê bình Roger Ebert đã trao điểm 5/5 sao, mô tả phim là 'một tác phẩm dịu dàng và ngọt ngào, giống như thưởng thức nhạc nhẹ; Đây là một bộ phim tĩnh lặng, tập trung vào sự phát triển tâm lý của cô gái trẻ.'

Danh hiệu

Nhờ nhận được nhiều đánh giá tích cực từ giới phê bình, Mùi đu đủ xanh đã gặt hái được nhiều đề cử và giải thưởng quốc tế đáng chú ý. Vào năm 1993, phim được đề cử giải Ếch vàng tại Liên hoan phim Camerimage, đồng thời giành giải Camera vàng và giải Phim hay nhất của Pháp, cùng với đề cử giải Cành Cọ Vàng tại Liên hoan phim Cannes 1993. Năm tiếp theo, phim đã chiến thắng giải Sutherland Trophy do Viện phim Anh trao tặng, đoạt Giải César cho phim đầu tay xuất sắc nhất cho Trần Anh Hùng và được đề cử giải Oscar danh giá ở hạng mục phim ngoại ngữ hay nhất, trở thành bộ phim nói tiếng Việt đầu tiên được đề cử Oscar. Vào năm 2015, Mùi đu đủ xanh được xếp hạng trong danh sách '100 bộ phim châu Á hay nhất mọi thời đại' tại Liên hoan phim Quốc tế Busan, đứng ở vị trí thứ 66.

• Danh sách phim của Việt Nam được đề cử giải Oscar cho Phim ngoại ngữ hay nhất

Các liên kết bên ngoài

• Mùi đu đủ xanh trên Internet Movie Database
• The Scent of Green Papaya trên AllMovie
• The Scent of Green Papaya trên Rotten Tomatoes