Huyện Thanh Liêm

Huyện Thanh Liêm tọa lạc tại phía nam của tỉnh Hà Nam, Việt Nam.

Vị trí

Huyện Thanh Liêm nằm ở phía nam tỉnh Hà Nam, cách thành phố Phủ Lý khoảng 12 km và cách trung tâm thủ đô Hà Nội khoảng 72 km.

• Hướng đông giáp huyện Bình Lục
• Hướng tây tiếp giáp huyện Lạc Thủy, tỉnh Hòa Bình
• Hướng nam tiếp giáp huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định và huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình
• Hướng bắc giáp thành phố Phủ Lý và huyện Kim Bảng.

Tổng diện tích tự nhiên của huyện là 17.501,94 ha, trong đó đất nông nghiệp chiếm 53% với diện tích 9.200,95 ha, đất lâm nghiệp 26%, đất chuyên dụng 12,2%, đất khu dân cư 4,2%, phần còn lại là đất chưa sử dụng. Đất đồng bằng được hình thành từ phù sa sông Hồng và sông Đáy, phù hợp với việc trồng lúa và cây hoa màu. Vùng đồi núi chủ yếu có đất nâu vàng và đất màu, thuận lợi cho phát triển cây gỗ, cây ăn quả và cây công nghiệp.

Huyện có trữ lượng đá vôi hàng tỷ m³, chủ yếu tập trung ở 5 xã và thị trấn vùng tây Đáy, bao gồm Thanh Nghị và thị trấn Kiện Khê. Ngoài ra, còn có mỏ sét ở xã Liêm Sơn, Thanh Tâm và thị trấn Tân Thanh với trữ lượng hàng triệu m³, dùng làm phụ gia cho sản xuất xi măng tại tỉnh và khu vực lân cận, cùng với mỏ đá trắng phục vụ ngành công nghiệp hóa chất.

Trên địa bàn huyện có hai tôn giáo chính là Phật giáo và Thiên Chúa giáo. 10% dân số theo đạo Thiên Chúa.

Quản lý hành chính

Huyện Thanh Liêm bao gồm 16 đơn vị hành chính cấp xã, với 2 thị trấn là Tân Thanh (trung tâm huyện) và Kiện Khê, cùng 14 xã: Liêm Cần, Liêm Phong, Liêm Sơn, Liêm Thuận, Liêm Túc, Thanh Hà, Thanh Hải, Thanh Hương, Thanh Nghị, Thanh Nguyên, Thanh Phong, Thanh Tâm, Thanh Tân, Thanh Thủy.

Về lịch sử

Địa danh này đã tồn tại từ thời Trần.

Thanh Liêm trước đây thuộc tỉnh Hà Nam Ninh, với 23 xã: Liêm Cần, Liêm Chính, Liêm Chung, Liêm Phong, Liêm Sơn, Liêm Thuận, Liêm Tiết, Liêm Túc, Liêm Tuyền, Thanh Bình, Thanh Châu, Thanh Hà, Thanh Hải, Thanh Hương, Thanh Lâm, Thanh Lưu, Thanh Nghị, Thanh Nguyên, Thanh Phong, Thanh Tâm, Thanh Tân, Thanh Thủy, Thanh Tuyền.

Vào ngày 23 tháng 2 năm 1977, thôn Đại Vượng của xã Thanh Tâm được sát nhập vào xã Thanh Nguyên.

Ngày 27 tháng 4 năm 1977, huyện Thanh Liêm được hợp nhất với huyện Kim Bảng và thị xã Hà Nam để hình thành huyện Kim Thanh.

Ngày 3 tháng 5 năm 1977, xã Thanh Châu và xã Liêm Chung được sáp nhập thành xã Thanh Chung; xã Thanh Tuyền và xã Thanh Lâm hợp nhất thành xã Thanh Tuyền; xã Liêm Chính và xã Liêm Tuyền được kết hợp thành xã Thanh Giang.

Ngày 9 tháng 4 năm 1981, huyện Thanh Liêm được tái lập với 20 xã: Liêm Cần, Liêm Phong, Liêm Sơn, Liêm Thuận, Liêm Tiết, Liêm Túc, Thanh Bình, Thanh Chung, Thanh Giang, Thanh Hà, Thanh Hải, Thanh Hương, Thanh Lưu, Thanh Nghị, Thanh Nguyên, Thanh Phong, Thanh Tâm, Thanh Tân, Thanh Thủy, Thanh Tuyền.

Ngày 14 tháng 12 năm 1982, xã Thanh Chung được chia thành 2 xã là Thanh Châu và Liêm Chung, xã Thanh Giang được chia thành 2 xã Liêm Tuyền và Liêm Chính.

