Jane Eyre

Jane Eyre /ɛər/ (ban đầu được xuất bản với tên gọi Jane Eyre: An Autobiography/Jane Eyre: Một cuốn tự truyện) là một tác phẩm của tác giả người Anh Charlotte Brontë, được phát hành dưới bút danh 'Currer Bell' vào ngày 16 tháng 10 năm 1847 bởi nhà xuất bản Smith, Elder & Co. ở Luân Đôn. Ấn bản đầu tiên tại Mỹ được xuất bản vào năm sau bởi nhà xuất bản Harper & Brothers tại New York.

Jane Eyre là một tiểu thuyết giáo dục (Bildungsroman) miêu tả cuộc sống và sự trưởng thành của nhân vật nữ chính cùng tên, bao gồm cả mối tình của cô với Rochester, chủ nhân lâu đài Thornfield.

Cuốn tiểu thuyết này đã làm thay đổi cách viết tiểu thuyết văn xuôi, mở đầu với việc tập trung vào sự phát triển tinh thần và đạo đức của nhân vật qua góc nhìn cá nhân, với các sự kiện và hành động được cảm nhận sâu sắc về tâm lý. Charlotte Brontë được xem là 'nhà sử học đầu tiên về ý thức cá nhân' và ảnh hưởng của bà đã truyền cảm hứng cho nhiều nhà văn thế kỷ 20 như Marcel Proust, James Joyce và Virginia Woolf.

Cuốn sách này chứa đựng các yếu tố phản biện xã hội với nền tảng đạo đức Cơ đốc và được đánh giá là tiên phong vì sự cá nhân hóa của Jane và cách tiếp cận các vấn đề về giai cấp, bản năng giới tính, tôn giáo và nữ quyền. Cùng với Kiêu hãnh và định kiến của Jane Austen, đây là một trong những tiểu thuyết lãng mạn nổi bật nhất mọi thời đại.

Nội dung

Jane Eyre được chia thành 38 chương và được phát hành dưới dạng ba tập vào thế kỷ 19, bao gồm các chương từ 1 đến 15, 16 đến 27 và 28 đến 38.

Tiểu thuyết được kể từ góc nhìn của nhân vật chính, với bối cảnh diễn ra ở một khu vực nào đó tại miền bắc nước Anh vào cuối triều đại của George III (1760–1820).

Câu chuyện trải qua năm giai đoạn: 1. Thời thơ ấu của Jane tại Lâu đài Gateshead; 2. Học tại Trường Lowood; 3. Làm gia sư tại Lâu đài Thornfield; 4. Sống tại Moor House; 5. Hội ngộ và kết hôn với Rochester tại Trang trại Ferndean. Trong suốt các phần này, tiểu thuyết đề cập đến nhiều vấn đề xã hội và ý tưởng quan trọng, bao gồm những quan điểm chỉ trích hiện trạng lúc bấy giờ.

Lâu đài Gateshead

Khi mới 10 tuổi, Jane Eyre sống tại Lâu đài Gateshead với gia đình nhà Reed. Jane là trẻ mồ côi vì cha mẹ cô qua đời do sốt phát ban. Ông Reed, em trai mẹ Jane, đã mất cách đây 9 năm. Vợ ông Reed, Sarah Reed, không yêu quý Jane và đối xử tồi tệ với cô, xem cô như một gánh nặng. Bà Reed không muốn ba đứa con của mình kết bạn với Jane, dẫn đến sự phản kháng của Jane trước sự đối xử tàn nhẫn của bà. Cô chỉ có bảo mẫu Bessie là đồng minh, mặc dù đôi khi Bessie cũng la mắng Jane. Tách biệt với các hoạt động gia đình, Jane chỉ có một con búp bê và những cuốn sách để tự làm dịu mình.

Một ngày, John Reed, con trai lớn của bà Reed, vô lý đánh Jane, khiến cô phải tự vệ. Jane bị phạt nhốt vào phòng đỏ, nơi ông cậu quá cố đã qua đời. Cô đã la hét khi nghĩ rằng nhìn thấy hồn ma của ông Reed. Khi bà Reed đến và mở cửa phòng để kiểm tra, bà tiếp tục khóa cửa lại khiến Jane ngất xỉu.

