Huyện Chư Prông

Huyện Chư Prông là một địa phương thuộc tỉnh Gia Lai, Việt Nam.

Vị trí địa lý

Huyện Chư Prông nằm ở phía tây nam của tỉnh Gia Lai, với các thông tin về vị trí địa lý như sau:

• Hướng đông tiếp giáp với huyện Đak Đoa, huyện Chư Pưh và huyện Chư Sê
• Hướng tây giáp Vương quốc Campuchia với đường biên giới dài khoảng 42 km
• Hướng nam tiếp giáp với huyện Ea Súp, tỉnh Đắk Lắk
• Hướng bắc giáp huyện Đức Cơ, huyện Ia Grai và thành phố Pleiku.

Cơ cấu hành chính

Huyện Chư Prông quản lý 20 đơn vị hành chính cấp xã, bao gồm thị trấn Chư Prông (trung tâm hành chính của huyện) và 19 xã: Bàu Cạn, Bình Giáo, Ia Bang, Ia Băng, Ia Boòng, Ia Drăng, Ia Ga, Ia Kly, Ia Lâu, Ia Me, Ia Mơ, Ia O, Ia Phìn, Ia Pia, Ia Piơr, Ia Púch, Ia Tôr, Ia Vê, Thăng Hưng.

Lịch sử hình thành

Tên gọi của huyện được lấy từ tên ngọn núi cao nhất trong khu vực - núi Chư Prông. Trong tiếng Jrai, 'Chư prông' có nghĩa là 'ngọn núi lớn', với 'chư' là núi và 'prông' là lớn.

Trước năm 1959, khu vực Chư Prông thuộc tỉnh Pleiku, được thành lập vào ngày 24 tháng 5 năm 1932 từ phần đất phía nam của tỉnh Kon Tum. Thời điểm đó, tỉnh này bao gồm hai quận là Chư Ty và Pleikli. Ranh giới của quận Chư Ty kéo dài từ vùng Đức Cơ hiện nay đến phía tây Plei Me, trong khi quận Pleikli mở rộng từ Plei Me về phía đông theo đường 14. Huyện Chư Prông hoàn toàn nằm trong quận Pleikli.

Dưới chính quyền Việt Nam Cộng hòa, tỉnh vẫn mang tên Pleiku. Lúc này, tỉnh Pleiku bao gồm bốn quận: Pleiku, An Khê, Chư Ty và Pleikli.

Vào ngày 22 tháng 12 năm 1959, tỉnh Pleiku được tái phân chia thành ba quận mới: Lệ Trung, Lệ Thanh và Phú Nhơn (quận An Khê bị tách ra và sáp nhập vào tỉnh Bình Định). Quận Lệ Thanh tương đương với quận Chư Ty cũ, gồm ba tổng và 24 xã, trong đó có bốn xã người Kinh và 20 xã của người dân tộc Jrai. Quận Pleikli lúc này thuộc quận Phú Nhơn, bao gồm bốn tổng và chín xã của người dân tộc Jrai.

Kể từ năm 1945, phía Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã đổi tên tỉnh Pleiku thành Gia Lai và phân chia thành chín khu (tương đương với huyện, thị). Các khu từ khu 1 đến khu 7 chủ yếu là vùng cư trú của các dân tộc thiểu số. Khu 8 bao gồm khu vực người Kinh ở An Khê. Khu 9 là thị xã Pleiku cùng các đồn điền và vùng lân cận. Khu 5 bao gồm các khu vực dân tộc thiểu số phía tây đường 14 (bao gồm huyện Chư Prông, một phần huyện Đức Cơ và tây huyện Chư Sê hiện nay) và phía nam đường 19.

Từ tháng 7 năm 1960, khu 4 và khu 5 ở phía tây đường 14 được hợp nhất thành khu 45. Đến giữa năm 1961, khu 45 bị giải thể và được chia tách trở lại thành hai khu 4 và 5 như trước.

Sau năm 1975, huyện Chư Prông thuộc tỉnh Gia Lai - Kon Tum, bao gồm 18 xã: Bình Giáo, Ia Boòng, Ia Glai, Ia Hlốp, Ia Hrú, Ia Ko, Ia Kriêng, Ia Lang, Ia Le, Ia Mơ, Ia Phìn, Ia Pia, Ia Pnôn, Ia Púch, Ia Tôr, Ia Vê, Nhơn Hòa và Thăng Hưng.

Kể từ năm 1976 đến nay

Vào ngày 20 tháng 4 năm 1978, xã Ia Lang được chia thành hai xã: Ia Lang và Ia Kriêng.