Ngày 17 tháng 12 năm 1982, các xã Thanh Châu và Liêm Chính được sáp nhập vào thị xã Hà Nam.

Huyện Thanh Liêm hiện có 21 xã: Liêm Cần, Liêm Chung, Liêm Phong, Liêm Sơn, Liêm Thuận, Liêm Tiết, Liêm Túc, Liêm Tuyền, Thanh Bình, Thanh Hà, Thanh Hải, Thanh Hương, Thanh Lâm, Thanh Lưu, Thanh Nghị, Thanh Nguyên, Thanh Phong, Thanh Tâm, Thanh Tân, Thanh Thủy, Thanh Tuyền.

Ngày 10 tháng 1 năm 1984, xã Thanh Tuyền được chia thành 2 đơn vị hành chính: xã Thanh Tuyền và thị trấn Kiện Khê (trên địa bàn xã Thanh Lâm trước đó). Tuy nhiên, Kiện Khê không phải là trung tâm hành chính của huyện, các cơ quan huyện đặt tại xã Thanh Lưu.

Ngày 12 tháng 8 năm 1991, tỉnh Hà Nam Ninh được chia thành hai tỉnh: Nam Hà và Ninh Bình, huyện Thanh Liêm thuộc tỉnh Nam Hà.

Ngày 6 tháng 11 năm 1996, tỉnh Nam Hà lại được chia thành hai tỉnh mới: Hà Nam và Nam Định, huyện Thanh Liêm thuộc tỉnh Hà Nam vừa được tái lập.

Năm 1997, trung tâm hành chính của huyện Thanh Liêm được chuyển về xã Thanh Tuyền.

Cuối năm 1999, huyện Thanh Liêm bao gồm 1 thị trấn Kiện Khê và 20 xã: Liêm Cần, Liêm Chung, Liêm Phong, Liêm Sơn, Liêm Thuận, Liêm Tiết, Liêm Túc, Liêm Tuyền, Thanh Bình, Thanh Hà, Thanh Hải, Thanh Hương, Thanh Lưu, Thanh Nghị, Thanh Nguyên, Thanh Phong, Thanh Tâm, Thanh Tân, Thanh Thủy, Thanh Tuyền.

Ngày 25 tháng 9 năm 2000, xã Liêm Chung được sáp nhập vào thị xã Phủ Lý. Huyện Thanh Liêm còn lại 1 thị trấn Kiện Khê và 19 xã: Liêm Cần, Liêm Phong, Liêm Sơn, Liêm Thuận, Liêm Tiết, Liêm Túc, Liêm Tuyền, Thanh Bình, Thanh Hà, Thanh Hải, Thanh Hương, Thanh Lưu, Thanh Nghị, Thanh Nguyên, Thanh Phong, Thanh Tâm, Thanh Tân, Thanh Thủy, Thanh Tuyền.

Ngày 23 tháng 7 năm 2013, các xã Liêm Tuyền, Liêm Tiết và Thanh Tuyền được sáp nhập vào thành phố Phủ Lý (ngoại trừ khu hành chính thuộc xã Thanh Tuyền được điều chỉnh về xã Thanh Hà).

Huyện Thanh Liêm còn 1 thị trấn và 16 xã. Trung tâm hành chính tạm thời được đặt tại xã Thanh Hà.

Ngày 1 tháng 1 năm 2020, thị trấn Tân Thanh được thành lập từ việc hợp nhất toàn bộ diện tích và dân số của hai xã Thanh Bình và Thanh Lưu, trở thành thị trấn huyện lỵ của huyện Thanh Liêm.

Hiện tại, huyện Thanh Liêm bao gồm 2 thị trấn và 14 xã.

Giao thông

Đường bộ: Tổng chiều dài mạng lưới đường bộ của huyện đạt 921,1 km, trong đó có 2 tuyến quốc lộ dài 20 km. Tỉnh lộ bao gồm 6 tuyến với tổng chiều dài 46,4 km, đường huyện có 8 tuyến dài 55,7 km, và đường giao thông nông thôn dài 799 km. Tuyến đường sắt Bắc Nam đi qua 2 xã của huyện là Liêm Cần và Liêm Phong, với chiều dài 5 km.

• Quốc lộ 1 kéo dài theo hướng Bắc - Nam, bắt đầu từ thành phố Phủ Lý, đi qua huyện và tiếp tục vào tỉnh Ninh Bình.
• Quốc lộ 21A và quốc lộ 21B cắt qua phần đông bắc của huyện theo hướng Tây Bắc - Đông Nam, từ Phủ Lý đến huyện Bình Lục.
• Quốc lộ 21C nối từ chùa Hương Hà Nội đến chùa Bái Đính Ninh Bình.
• Đường cao tốc Cầu Giẽ – Ninh Bình chạy dọc theo hướng Bắc - Nam, từ thành phố Phủ Lý qua phía đông huyện, tiếp tục vào tỉnh Nam Định.

