Huyện Tuyên Hóa

Huyện Tuyên Hóa là một huyện thuộc tỉnh Quảng Bình, Việt Nam.

Vị trí địa lý

Huyện Tuyên Hóa tọa lạc ở phía tây bắc tỉnh Quảng Bình, với vị trí địa lý như sau:

• Phía đông giáp thị xã Ba Đồn và huyện Quảng Trạch
• Phía tây giáp biên giới Lào với chiều dài khoảng 8 km
• Phía nam giáp huyện Bố Trạch và huyện Minh Hóa
• Phía bắc giáp các huyện Hương Khê, Cẩm Xuyên và Kỳ Anh của tỉnh Hà Tĩnh.

Huyện Tuyên Hóa có diện tích 1.129 km², dân số năm 2019 là 77.754 người, với mật độ 69 người/km². Các dân tộc chính: Kinh, Chứt.

Tổng diện tích tự nhiên 1.149,41 km², chiếm 1/7 diện tích tỉnh Quảng Bình. Trong đó, đất nông nghiệp 5.082,21 ha (4,42%), đất lâm nghiệp 84.32,78 ha (73,38%), đất chưa sử dụng và sông suối 23.472,13 ha (20,44%), còn lại là 580,17 ha đất ở và 1.478,72 ha đất chuyên dùng. Huyện có 21,5% dân số theo đạo Thiên Chúa.

Quản lý hành chính

Huyện Tuyên Hóa có 19 đơn vị hành chính cấp xã, gồm thị trấn Đồng Lê (huyện lỵ) và 18 xã: Cao Quảng, Châu Hóa, Đồng Hóa, Đức Hóa, Hương Hóa, Kim Hóa, Lâm Hóa, Lê Hóa, Mai Hóa, Ngư Hóa, Phong Hóa, Sơn Hóa, Tiến Hóa, Thạch Hóa, Thanh Hóa, Thanh Thạch, Thuận Hóa, Văn Hóa.

Lịch sử phát triển

Tuyên Hóa là nơi cư trú của người Việt cổ từ xa xưa. Tại hang Minh Cầm, xã Phong Hóa, vào năm 1922, nhà khảo cổ E.Patte đã khai quật một di chỉ mộ táng có niên đại khoảng 5.000 năm.

Trước đây, trung tâm hành chính huyện đặt tại Động Hương (xã Phong Hóa). Trong chiến tranh chống Mỹ, bến phà Minh Cầm - Phong Hóa bị ném bom dữ dội, các cơ quan huyện phải sơ tán sang vùng Liên Sơn - Mai Hóa.

Sau năm 1975, Tuyên Hóa thuộc tỉnh Bình Trị Thiên, gồm 19 xã: Cảnh Hóa, Cao Hóa, Châu Hóa, Đồng Hóa, Đức Hóa, Hương Hóa, Kim Hóa, Lâm Hóa, Lê Hóa, Mai Hóa, Ngư Hóa, Phong Hóa, Phù Hóa, Quảng Hóa, Thạch Hóa, Thanh Hóa, Thuận Hóa, Tiến Hóa, Văn Hóa.

Ngày 11 tháng 3 năm 1977, huyện Minh Hóa được sáp nhập vào huyện Tuyên Hóa, đồng thời 9 xã: Văn Hóa, Phù Hóa, Cảnh Hóa, Tiến Hóa, Mai Hóa, Châu Hóa, Ngư Hóa, Cao Hóa và Quảng Hóa được chuyển sang huyện Quảng Trạch. Tuyên Hóa khi đó có 24 xã: Dân Hóa, Đồng Hóa, Đức Hóa, Hóa Hợp, Hóa Phúc, Hóa Sơn, Hóa Thanh, Hóa Tiến, Hồng Hóa, Hương Hóa, Kim Hóa, Lâm Hóa, Lê Hóa, Minh Hóa, Phong Hóa, Quy Hóa, Tân Hóa, Thạch Hóa, Thanh Hóa, Thuận Hóa, Thượng Hóa, Trung Hóa, Xuân Hóa và Yên Hóa.

Năm 1990, sáu xã gồm Văn Hóa, Tiến Hóa, Mai Hóa, Châu Hóa, Ngư Hóa và Cao Quảng được chuyển từ huyện Quảng Trạch về huyện Tuyên Hóa quản lý.

Ngày 30 tháng 6 năm 1989, huyện Tuyên Hóa chính thức thuộc tỉnh Quảng Bình sau khi tỉnh được tái lập.

Ngày 1 tháng 6 năm 1990, huyện Minh Hóa được tái lập từ một phần diện tích và dân số của huyện Tuyên Hóa, khiến Tuyên Hóa còn lại 16 xã với huyện lỵ đặt tại xã Lê Hóa.

Ngày 28 tháng 4 năm 1999, Chính phủ ban hành Nghị định 30/1999/NĐ-CP quy định một số thay đổi quan trọng:

• Thành lập thị trấn Đồng Lê - huyện lỵ huyện Tuyên Hóa trên cơ sở 1.072 ha đất và 6.186 người của xã Lê Hóa.
• Thành lập xã Sơn Hóa từ 1.350 ha đất và 1.661 người của xã Lê Hóa cùng 1.652 ha đất và 1.311 người của xã Đồng Hóa.

Ngày 21 tháng 4 năm 2003, Chính phủ ban hành Nghị định 40/2003/NĐ-CP với các quy định sau:

• Thành lập xã Thanh Thạch từ 3.200 ha đất tự nhiên và 2.576 người dân của xã Thanh Hóa.
• Thành lập xã Nam Hóa từ 2.365 ha đất tự nhiên và 2.320 người dân của xã Thạch Hóa.

Ngày 1 tháng 2 năm 2020, xã Nam Hóa được sáp nhập lại vào xã Thạch Hóa.

Hiện tại, huyện Tuyên Hóa bao gồm 1 thị trấn và 18 xã.

Kinh tế - xã hội

Ngành lâm nghiệp (khai thác gỗ, sản xuất đồ gỗ), nông nghiệp (trồng lúa, lạc, ngô, thuốc lá, cây ăn quả; chăn nuôi bò, trâu, dê, ong mật), và công nghiệp khai thác.

Giáo dục

Huyện Tuyên Hóa hiện có các trường Trung học Phổ thông:

• Trường THPT Lê Trực: Xã Tiến Hóa
• Trường THPT Phan Bội Châu: Xã Phong Hóa
• Trường THPT Tuyên Hóa: Thị trấn Đồng Lê
• Trường THCS & THPT Bắc Sơn: Xã Thanh Hóa.

Mỗi xã thường có một trường Trung học Cơ sở và một trường Tiểu học.

Giao thông

Huyện có các tuyến quốc lộ 12A, đường Hồ Chí Minh, đường 12C (xuyên Á) và tuyến đường sắt Thống Nhất đi qua.

Danh nhân

Lê Trực, người làng Thanh Thủy, phủ Quảng Trạch (nay là xã Tiến Hóa, huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình), đỗ tam giáp tiến sĩ võ, từng là lãnh binh Hà Nội. Khi thành bị tướng giặc Rivière hạ, Tổng đốc Hoàng Diệu tự tử, ông bị cách chức và sau được Tôn Thất Thuyết phục hồi chức. Lúc ông khởi nghĩa, cả gia đình tham gia, vợ ông phụ trách sản xuất quân lương. Khi Chiếu Cần Vương ban hành, quan lại các tỉnh mộ quân đưa về Tân Sở (Quảng Trị), trong đó có sự tham gia của các thân hào ba huyện Tuyên Hóa, Quảng Trạch, Bố Trạch.

Chú thích