Sau đó, Jane được chăm sóc bởi Lloyd, một người bào chế thuốc tốt bụng. Jane chia sẻ với ông về cuộc sống không hạnh phúc của mình tại Gateshead. Lloyd đề xuất với bà Reed cho Jane đi học, và bà Reed đồng ý. Bà ta nhờ ông Brocklehurst, giám đốc Học viện Lowood, một trường từ thiện dành cho nữ sinh, để nhận Jane vào học. Bà Reed cảnh báo ông Brocklehurst rằng Jane có 'khuynh hướng dối trá', vì vậy ông ta xem Jane là một kẻ nói dối.

Trước khi rời đi, Jane đối mặt với bà Reed và tuyên bố rằng cô sẽ không gọi bà là 'mợ' nữa và cũng không bao giờ đến thăm bà. Jane cũng thẳng thắn chỉ trích bà Reed là người giả dối và cho biết cô sẽ kể cho mọi người về cách nhà Reed đã đối xử tồi tệ với cô.

Trường Lowood

Lowood là một trường từ thiện dành cho các cô gái mồ côi có hoàn cảnh khó khăn. Dưới sự quản lý của Brocklehurst, nơi đây nổi tiếng với điều kiện khắc nghiệt: cơ sở vật chất kém, thức ăn không đủ dinh dưỡng và quần áo thiếu thốn. Jane đã cố gắng hòa nhập và kết bạn với Helen Burns, một bạn học 14 tuổi. Helen thường xuyên bị cô giáo phạt vì những lý do như thái độ không tốt, móng tay bẩn, và bị đánh bằng roi hoặc bắt đứng giữa phòng. Dù vậy, Helen luôn bình tĩnh chấp nhận sự trừng phạt, trong khi Jane cảm thấy không thể chịu đựng nổi sự sỉ nhục công khai. Jane chia sẻ với Helen về sự đối xử tồi tệ của bà Reed, nhưng Helen khuyên Jane nên buông bỏ những mối hận thù trong lòng để tìm hạnh phúc.

Ba tuần sau khi Jane đến Lowood, ông Brocklehurst đến thăm trường. Trong lúc cố gắng không bị chú ý, Jane vô tình làm rơi một tấm bảng và bị thu hút sự chú ý của ông. Ông Brocklehurst bắt Jane đứng trên ghế trước toàn trường và chỉ trích cô là kẻ tội lỗi và gian dối. Cô Hiệu trưởng Temple đã đứng ra bảo vệ Jane và minh oan cho cô. Helen và cô Temple trở thành những hình mẫu lý tưởng cho Jane, hướng dẫn cô phát triển nhân cách.

Tại Lowood, 80 học sinh phải sống trong điều kiện ẩm thấp, ăn uống thiếu thốn và mặc quần áo mỏng manh không đủ giữ ấm. Khi dịch sốt phát ban bùng phát, hơn một nửa số học sinh mắc bệnh. Helen qua đời trong vòng tay của Jane do bệnh lao phổi. Phát hiện hành vi ngược đãi của ông Brocklehurst, một số nhà hảo tâm đã xây dựng một tòa nhà mới và thành lập ủy ban quản lý chung, mặc dù ông Brocklehurst vẫn giữ vị trí của mình. Điều kiện sống tại trường đã được cải thiện đáng kể sau đó.

Sau sáu năm học tập và hai năm làm giáo viên, Jane cảm thấy cuộc sống tại Lowood đã trở nên nhàm chán. Cô quyết định rời bỏ nơi đây để tìm kiếm một cuộc sống mới. Cô Hiệu trưởng Temple cũng rời trường sau khi kết hôn. Jane đăng quảng cáo tìm việc làm gia sư và cuối cùng nhận công việc tại lâu đài Thornfield.

Lâu đài Thornfield

Jane đến lâu đài Thornfield để đảm nhận vai trò gia sư cho Adèle Varens, một cô bé mới từ Pháp đến.

