Huyện Đan Phượng

Huyện Đan Phượng là một huyện ngoại ô thuộc thành phố Hà Nội, Việt Nam.

Tên Đan Phượng (丹鳳) trong tiếng Hán có nghĩa là chim phượng hoàng đỏ.

Đặc điểm địa lý

Đan Phượng nằm ở phía tây bắc của trung tâm thành phố Hà Nội, trên trục quốc lộ 32 nối trung tâm Hà Nội với Sơn Tây, cách trung tâm thành phố khoảng 20 km.

• Phía đông giáp huyện Đông Anh (được phân cách bởi sông Hồng) và quận Bắc Từ Liêm
• Phía nam tiếp giáp huyện Hoài Đức
• Phía tây giáp huyện Phúc Thọ với sông Đáy làm ranh giới
• Phía bắc tiếp giáp huyện Mê Linh với sông Hồng làm ranh giới

Huyện Đan Phượng có Quốc lộ 32 chạy qua khoảng 4 km. Từ Hà Nội đi Sơn Tây, đến Km 16+500 tại ngã tư Trôi (thuộc huyện Hoài Đức), rẽ phải khoảng 300m là đến Đan Phượng qua tỉnh lộ 422. Mặc dù có diện tích và số lượng đơn vị hành chính nhỏ hơn so với các quận, huyện khác của Hà Nội, Đan Phượng lại nổi bật với nền văn hóa giáo dục phong phú. Tất cả các trường tiểu học trong huyện đều đạt chuẩn quốc gia, với những xã đông dân như Tân Hội có khoảng 19.000 người, Tân Lập có 25.000 người, và thị trấn Phùng, Hồng Hà, Phương Đình đều có hơn 10.000 người.

Đặc điểm địa hình

Huyện Đan Phượng nằm trong hệ thống sông Hồng và sông Đáy. Trước đây là giao điểm của ba con sông (sông Hồng, sông Nhuệ, sông Đáy), vì vậy địa hình của huyện khá bằng phẳng với chủ yếu là đất phù sa. Độ cao trung bình từ 6-8m.

Vào năm 2019, dân số của huyện là 174.501 người, trong đó khoảng 5% theo đạo Thiên Chúa.

Lịch sử

Huyện Đan Phượng được thành lập từ thời nhà Trần và thuộc vùng Đoài. Khi nhà Minh xâm chiếm, huyện mang tên Đan Sơn, thuộc châu Từ Liêm, phủ Giao Châu. Trong thời Hậu Lê, huyện thuộc phủ Quốc Oai, trấn Sơn Tây. Năm 1831, dưới triều vua Minh Mạng, huyện được điều chỉnh thành huyện riêng vào năm 1832 nhưng vẫn thuộc phủ Quốc Oai. Đến năm 1904, Đan Phượng được sáp nhập vào phủ Hoài Đức, tỉnh Hà Đông.

Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, hệ thống cấp phủ bị bãi bỏ, và từ tháng 8 năm 1945 đến tháng 3 năm 1947, xã Cối Sơn (gồm Tân Lập và Tân Hội) và Hạ Trì (bao gồm Liên Hà và Liên Trung) từ huyện Từ Liêm được sáp nhập vào huyện Đan Phượng thuộc tỉnh Hà Đông.

Từ tháng 3 năm 1947, bốn huyện Đan Phượng, Hoài Đức, Thanh Trì, Thanh Oai và thị xã Hà Đông được chuyển giao cho thành phố Hà Nội theo quyết định của Khu II. Trong thời kỳ sự kiện ngày 19 tháng 12 năm 1946, Mặt trận Hà Nội được sáp nhập vào Khu II. Từ ngày 1 tháng 11 năm 1948, Khu II thuộc Liên khu 3, nhưng đến tháng 5 năm 1949, khu Hà Nội lại được tách ra và thành lập Mặt trận Hà Nội độc lập, thuộc Bộ Tổng tư lệnh. Tình trạng này kéo dài cho đến sau năm 1954, khi khu Hà Nội trở thành khu riêng biệt.

