Hương thảo

Hương thảo (香草) hay Mê điệt hương (迷迭香), tên khoa học Rosmarinus officinalis, là một loài thực vật có hoa trong họ Hoa môi. Loài này được L. mô tả khoa học đầu tiên năm 1753.

Mô tả

Theo trang Y học cổ truyền Tuệ Tĩnh, hương thảo là loài cây nhỏ cao 1-2m, phân nhánh và mọc thành bụi. Lá nhiều, hẹp, hình dải, dai, có mép gập xuống, không cuống, màu xanh sẫm và nhẵn ở trên, phủ lông rải rác màu trắng ở mặt dưới. Hoa xếp 2-10 ở các vòng lá, dài cỡ 1 cm, màu lam nhạt hơi có màu hoa cà với những chấm tím ở phía trong các thuỳ. Toàn cây có mùi rất thơm.

Phân bổ

Cây bản địa vùng Địa Trung Hải, được trồng nhiều ở Nam Âu châu, Tây Á và Bắc Phi trước đây. Tại Việt Nam cây được nhập trồng ở một số tỉnh miền Trung và miền Nam (theo A. Pételot). Thường trồng bằng cách giâm cành hay gieo hạt.

Cây thích hợp với khí hậu nhiều nắng, khô ráo nhưng không quá nóng. Đất trồng phải thoát nước tốt. Ngoài ra, hương thảo còn được dùng để làm thức ăn, thuốc và tinh dầu.

Thành phần hóa học

Cây chứa tinh dầu và tanin. Tinh dầu (0,5% ở cây khô, 1,1-2% ở lá, 1,4% ở hoa) mà thành phần gồm có a-pinen (tới 80%), terpen, borneol, acetat bornyl, camphor, cineol và một sesquiterpen (caryophyllen). Nếu mới cất, tinh dầu là một chất lỏng không màu hay vàng vàng, về sau sẫm dần và cứng lại, có thể hòa tan vào rượu theo bất kỳ tỷ lệ nào. Cây chứa choline, một glucosid không tan trong nước, một saponosid acid, các acid hữu cơ (citric, glycolic, glyeeric) và hai heterosid là romaside và romarinoside; còn có acid rosmarinic.

Ứng dụng

Hương thảo phát ra mùi hương nồng, có hương vị mát mẻ như bạc hà. Phần sử dụng chủ yếu của hương thảo là ngọn cây với lá. Khi thu hoạch với quy mô lớn, người ta có thể cắt các ngọn cây có hoa để phơi hay sấy khô, sau đó đập nhẹ để lấy lá. Cũng có thể cắt những cành tươi không có hoa hoặc tỉa bớt lá để sử dụng với quy mô nhỏ hơn. Hương thảo được sử dụng để trang trí, cải thiện sức khỏe, nấu ăn, đuổi muỗi; đặc biệt là giúp giảm căng thẳng, tăng cường trí nhớ, mang lại cảm giác sảng khoái. Tinh dầu của cây cũng được biết đến với khả năng kích thích phát triển trí não của con người, giúp người sử dụng làm việc hiệu quả hơn, cảm thấy trẻ trung và sẵn sàng hơn cho học tập, đồng thời giúp hấp thu bài học nhanh hơn. Lá cây cũng được dùng để làm thức ăn.

Ẩm thực

Cả lá tươi và lá khô đều được sử dụng làm gia vị trong ẩm thực. Cành cây thường được sử dụng làm que xiên trong các món nướng BBQ, lá thường được dùng để gia vào món bít tết, đặc biệt thích hợp trong việc làm giảm mùi của các loại thịt đỏ như thịt cừu, thịt bò, thậm chí cả các loại thịt rừng như thịt nai, thịt heo rừng. Các món ăn châu Âu như cừu nướng áp chảo, đút lò, nướng nguyên tảng và cừu hầm đều có thể sử dụng hương thảo. Các loại thịt trắng như thịt lợn, thịt gà và các loại rau củ như khoai tây, cà rốt đều có thể dùng hương thảo để mang lại hương vị thơm ngon. Tại Việt Nam, hương thảo còn được sử dụng trong các món luộc, sốt, nấu và hấp. Ở Úc, họ thường rắc hương thảo lên cá hồi và sử dụng trong lò nướng.

Y tế

Hương thảo có vị chát, nóng, mùi thơm nồng, hơi chát, có tính tẩy uế và kích thích tuần hoàn máu. Ở liều thấp, nó kích thích sự tiết dạ dày và ruột; cũng như có tác dụng lợi tiểu. Với liều cao, nó có thể gây co thắt và chóng mặt. Tinh dầu hương thảo có tác dụng thông ruột, kích thích tiết mật và lợi tiểu. Các acid rosmarinic và flavonoid trong cây có tác dụng chống oxy hóa, đặc biệt là acid rosmarinic. Hương thảo còn được biết đến với tác dụng cải thiện trí nhớ và tư duy của con người. Các hợp chất terpene trong tinh dầu hương thảo ngăn chặn sự phân hủy của acetylcholine - một chất truyền dẫn thần kinh quan trọng.

Ở châu Âu, lá hương thảo được sử dụng làm pommat và thuốc xoa giảm đau khớp và đau nửa đầu. Nước hãm từ lá hương thảo (nấu một nắm lá trong ½ lít nước để chiết hết tinh chất) được dùng để rửa các vết thương nhiễm trùng và giúp lành vết thương nhanh chóng. Dùng nước hãm này cũng có tác dụng lợi tiểu và kích thích tiết mật.