Hương vị đặc trưng của chè lam tại làng cổ Đường Lâm

Chè lam - từ một lầm hiểu là món chè, thực tế lại là một loại bánh.

Chè lam không chỉ là một món ăn dân dã vào dịp Tết như ngày xưa, mà nó cũng được làm và bán quanh năm ngày nay.

Tìm kiếm về "chè lam" trên Google trong chưa đến 0,5 giây đã hiển thị hơn 1 triệu kết quả. Mặc dù Wikipedia chỉ ra rằng chè lam là đặc sản của Vĩnh Lộc, Thanh Hóa, nhưng Đường Lâm - ngôi làng cổ nhất Việt Nam, chè lam được làm và bày bán khắp nơi trong làng, thậm chí cả bên ngoài ngõ. Cùng với các loại kẹo như lạc, dồi chó, oản, bỏng gạo... chè lam trở thành món quà quê đặc biệt gắn liền với vùng quê Bắc Bộ nằm bên bờ sông Hồng.

Đến làng cổ Đường Lâm vào bất kỳ mùa nào trong năm, bạn có thể dễ dàng cảm nhận hương thơm của gạo nếp mới, gừng, mạch nha, và đậu phộng rang từ những gia đình duy trì nghề làm chè lam. Bên những chiếc bếp lửa đỏ rực, mẻ chè lam với đôi bàn tay khéo léo của các bà, các chị chất lượng đầy tình làm từ nguyên liệu đơn giản như đường mật, mạch nha, gừng tươi, bột gạo nếp rang, lạc rang đã tạo ra một hương vị quê mạt mà khó quên.

Chế biến chè lam mỗi nơi có những phương pháp khác nhau nhưng nguyên liệu gần như không thay đổi: đường mật, mạch nha, gừng tươi, bột gạo nếp rang, và lạc rang. Những nguyên liệu giản dị, gắn bó với cuộc sống nông nghiệp thuần túy nhưng khi kết hợp lại, tạo nên một món quà quê đậm đà, chứa đựng tinh hoa của vùng quê. Điều này đã giữ lửa tình yêu quê hương mãi trong trái tim của những người con xa xứ.

Gạo nếp chế biến chè lam thường là loại gạo nếp cái hoa vàng hoặc nếp thơm - là các loại gạo đặc sản. Gạo được rang và nghiền thành bột sẽ tỏa hương thơm khi nấu. Nguyên liệu khác như gừng tươi được chọn kỹ từ những nhánh gừng già vừa cay nồng vừa thơm. Ngày xưa, dân Đường Lâm thường dùng mật mía có màu nâu, nhưng hiện nay, với sự ít dần của mật mía, họ có thể thay thế bằng đường trắng, mặc dù hương vị sản phẩm có vài khác biệt.

Công đoạn nấu chè lam rất quan trọng, người thợ lành nghề biết cân đo từng nguyên liệu sao cho vừa vặn. Trên bếp than hồng, nồi nước cùng với lát gừng đã được rửa sạch, gọt vỏ và bào nhuyễn. Đường, mạch nha, lạc rang cùng một chút muối tinh được thêm vào cùng lúc.

Tất cả được đun với lửa vừa, khuấy đều để đường tan, hòa quyện với mạch nha và gừng mà không cháy khét. Khi tất cả hòa quyện và tạo thành hỗn hợp nước màu vàng óng, gần như keo lại, đến công đoạn quan trọng nhất: rắc bột.

Bột nếp rang được đổ đều vào nồi nước, đảo đều từng phần. Điều đặc biệt là người chưa từng nhìn thấy người thợ làm chè lam sẽ sợ khi đổ bột lên nước sôi vì bột sẽ kết lại thành cục. Tuy nhiên, vì bột làm từ gạo nếp rang chín, mỗi lần thêm bột vào nồi, đảo nhanh và đều để hòa quyện tất cả các nguyên liệu.

Người thợ lành nghề sẽ biết lượng bột cần để tạo độ dẻo đúng cho chè lam. Thiếu bột, chè sẽ dẻo quá mức, dính chặt và nếu quá nhiều, chè sẽ cứng, không mềm khi ăn. Vì vậy, công đoạn quan trọng nhất là cho bột và đảo nhanh. Những đôi tay khỏe mạnh mới có thể làm tốt việc này, thậm chí cần sự giúp đỡ của nam thợ.

Khi tất cả nguyên liệu đã chín, nếu thấy hỗn hợp đặc, dẻo, có thể dừng lại vì mẻ chè lam đã hoàn thành. Ở một số địa phương như Thanh Hóa, người ta không dùng bột nếp rang mà thay vào đó là bột nước, được lọc qua túi vải sau đó phơi khô. Mỗi lần nấu chè, họ sử dụng loại bột này để chế biến.

Sau khi hoàn thành quá trình nấu, chè lam sẽ được đặt lên những chiếc mâm đã phủ một lớp bột áo đặc dày. Lớp bột này chính là bột gạo nếp rang được sử dụng để nấu chè. Khi chè đã nguội hoàn toàn, dùng những con dao sắc để cắt thành từng miếng chè hình chữ nhật có kích thước 1,5×5 cm rồi lăn qua lớp bột áo. Lớp bột này giống như một lớp phấn màu trắng bao bọc bên ngoài, giúp miếng chè không dính lại với nhau.

Ngay cả khi công nghiệp phát triển, chè lam vẫn được làm hoàn toàn bằng công thức truyền thống bằng tay, mặc dù công nghệ đã tiến bộ. Ở làng Đường Lâm, có nhiều hộ gia đình làm chè lam, mỗi nhà một bí quyết riêng dù nguyên liệu là như nhau. Một chiếc chè lam hoàn hảo là phải dẻo vừa đủ, không bị cứng, có độ ngọt thanh và mang hương vị cay nồng của gừng kết hợp với vị béo ngậy của hạt lạc rang.

Chè lam thật sự thơm ngon nhất khi thưởng thức vào những ngày gió heo may, gió bấc ùa về bên cạnh những chén trà nóng thơm ngát. Khi ăn một miếng chè lam và uống một ngụm trà, bạn có cảm giác như mọi tinh túy, linh hồn quê đều tan chảy trong miệng. Đến Đường Lâm, bất kể ghé đâu: chùa Mía, đền Bố Cái Đại Vương Phùng Hưng, lăng vua Ngô Quyền hay thăm những ngôi nhà cổ, bạn đều có cơ hội thưởng thức món đặc sản này.

Trong không gian của những ngôi nhà có tuổi đời từ 300-400 năm, bạn không chỉ thưởng thức chè lam mà còn nghe chủ nhà kể về những câu chuyện từ thời khai hoang, lập ấp để hiểu hơn về sự dung dị và yên bình của Đường Lâm - điều thu hút du khách từ khắp nơi. Với những con người xa quê, trái tim họ lại càng trở nên ấm áp và biết quý trọng hơn.

Theo Zing News

***

Tham khảo: Hướng dẫn du lịch từ Mytour.com