Từ ngày 12 tháng 3 năm 1947 đến tháng 5 năm 1948, huyện Đan Phượng được sáp nhập vào liên quận huyện IV - Hoài Đức và Đan Phượng theo công văn số 038/KCT ngày 13 tháng 3 năm 1947 của UBK-Khu XI thuộc Bộ chỉ huy Chiến khu XI. Tháng 5 năm 1947, Trung ương quyết định tách ba tỉnh Hà Nội, Hà Đông và Sơn Tây ra khỏi Khu II để thành lập Khu XI.

Từ tháng 5 năm 1948 đến tháng 10 năm 1948, Khu XI được giải thể và thay thế bằng tỉnh Lưỡng Hà (bao gồm Hà Đông và Hà Nội) thuộc Liên khu III. Lúc này, liên quận huyện IV - Hoài Đức và Đan Phượng được tách ra và hình thành huyện Liên Bắc, với Đan Phượng thuộc huyện Liên Bắc của tỉnh Lưỡng Hà.

Từ tháng 10 năm 1948 đến tháng 3 năm 1954:

• Khu uỷ III đã chia Lưỡng Hà thành hai tỉnh là Hà Đông và Hà Nội, do đó, Đan Phượng thuộc huyện Liên Bắc tỉnh Hà Đông.
• Tháng 12 năm 1952, phần lớn địa bàn Đan Phượng thuộc bắc Liên Bắc, được quản lý bởi Ban cán sự bắc Liên Bắc, với ranh giới là quốc lộ 11A (32) để đảm bảo chỉ đạo phong trào kháng chiến hiệu quả hơn.

Vào tháng 4 năm 1954, huyện Đan Phượng được tái lập và thuộc sự quản lý của tỉnh Sơn Tây theo quyết định của Liên khu uỷ III.

Vào tháng 8 năm 1954, Liên khu uỷ III đã chuyển huyện Đan Phượng trở lại tỉnh Hà Đông.

Ngày 20 tháng 4 năm 1961, năm xã của huyện Đan Phượng gồm Tân Dân (Thượng Cát), Tân Tiến (Liên Mạc), Trần Phú (Phú Diễn), Trung Kiên (Tây Tựu) và Minh Khai được chuyển giao cho huyện Từ Liêm (Hà Nội) theo quyết định của Quốc hội tại kỳ họp thứ 2 (Khóa II). Các khu vực này hiện là các phường Thượng Cát, Liên Mạc, Phú Diễn, Phúc Diễn, Tây Tựu và Minh Khai thuộc quận Bắc Từ Liêm.

Ngày 21 tháng 4 năm 1965, huyện Đan Phượng được chuyển quản lý về tỉnh mới thành lập là Hà Tây.

Ngày 27 tháng 12 năm 1975, huyện Đan Phượng trở thành một trong 24 đơn vị hành chính của tỉnh Hà Sơn Bình, bao gồm thị trấn Phùng và 15 xã: Đan Phượng, Đồng Tháp, Hạ Mỗ, Hồng Hà, Liên Hà, Liên Hồng, Liên Trung, Phương Đình, Song Phượng, Tân Hội, Tân Lập, Thọ An, Thọ Xuân, Thượng Mỗ, Trung Châu.

Từ ngày 29 tháng 12 năm 1978 đến ngày 12 tháng 8 năm 1991, huyện Đan Phượng được chuyển về thành phố Hà Nội theo quyết định của Quốc hội tại kỳ họp thứ 4 (khóa VI).

Từ ngày 12 tháng 8 năm 1991 đến ngày 29 tháng 5 năm 2008, huyện Đan Phượng thuộc tỉnh Hà Tây, là một trong 14 đơn vị hành chính của tỉnh này theo quyết định của Quốc hội tại kỳ họp thứ 9 (khóa VIII).

Vào ngày 8 tháng 4 năm 2002, thị trấn Phùng được mở rộng bằng cách điều chỉnh một phần diện tích và dân số từ hai xã Đan Phượng và Song Phượng.