Đường sắt: Tuyến đường sắt Thống Nhất Bắc - Nam chạy dọc theo quốc lộ 21A, đi qua huyện Bình Lục và tiếp tục vào Nam Định.

Trên địa bàn huyện, hệ thống đường thủy nội địa dài 27 km, chạy qua hai con sông là Đáy và Châu Giang.

Kinh tế - xã hội

Vào năm 2003, GDP của huyện đạt 389,3 tỷ đồng, với mức tăng trưởng kinh tế đạt 7,27%. Cơ cấu kinh tế bao gồm nông-lâm-thủy sản chiếm 42%, công nghiệp-xây dựng 29%, và dịch vụ cũng chiếm 29%. Cơ cấu kinh tế đang chuyển dịch theo hướng tăng tỷ trọng công nghiệp-xây dựng và giảm tỷ trọng nông-lâm-thủy sản. Hàng năm có khoảng 1.732 lao động được tạo việc làm mới, và tỷ lệ hộ nghèo (theo tiêu chí mới) giảm từ 21,52% năm 2001 xuống còn 14,2% vào năm 2003. Toàn huyện có 20 trường mầm non, 24 trường tiểu học, 22 trường trung học cơ sở, 3 trường trung học phổ thông, 1 trường trung học phổ thông dân lập, 20 trung tâm học tập cộng đồng, và 20 trạm y tế xã đã được xây dựng kiên cố và có bác sĩ phục vụ. Tỷ lệ trẻ em dưới 5 tuổi bị suy dinh dưỡng còn 27%.

Ngành công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp: Năm 2003, tổng giá trị sản xuất của ngành đạt 142,9 tỷ đồng, với tốc độ tăng trưởng hàng năm từ 12-15%. Huyện có 2.104 cơ sở sản xuất công nghiệp, trong đó có 4 cơ sở thuộc nhà nước. Các sản phẩm chủ yếu bao gồm đá, gạch ngói nung, vôi, gạo xay xát, và thêu ren. Sản lượng khai thác và chế biến đá năm 2003 đạt khoảng 700.000 m3. Hai nhà máy xi măng Kiện Khê và Việt Trung sản xuất tổng cộng 500.000 tấn mỗi năm. Các cơ sở thêu ren xuất khẩu đạt sản lượng 60.000 bộ mỗi năm, thu hút nhiều lao động địa phương.

Ngành nông lâm-thủy sản: Tổng sản lượng lương thực có hạt của huyện năm 2003 đạt 77.835 tấn, với năng suất bình quân 106 tạ/ha, và lương thực bình quân đầu người đạt khoảng 585 kg/năm. Huyện đã chuyển đổi diện tích trồng một vụ bấp bênh sang nuôi trồng thủy sản kết hợp cấy lúa, trồng cây ăn quả, và chăn nuôi gia súc, gia cầm. Năm 2003, diện tích chuyển đổi đạt 514 ha. Phong trào sản xuất vụ đông được duy trì trên các diện tích đất chân lúa, góp phần đảm bảo an ninh lương thực, tăng thu nhập cho nông dân và giảm tỷ lệ hộ nghèo ở nông thôn. Chăn nuôi gia súc và gia cầm phát triển mạnh theo mô hình trang trại quy mô lớn, với tỷ trọng chăn nuôi trong cơ cấu nông nghiệp đạt 29,5% vào năm 2003. Số lượng các đàn trâu, bò, gia cầm và diện tích nuôi thủy sản tăng qua các năm, tập trung vào các loại dê, bò, trâu, lợn, gia cầm, cá chim trắng, tôm càng xanh, và bò sữa.

Thương mại, dịch vụ và du lịch: Tổng giá trị bán lẻ hàng hóa và dịch vụ trên địa bàn trong năm 2003 đạt 325,6 tỷ đồng. Toàn huyện có 1.055 người tham gia kinh doanh thương mại và dịch vụ cá thể.

Đầu tư phát triển: Tổng số vốn huy động được trên địa bàn năm 2003 là 152 tỷ đồng, trong đó vốn từ dân và doanh nghiệp ngoài quốc doanh chiếm 57%, doanh nghiệp nhà nước 38% và vốn ngân sách 5%.