Một buổi chiều, Jane mang thư của bà quản gia Fairfax đến bưu điện ở xóm Hay để gửi. Khi đang trên đường, một kỵ mã cưỡi ngựa bị ngã do con ngựa trượt trên băng, khiến người cưỡi bị trật khớp cổ chân. Dù không vui, Jane đã giúp ông ta trở lại ngựa. Khi trở về Thornfield, Jane phát hiện người đàn ông đó chính là Edward Rochester, chủ của lâu đài. Qua vài lần trò chuyện, Jane biết rằng Adèle là con của một vũ nữ Pháp, từng là tình nhân của Rochester, và được đưa về Anh sau khi mẹ bỏ rơi. Rochester không chắc Adèle có phải là con của mình không. Jane và Rochester nhanh chóng cảm thấy có sự kết nối và thường xuyên gặp nhau vào buổi tối.

Tại lâu đài Thornfield, đôi khi xảy ra những hiện tượng kỳ lạ như tiếng cười bí ẩn từ tầng gác ba, được cho là của người giúp việc Grace Poole. Một đêm, tấm màn trong phòng ngủ của Rochester bị cháy, và Jane đã dập tắt lửa bằng cách tạt nước. Rochester cảm ơn Jane một cách ấm áp, khiến cô cảm nhận được những cảm xúc đặc biệt với ông. Tuy nhiên, hôm sau Rochester đột ngột rời đi để tham dự một cuộc họp ở xa và quay lại với nhiều người khách, trong đó có Blanche Ingram, một người đẹp và tài năng, và họ lưu lại lâu đài trong vài ngày. Jane cảm thấy ghen tị khi thấy Blanche và Rochester có tình cảm với nhau, dù cô cũng nhận thấy Blanche khá kiêu ngạo và vô cảm. Rochester đã giả vờ là một mụ phù thủy để thử thách cảm xúc của Jane. Một vị khách tên Mason bị tấn công bằng dao và buộc phải rời lâu đài trong bí mật. Jane nghi ngờ Grace là thủ phạm.

Jane nhận được tin bà Reed đang bệnh nặng và muốn gặp lại cô sau cái chết của John Reed. Jane trở về Gateshead và ở lại một tháng để chăm sóc bà mợ sắp chết. Bà Reed thừa nhận đã đối xử tệ với Jane và đưa cho cô một lá thư từ chú của Jane, ông John Eyre, yêu cầu cô đến sống với ông và trở thành người thừa kế của ông. Lá thư đã được gửi từ ba năm trước. Bà Reed cũng thú nhận đã nói với ông Eyre rằng Jane đã chết vì sốt tại Lowood. Ngay sau đó, bà Reed qua đời. Jane giúp đỡ những người em họ của mình trước khi trở lại Thornfield.

Trở về Thornfield, Jane suy nghĩ về tin đồn sắp diễn ra hôn lễ giữa Rochester và Blanche Ingram. Một tối nọ, Rochester đã trêu đùa Jane về việc ông sẽ nhớ cô như thế nào sau khi kết hôn và cô sẽ sớm quên ông ra sao. Jane, vốn là người tự chủ, đã lộ rõ tình cảm của mình với ông. Rochester nhận thấy sự yêu mến chân thành của Jane và đã cầu hôn cô. Ban đầu, Jane nghi ngờ nhưng sau đó đồng ý lời cầu hôn. Rochester tiết lộ rằng ông chỉ giả vờ theo đuổi Blanche để làm Jane ghen.

Khi Jane đang chuẩn bị cho đám cưới, vào đêm trước ngày cưới, một người phụ nữ bí ẩn đã lén vào phòng Jane, xé tấm khăn choàng của cô và khiến cô ngất đi. Ông Rochester nghi ngờ rằng Grace Poole là nguyên nhân của các sự kiện bí ẩn trước đó. Trong lễ cưới tại nhà thờ, luật sư Briggs và ông Mason đã công bố rằng Rochester không thể kết hôn với Jane vì ông đã kết hôn với Bertha, em gái của Mason, từ 15 năm trước và Bertha còn sống tại Thornfield. Rochester thừa nhận điều này, giải thích rằng cha ông đã lừa ông kết hôn với Bertha để thừa hưởng gia sản của cô. Sau khi kết hôn và sống ở Jamaica, Rochester phát hiện Bertha bị mất trí và điên loạn, vì vậy ông đã bí mật đưa cô về Anh và nhốt ở Thornfield, thuê Grace Poole làm y tá. Bertha đã gây ra nhiều hiện tượng kỳ lạ khi Grace say rượu.