Ngày 1 tháng 8 năm 2008, với việc giải thể tỉnh Hà Tây cũ, huyện Đan Phượng trở thành một phần của thành phố Hà Nội theo Nghị quyết 15-NQ/QH ngày 29 tháng 5 năm 2008.

Hành chính

Huyện Đan Phượng hiện có 16 đơn vị hành chính cấp xã, bao gồm thị trấn Phùng (trung tâm huyện) và 15 xã: Đan Phượng, Đồng Tháp, Hạ Mỗ, Hồng Hà, Liên Hà, Liên Hồng, Liên Trung, Phương Đình, Song Phượng, Tân Hội, Tân Lập, Thọ An, Thọ Xuân, Thượng Mỗ, Trung Châu.

Các đơn vị hành chính cấp xã, thôn, và cụm dân cư

1. Thị trấn Phùng gồm 6 phố và thôn: Phan Đình Phùng, Phùng Hưng, Phượng Trì, Nguyễn Thái Học, Tây Sơn, và Thụy Ứng.

2. Xã Đan Phượng (Phùng) có 3 thôn: Đại Phùng, Đoài Khê, và Đông Khê.

3. Xã Đồng Tháp (Liên Hợp) bao gồm 5 thôn: Bãi Tháp, Bãi Thuỵ, Đại Thần, Đồng Lạc, và Thọ Vực.

4. Xã Hạ Mỗ (Hồng Thái) có 2 thôn: Hạ Mỗ và Trúng Đích.

5. Xã Hồng Hà có 4 thôn: Bá Dương Nội, Bá Dương Thị (Bá), Bồng Lai, và Tiên Tân (Bến Tiên).

6. Xã Liên Hà gồm 3 thôn: Đoài, Quý, và Thượng.

7. Xã Liên Hồng có 4 thôn: Đông Lai, Hữu Cước, Thượng Trì, và Tổ.

8. Xã Liên Trung có 2 thôn: Hạ Trì và Trung.

9. Xã Phương Đình (Liên Minh) bao gồm 8 thôn: Cổ Ngoã, Địch Trong, Địch Trung, Địch Đình, Địch Thượng, Ích Vịnh, La Thạch, và Phương Mạc.

10. Xã Song Phượng có 4 thôn và xóm: Tháp Thượng, Thu Quế, Thuận Thượng, và Thống Nhất.

11. Xã Tân Hội bao gồm 4 thôn: Thượng Hội, Thuý Hội, Phan Long (Sơn), và Vĩnh Kỳ.

12. Xã Tân Lập có 4 thôn: Đan Hội, Hạ Hội, Hạnh Đàn, Ngọc Kiệu (còn gọi là Kẻ Gối hay Tổng Gối) và 4 tổ dân phố Tân Tây Đô.

13. Xã Thọ An gồm 3 thôn: An Thanh (Tây Sơn), Thanh Điềm (Bắc Hà), và Thọ Lão (Đông Hải).

14. Xã Thọ Xuân có 4 thôn: Tiến Bộ, Thống Nhất, Chiến Thắng, và Hoà Bình.

15. Xã Thượng Mỗ (Hồng Phong) bao gồm 3 thôn: Thượng Mỗ, Thượng Bãi, và Phùng Hưng.

16. Xã Trung Châu có 8 thôn: Chu Phan, Hưu Trưng, Nại Yên (còn gọi là Nại Xá, Yên Châu), Phương Lang (hoặc Phương Nội), Phương Ngoại, Trung Hà làng, Vạn Vĩ, và Vân Môn.