Ngày 2 tháng 3 năm 1979, Hội đồng Chính phủ ban hành Quyết định 77-CP. Theo quyết định này:

• Chia xã Ia Mơ thành hai xã: Ia Mơ và Ia Lâu
• Chia xã Ia Hlốp thành hai xã: Ia Blang và Ia Hlốp
• Chia xã Ia Pia thành hai xã: Ia Me và Ia Pia
• Chia xã Ia Glai thành hai xã: Ia Glai và Ia Băng.

Vào ngày 17 tháng 8 năm 1981, Hội đồng Bộ trưởng đã ban hành Quyết định 30-HĐBT và Quyết định 34-HĐBT. Theo các quyết định này:

• Thành lập thị trấn Chư Prông (thị trấn huyện lỵ của huyện Chư Prông) bằng cách tách 5 làng từ xã Ia Phìn
• Chia tách 7 xã: Ia Blang, Ia Glai, Ia Hlốp, Ia Hrú, Ia Ko, Ia Le và Nhơn Hòa để sáp nhập vào huyện Chư Sê.

Huyện Chư Prông còn lại thị trấn Chư Prông và 15 xã: Bình Giáo, Ia Băng, Ia Boòng, Ia Kriêng, Ia Lang, Ia Lâu, Ia Me, Ia Mơ, Ia Phìn, Ia Pia, Ia Pnôn, Ia Púch, Ia Tôr, Ia Vê, Thăng Hưng.

Ngày 30 tháng 5 năm 1988, Hội đồng Bộ trưởng đã ban hành Quyết định 96-HĐBT. Theo quyết định này:

• Chia xã Ia Pnôn thành hai xã: Ia Pnôn và Ia Nan
• Tách các làng Sung O, Tung, Grain Ga của xã Ia Bồng và các làng Krol, Ia, Glang của xã Ia Púch để thành lập xã Ia Ó.

Vào ngày 12 tháng 8 năm 1991, tỉnh Gia Lai được tái lập, huyện Chư Prông thuộc tỉnh này bao gồm một thị trấn Chư Prông và 17 xã: Bình Giáo, Ia Băng, Ia Boòng, Ia Kriêng, Ia Lang, Ia Lâu, Ia Me, Ia Mơ, Ia Nan, Ia Ó, Ia Phìn, Ia Pia, Ia Pnôn, Ia Púch, Ia Tôr, Ia Vê, và Thăng Hưng.

Ngày 15 tháng 10 năm 1991, bốn xã: Ia Kriêng, Ia Lang, Ia Nan và Ia Pnôn được chuyển sang huyện Đức Cơ quản lý.

Sau khi điều chỉnh, huyện Chư Prông còn lại thị trấn Chư Prông và 13 xã: Bình Giáo, Ia Băng, Ia Boòng, Ia Lâu, Ia Me, Ia Mơ, Ia Ó, Ia Phìn, Ia Pia, Ia Púch, Ia Tôr, Ia Vê, và Thăng Hưng.

Vào ngày 21 tháng 8 năm 1998, xã Bàu Cạn được thành lập dựa trên việc điều chỉnh 1.300 ha diện tích và 2.900 người dân từ xã Ia Phìn cùng với 1.400 ha diện tích và 900 người dân từ xã Thăng Hưng.

Ngày 13 tháng 5 năm 2002, Chính phủ đã ban hành Nghị định 54/2002/NĐ-CP.

• Thành lập xã Ia Ga với 5.464 ha diện tích và 1.042 người từ xã Ia Pia, cùng với 6.813 ha diện tích và 1.058 người từ xã Ia Lâu.
• Thành lập xã Ia Piơr từ 9.629 ha diện tích và 3.908 nhân khẩu của xã Ia Lâu.
• Thành lập xã Ia Drang dựa trên việc chia tách 1.421 ha diện tích và 1.486 người từ xã Thăng Hưng, 1.931 ha diện tích và 1.039 người từ xã Bình Giáo, và 753 ha diện tích với 3.056 người từ xã Ia Boòng.

Ngày 17 tháng 4 năm 2008, Chính phủ đã ban hành Nghị định 46/2008/NĐ-CP.

• Thành lập xã Ia Kly từ việc điều chỉnh 1.735 ha diện tích và 1.902 người từ thị trấn Chư Prông, cùng 471 ha diện tích và 374 người từ xã Ia Tôr.
• Thành lập xã Ia Bang với việc điều chỉnh 2.197 ha diện tích và 1.587 người từ xã Ia Vê, cùng 1.869 ha diện tích và 1.259 người từ xã Ia Tôr.

Hiện tại, huyện Chư Prông bao gồm một thị trấn và 19 xã.