Bưu chính - viễn thông phát triển mạnh mẽ với tốc độ nhanh, mạng viễn thông được trang bị 3 trạm chuyển mạch với tổng dung lượng 4.700 số, đảm bảo chất lượng thông tin tốt. Trong năm 2003, huyện có 4.180 máy điện thoại, đạt tỷ lệ 3 máy/100 dân. 100% thôn trong huyện có điện thoại và 20/20 xã, thị trấn có đài truyền thanh, đảm bảo toàn bộ dân cư được nghe đài truyền thanh ở bốn cấp.

Danh nhân

• Mộ vua Lê Hoàn nằm ở ngọn núi Bảo Thái thuộc xã Liêm Cần.
• Bảo Nghĩa vương Trần Bình Trọng sinh tại xã Bảo Thái, nay thuộc huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam, với câu nói nổi tiếng lịch sử: 'Ta thà làm quỷ nước Nam, chứ không thèm làm vương đất Bắc'.
• Lê Tung, quê ở làng Yên Cừ (hiện là xã Liêm Thuận), đỗ tiến sĩ dưới triều Lê Thánh Tông, đã làm đến chức Thiếu bảo bộ Lễ Thượng thư, Đông các Đại học sĩ kiêm Quốc tử giám tế tửu và cũng là một trong những tác giả của bộ quốc sử Việt Nam, Đại Việt sử ký toàn thư.
• Nguyễn Sư Hựu (1500-1585), quê ở xã Cát Đàm, nay thuộc xã Liêm Thuận, huyện Thanh Liêm. Đỗ Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ xuất thân năm Quý Mùi niên hiệu Thống Nguyên thứ 2 (1523), triều Lê Cung Hoàng. Đã làm quan đến chức Lễ bộ Thượng thư, Thiếu bảo, Đông các đại học sĩ.
• Trương Công Giai (1665 - 1728), quê ở làng Thiên Kiện, xã Thanh Tâm, là một quan chức thời Hậu Lê, được phong đến chức Thượng thư bộ hình. Ông nổi tiếng là một trong ba tiến sĩ trẻ nhất trong lịch sử khoa bảng thời phong kiến Việt Nam.
• Đinh Công Tráng, lãnh tụ của cuộc khởi nghĩa Ba Đình. Quảng trường Ba Đình hiện nay được đặt theo tên cuộc khởi nghĩa này. Đinh Công Tráng sinh ra và lớn lên tại xã Thanh Tân.

Du lịch

• Chùa Âm Sơn tại thị trấn Tân Thanh
• Chùa Địa Tạng Phi Lai, thôn Hạ Trung Ninh thuộc xã Liêm Sơn
• Chùa Vọng Tiên, thị trấn Tân Thanh
• Chùa Phật Quang, xã Thanh Phong
• Chùa Ninh Tảo, thị trấn Tân Thanh
• Chùa Cây Thị, xã Thanh Tâm
• Đình Đống Cầu, xã Liêm Túc
• Kẽm Trống, xã Thanh Hải
• Đền Lăng, xã Liêm Cần
• Nhà thờ Non, thị trấn Tân Thanh
• Đình Cẩm Du, thị trấn Tân Thanh
• Võ vật Liễu Đôi, xã Liêm Túc
• Chùa Trinh Tiết, xã Thanh Hải
• Đình Hoà Ngãi, xã Thanh Hà
• Đình Chảy, xã Liêm Thuận
• Đền Nam Công, xã Thanh Tân
• Vương cung thánh đường Sở Kiện, Tiểu khu Kiện Khê thuộc thị trấn Kiện Khê

Lễ hội

• Võ vật truyền thống Liễu Đôi.
• Hội chùa Tiên.
• Hội chùa Ba Chanh.

Làng nghề

Các nghề truyền thống và nghề phụ tại các địa phương trong huyện bao gồm:

• Nghề làm nón tại làng An Khoái (Liêm Sơn)
• Nghề làm nón tại làng Văn Quán (Liêm Sơn)
• Đá cảnh non bộ ở Động Nhất (Liêm Cần)
• Nghề làm nón tại Bói Hạ (Thanh Phong)
• Nghề thêu ren tại An Hòa (Thanh Hà)
• Nghề thêu ren tại Hòa Ngãi (Thanh Hà)
• Bánh đa nướng tại Sở Kiện (thị trấn Kiện Khê)
• Chạm khắc đá và nung vôi ở Kiện Khê
• Nghề làm bún bánh tại Kim Lũ (Thanh Nguyên)
• Khai thác vật liệu xây dựng và đá ở Thanh Nghị, Thanh Hải
• Vận chuyển và khai thác vật liệu xây dựng, đá ở Thanh Thủy, Thanh Tân, Kiện Khê.

Hình ảnh

Chú thích