Văn hóa

Nghệ thuật

Huyện nổi tiếng với nhiều loại hình nghệ thuật dân gian, như Hát ca trù ở xã Thượng Mỗ, Vật truyền thống tại xã Hồng Hà, Thổi cơm thi trong hội Dầy, hát Chèo tàu ở hội Gối (Tân Hội), hát chèo bè trên sông ở Vạn Vĩ, hội thả diều ở Bá Giang, bơi trải tại Đồng Tháp, rước cây bông ở Trung Hà…

Danh nhân

Huyện tự hào có 15 tiến sĩ được ghi danh tại Văn miếu Quốc tử giám cùng với nhiều nhân vật lịch sử nổi bật, bao gồm:

• Thi Sách, phu quân của bà Trưng Trắc
• Quốc sư Thông Biện (?-1131), hiệu Trí Không, thuộc thế hệ thứ 8 của dòng thiền Vô Ngôn Thông
• Tô Hiến Thành, đại thần trong hai triều đại vua Lý, được phong Vương dù không thuộc hoàng tộc
• Văn Dĩ Thành, thủ lĩnh chống quân Minh, được nhắc đến trong Truyền kỳ mạn lục
• Nguyễn Danh Dự, danh thần thời Lê Trung Hưng
• Quang Dũng, tác giả của tác phẩm 'Tây Tiến', người quê ở làng Phượng Trì (hiện thuộc thị trấn Phùng)
• Đỗ Bá Tỵ, Đại tướng Quân đội nhân dân Việt Nam, từng là Phó Chủ tịch Quốc hội Việt Nam
• Nghệ sĩ nhân dân Thương Huyền

Di tích lịch sử

• Đình Đại Phùng tại xã Đan Phượng là di tích quốc gia đặc biệt, thờ tướng Vũ Hùng, người đã giúp vua trong cuộc chiến chống giặc phương Bắc, được dân làng tôn thờ và phong thánh

• Đình Bá Dương tại Hồng Hà, Đan Phượng thờ tướng Nguyễn Cả, người đã góp công trong việc dẹp loạn 12 sứ quân, nổi tiếng với lễ hội thả diều
• Miếu Đinh Nguyên ở xã Thọ An
• Đình Ích Vịnh tại xã Phương Đình
• Đền Nhã Lang ở xã Hạ Mỗ
• Chùa Báo Ân tại làng Trúng Đích, xã Hạ Mỗ
• Chùa Liên Trung thuộc xã Liên Trung
• Đình chùa Phương Mạc ở xã Phương Đình
• Miếu Voi Phục tại xã Tân Hội
• Lăng Văn Sơn ở xã Tân Hội
• Đền Bà Sa Lãng thuộc xã Liên Hà
• Đền Văn Hiến thờ Thái úy Phụ chính Tô Hiến Thành tại xã Hạ Mỗ
• Đình Vạn Xuân ở xã Hạ Mỗ
• Chùa Hải Giác tại xã Hạ Mỗ
• Đền Chi Trỉ thuộc xã Hạ Mỗ
• Chùa Già Lê tại xã Hồng Hà
• Miếu Xương Rồng ở xã Liên Hồng
• Đền thờ Thượng tướng Thái sư Trần Quang Khải - di tích lịch sử cấp tỉnh tại xã Thọ An
• Đình Thọ Lão ở xã Thọ Xuân thờ các tứ vị đại vương thời Trần, đã được công nhận là di tích lịch sử văn hóa
• Chùa Đình Giá (cụm di tích Chùa Đôi Hồi - Đền Tam Phủ) - di tích lịch sử văn hóa & cách mạng cấp quốc gia tại xã Song Phượng

Đặc sản

• Đậu phụ làng Trúng Đích - xã Hạ Mỗ
• Nem Phùng
• Rượu Nếp Bá Giang và đậu phụ nhự Bá Giang
• Ca dao: 'Giò Chèm, rượu Bá, nem Phùng. Ai chưa thưởng thức, xin đừng khoe sang'
• Ca dao: 'Rượu Nếp, đậu nhự Bá Giang. Ai chưa thưởng thức, khoe sang xin đừng!'

Các danh hiệu

• Huyện Anh hùng lực lượng vũ trang
• Huyện Anh hùng Lao động
• Huyện đầu tiên đạt danh hiệu Nông thôn mới của Thủ đô Hà Nội

Các cá nhân được vinh danh với danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân:

1. Anh hùng và liệt sĩ trong kháng chiến chống Pháp: Phan Xích (tên thật là Nguyễn Thạc Rương), từng là chỉ huy trưởng huyện đội Liên Bắc, được quân Pháp gọi là hùm xám Liên Bắc.

