Hương thơm của đất ẩm sau cơn mưa

Petrichor (/ˈpɛtrɪkɔːr/) là mùi hương của đất, hay còn được gọi là hơi đất, xuất hiện khi trời mưa rơi xuống mặt đất khô. Trong tiếng Hy Lạp, từ này có nghĩa là petra, nghĩa là ‘đá’ + ichor, là máu của các vị thần trong thần thoại Hy Lạp.

Nguồn gốc

Thuật ngữ này xuất hiện lần đầu tiên vào năm 1964 trong một bài viết trên tạp chí Nature, bởi hai nhà nghiên cứu là Isabel Joy Bear (Úc) và Richard Grenfell Thomas (Anh). Thomas chỉ ra thuật ngữ 'petrichor' được dùng để đề cập đến thứ được biết đến trước đây là 'mùi hương đất sét' (argillaceous odour). Trong quyển tạp chí này, tác giả mô tả mùi hương có nguồn gốc từ một loại dầu bị rỉ ra từ các loại thực vật nhất định vào lúc mùa khô, khi mà nó bị hấp thụ bởi đất sét - mà được hình thành từ đất và đá. Khi mưa, loại dầu này được thải ra khỏi không khí cùng với một loại hợp chất khác có tên là geosmin, một sản phẩm phụ trong quá trình trao đổi chất của xạ khuẩn, được tỏa ra khi đất bị ướt, làm tạo ra một mùi hương độc đáo; ôzôn cũng sẽ được thải ra kèm theo nếu có sấm chớp. Tạp chí sau đó của Bear và Thomas (năm 1965) cho thấy rằng loại dầu này làm chậm sự nảy mầm của hạt và sự phát triển sớm của cây.

Trước khi hiện tượng này được đặt tên vào năm 1964, các nhà khoa học đã chú ý và thảo luận về nó. Vào tháng 5 năm 1891, TL Phipson đề cập đến chủ đề này trong một chú thích nhỏ trên The Scientific American. Ông viết, 'Về hiện tượng này, khi tôi đã nghiên cứu nó hơn 25 năm trước đây, đã có đề cập từ một đoạn trong số cuối của Chemical News mà Tiến sĩ Berthelot và M. Andre chú ý tới.' Không còn nghi ngờ, Phipson đang nói về một bài nghiên cứu ngắn được Berthelot và André đọc tại buổi họp của Viện Hàn lâm Khoa học Pháp vào ngày 23 tháng 4 năm 1891, và được xuất bản trong quyển 112 (năm 1891) của tạp chí Comptes Rendus, với tựa đề 'Sur l'Odeur propre de la Terre'.

Phipson tiếp tục viết, 'Dựa trên các nghiên cứu trước đó của tôi vào năm 1865, tôi không dám chắc rằng có nên công bố quan sát của mình hay không; và với tư cách là một nhà hóa học ưu tú như tôi, cũng không thể giải thích được, do đó tôi vội vàng quyết định rằng kết quả của nghiên cứu của tôi đã được thực hiện không lâu trước đó.' Ông sau đó giải thích về mùi hương này '... bắt nguồn từ những hợp chất hữu cơ liên quan đến dầu thực vật...' và những hợp chất này bao gồm '... những hương thơm phức tạp được thải ra từ hàng ngàn bông hoa...' và được hấp thụ vào bên trong đất, rồi tỏa ra sau mưa. Sau nhiều nỗ lực để giải thích nó, ông cảm nhận nó '... rất giống với bromo-cedren có nguồn gốc từ tinh dầu tuyết tùng, mặc dù không hoàn toàn giống nhau.'

Cơ chế

Vào năm 2015, các nhà khoa học từ Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) đã sử dụng camera tốc độ cao để ghi lại cách mùi hương di chuyển trong không khí. Nghiên cứu bao gồm 600 lần thí nghiệm trên 28 bề mặt khác nhau, bao gồm vật liệu kỹ thuật và mẫu đất. Khi các hạt mưa rơi vào bề mặt xốp, không khí trong các lỗ xốp sẽ tạo ra các bọt nhỏ, các bọt này sẽ nổi lên trên bề mặt và thải ra aerosol. Khi aerosol mang theo mùi hương, nó cũng mang theo vi khuẩn và virus có trong đất. Những hạt mưa di chuyển càng chậm, càng sản xuất ra nhiều aerosol; điều này giải thích tại sao petrichor (hơi đất) xuất hiện nhiều hơn sau những cơn mưa nhẹ. Actinomycetes là loại vi khuẩn chịu trách nhiệm trong việc sản xuất các bào tử có trong đất.

Mũi của con người cực kỳ nhạy cảm với geosmin và có thể phát hiện nó ở nồng độ thấp khoảng 5 phần trên 1 nghìn tỷ. Một số nhà khoa học cho rằng con người có thể nhận ra mùi hương này bởi vì tổ tiên của loài người đã dựa vào trời mưa để sống sót.

• Geosmin, là hợp chất chịu trách nhiệm cho mùi hương của đất.

Chú thích

• Bear, I.J. & Thomas, R.G., 'Phát sinh của Petrichor', Geochimica et Cosmochimica Acta, Tập 30, Số 9, (Tháng 9 năm 1966), trang 869–879.

Liên kết ngoài

• Petrichor – tại 'Một từ mỗi ngày'
• Trong từ điển Oxford
• Hansen, Joe (ngày 18 tháng 8 năm 2014), Nguồn gốc của mùi hương mưa? (video YouTube 3 phút), It's Okay To Be Smart, PBS Digital Studios, truy cập ngày 4 tháng 1 năm 2018
• Adams, Cecil (ngày 18 tháng 11 năm 2011), “Mùi gì ngay trước khi mưa?”, The Straight Dope, Sun-Times Media Group, truy cập ngày 4 tháng 1 năm 2018
• Petrichor, U. K. Met office.
• Petrichor - Tại sao mùi sau khi mưa lại hấp dẫn như vậy? Hiện tượng Petrichor
• Petrichor - Tại sao chúng ta yêu mùi hương mưa