Về kinh tế và xã hội

Chư Prông, nơi đã chứng kiến chiến thắng lừng lẫy Plei Me hơn 40 năm trước, hiện nay đã trở thành một điểm du lịch hấp dẫn. Khi đến đây, bạn sẽ thấy những đồi cà phê và cao su xanh mướt, cũng như có cơ hội tham quan thác 7 bậc ở xã Ia Phìn, nông trường Chè Bàu Cạn, chùa Bửu Sơn, chùa Đức Tôn và nhiều điểm đến thú vị khác.

Vào năm 2010, tổng giá trị sản xuất của toàn huyện đạt khoảng 2.884 tỷ đồng, tăng 1.688 tỷ đồng so với năm 2005, tương ứng với mức tăng trưởng bình quân 28,2%/năm; tổng vốn đầu tư xã hội tăng trung bình hàng năm 124,8%; tỷ lệ hộ nghèo giảm nhanh từ 39,5% (năm 2005) xuống 13% (cuối năm 2010); thu nhập bình quân đầu người tăng từ 5,4 triệu đồng (năm 2005) lên 10,5 triệu đồng (năm 2010).

Cơ cấu kinh tế, đầu tư và cây trồng vật nuôi của huyện đã chuyển dịch nhanh chóng và hợp lý. Dự kiến đến cuối năm 2010, tổng diện tích gieo trồng đạt 56.607 ha, tăng thêm 16.138 ha so với năm 2005.

Huyện chú trọng áp dụng các mô hình sản xuất nông nghiệp hiệu quả cao. Vốn đầu tư xã hội liên tục gia tăng với mức bình quân 124,8%/năm. Hạ tầng kinh tế - xã hội như điện, đường, trường, trạm được cải thiện đáng kể, thúc đẩy sản xuất, nâng cao chất lượng cuộc sống, và cải thiện diện mạo nông thôn, đặc biệt là tại các xã vùng sâu và đồng bào dân tộc thiểu số. Hiện tại, 85% các tuyến đường từ huyện đến xã đã được thảm nhựa, 100% các xã có đường ô tô đến trung tâm xã, 95% thôn, làng và 90% hộ gia đình được sử dụng điện.

Ngành giáo dục và y tế ngày càng phát triển, chất lượng dạy học và dịch vụ khám chữa bệnh được nâng cao, đời sống người dân được cải thiện. Đến nay, huyện có tỷ lệ 2 bác sĩ/10.000 dân, 30% trạm y tế xã và phòng khám khu vực có bác sĩ, và 173/173 thôn, làng đều có cộng tác viên y tế.

Từ năm 2010 đến 2015, huyện đã nỗ lực để đạt các chỉ tiêu quan trọng sau: Tổng giá trị sản xuất đạt 4.884,216 tỷ đồng; tỷ trọng giá trị sản xuất trong các ngành nông - lâm nghiệp là 36,1%, công nghiệp - xây dựng là 35,5%, và dịch vụ là 28,4%; tổng vốn đầu tư toàn xã hội là 2.665.116 triệu đồng; thu nhập bình quân đầu người là 15 triệu đồng/năm; tổng thu ngân sách địa phương đạt 266 tỷ đồng, trong đó huyện thu 145 tỷ đồng, đáp ứng 80-85% nhu cầu chi thường xuyên, giảm tỷ lệ hộ nghèo xuống dưới 5%; tạo việc làm cho 5.000 lao động; có từ 75% đến 80% thôn, làng đạt tiêu chuẩn văn hóa; 100% thôn, làng, hộ gia đình được cấp điện.

Danh sách một số trường trung học trên địa bàn huyện:

• Trường trung học cơ sở Chu Văn An (thị trấn Chư Prông)
• Trường trung học cơ sở Quang Trung (xã Ia Me)
• Trường trung học cơ sở Đinh Tiên Hoàng (xã Ia Đrăng)
• Trường trung học cơ sở Lê Lợi (xã Ia Tôr)
• Trường trung học cơ sở Lý Tự Trọng (xã Ia Phìn)
• Trường trung học cơ sở Lê Văn Tám (xã Ia Piơr)
• Trường trung học cơ sở Nguyễn Trãi (xã Ia Boòng)
• Trường trung học cơ sở Nguyễn Khuyến (xã Ia Kly)
• Trường trung học cơ sở Ngô Gia Tự (xã Ia Vê)
• Trường trung học cơ sở dân tộc nội trú Chư Prông (thị trấn Chư Prông)
• Trường trung học cơ sở Nguyễn Chí Thanh (xã Ia Băng)
• Trường trung học cơ sở Ngô Quyền (xã Ia Ga)

Danh sách một số trường trung học phổ thông:

• Trường trung học phổ thông Plei Me (xã Ia Ga)
• Trường trung học phổ thông Lê Quý Đôn (thị trấn Chư Prông)
• Trường trung học phổ thông Trần Phú (xã Thăng Hưng)