2. Anh hùng và liệt sĩ thời kỳ chống Pháp: Lê Thao đến từ xã Hạ Mỗ.

3. Anh hùng và liệt sĩ thời kỳ chống Pháp: Hoàng Thị Lê, quê ở thôn Thượng Trì, xã Liên Hồng.

4. Anh hùng Hoàng Hữu Chuyên, người đã chiến đấu chống Trung Quốc năm 1979.

Hạ tầng giao thông

Trên địa bàn huyện hiện đã phát triển các khu đô thị mới như Tân Tây Đô (xã Tân Lập), khu nhà ở Tân Lập và Vinhome Wonder Park (đang xây dựng tại xã Tân Hội và Liên Trung). Ngoài ra, còn có khu đô thị sinh thái The Phoenix (xã Đan Phượng) cùng nhiều siêu thị.

Các dự án hạ tầng giao thông đã được phê duyệt bao gồm: đường Vành đai 4 và đường Tây Thăng Long.

Dự kiến sẽ có các tuyến đường sắt đô thị đi qua huyện, bao gồm tuyến số 3 (Trôi - Nhổn - Yên Sở) và tuyến số 4 (Liên Hà - Bắc Thăng Long).

Tuyến tàu điện một ray (monorail) kết nối Liên Hà - Tân Lập - An Khánh (bao gồm huyện Đan Phượng và Hoài Đức).

Hệ thống xe buýt

• Điểm đầu cuối tại Tân Lập (29)
• Điểm trung chuyển ở Thọ An (162)
• Điểm đầu cuối và trung chuyển tại Phùng (66, 67)

Các tuyến đường chính

Làng nghề

Là một huyện gần trung tâm Hà Nội với dân cư đông đúc, Đan Phượng rất thuận lợi cho việc tiêu thụ các sản phẩm nông nghiệp và phát triển các làng nghề. Khu vực đồng bằng sông Hồng nổi tiếng với nhiều làng nghề, từ mộc nội thất, chế biến thực phẩm, đến trồng hoa. Các làng nghề truyền thống thường tập trung ở Hà Nội, Nam Định, Hà Tây cũ, và Thái Bình, trong khi làng nghề và làng có nghề thường xuất hiện ở các vùng như Hà Nội, Hà Tây cũ, Bắc Hưng Yên, Nam Vĩnh Phúc, và Nam Định. Nghề phụ thường tập trung ở các khu vực ven đô thị lớn với mật độ dân cư cao và các đầu mối giao thông thuận tiện. Đan Phượng, dù là huyện nhỏ, cũng sở hữu nhiều làng nghề truyền thống, làng nghề, làng có nghề và nghề phụ như:

• Làng nghề chế biến lâm sản tại thôn Thượng (Liên Trung)
• Làng nghề kẹo lạc ở Tháp Thượng (Song Phượng)
• Làng nghề mộc tại thôn Đoài (Liên Hà)
• Nghề làm giò chả tại Thượng Hội (Tân Hội)
• Làng nghề đậu phụ Trúng Đích (Hạ Mỗ)
• Chăn nuôi bò sữa tại La Thạch (Phương Đình)
• Làng có nghề mộc ở thôn Quý (Liên Hà)
• Làng nghề chế biến lâm sản tại thôn Hạ (Liên Trung)
• Làm giá đỗ, bán rau, và lá chuối ở Trung Châu
• Làng nghề rèn ở Thúy Hội (Tân Hội)
• Trồng hoa ở Hạ Mỗ và khu vực lân cận
• Làng nghề nấu rượu và đậu phụ ở Bá Nội (Hồng Hà)
• Làng xuất ngoại và có nghề mộc ở Tân Hội
• Làng nghề mộc và đồ mộc tại Thượng Thôn (Liên Hà)

Chú thích

Liên kết bên ngoài