Chú của Jane, John Eyre, đã làm đại diện cho hãng buôn của ông Mason trong nhiều năm. Khi ông Eyre nhận được thư thông báo về đám cưới của Jane, Mason cũng có mặt và biết rằng Rochester vẫn có vợ. John Eyre nhờ Mason ngăn chặn hôn lễ để cứu Jane khỏi tình cảnh khó khăn. Sau khi đám cưới bị hủy bỏ, Rochester mời Jane đi cùng ông đến miền nam nước Pháp và sống với ông như vợ chồng, dù họ không thể kết hôn. Mặc dù Jane vẫn yêu Rochester, nhưng vì giữ vững niềm tin và giá trị Cơ đốc của mình, cô rời bỏ Thornfield vào lúc bình minh trước khi mọi người tỉnh dậy.

Nhà Moor

Jane rời khỏi Thornfield với ít hành lý và tiền bạc, nhưng lại để quên túi đồ trên xe, buộc phải ngủ ngoài trời. Sau hai ngày lang thang tìm việc và không có tiền, cô phải xin ăn và ngủ ngoài trời. Kiệt sức và đói khát, Jane đến ngôi nhà của dòng họ Rivers, nhưng bà vú già từ chối cho cô ở lại. Cô ngất xỉu trước cửa và được mục sư St. John Rivers cho vào nhà. Jane phải nghỉ ngơi bốn ngày, nhưng không tiết lộ danh tính của mình cho John cũng như hai chị em của anh là Diana và Mary. Jane sống tại đây một tháng, hòa hợp với Diana và Mary về tính cách và sở thích, nhưng St. John, 28-30 tuổi và đẹp trai, lại rất xa cách. Sau đó, St. John đã thuê Jane làm giáo viên tại một trường làng dành cho nữ sinh do anh thành lập ở xứ đạo Morton. Diana và Mary rời Moor House để làm gia sư ở nơi khác, và St. John trở về xứ đạo, để ngôi nhà trở nên vắng vẻ.

Tại Morton, St. John trở nên gần gũi hơn với Jane, mặc dù vẫn giữ vẻ lạnh lùng của mình. Rosamond Oliver, một cô gái xinh đẹp và giàu có, rất yêu mến St. John, và John cũng có cảm tình với cô nhưng lại tránh xa vì muốn tập trung vào việc trở thành nhà truyền giáo tại phương Đông. Trong khi vẽ chân dung Rosamond, Jane vô tình để lộ tên của mình và bị St. John phát hiện. Ngày hôm sau, John thông báo cho Jane rằng chú của cô, John Eyre, đã qua đời và để lại cho cô toàn bộ tài sản trị giá 20.000 bảng Anh (khoảng 1,7 triệu USD vào năm 2018). St. John cho biết thêm rằng mẹ anh có hai người em trai, trong đó có cha của Jane và ông John. Jane rất vui mừng khi biết mình có họ hàng còn sống và tốt bụng, cô quyết định chia đều số tiền cho các anh chị họ của mình. Diana và Mary cũng trở về sống tại Moor House.

Jane tạm dừng công việc tại trường Morton để nghỉ ngơi tại Nhà Moor. St. John đề nghị cô chuyển từ học tiếng Đức sang tiếng Hindi để hỗ trợ anh trong việc học ngôn ngữ này, và Jane đồng ý. Sau một thời gian, St. John, tin rằng Jane sẽ là trợ thủ đắc lực trong việc trở thành nhà truyền giáo, mời cô cùng đi với anh đến Ấn Độ, yêu cầu cô trở thành vợ anh thay vì chỉ là em họ. Jane chỉ sẵn sàng đi Ấn Độ để giúp đỡ anh như một người bạn, vì cô không muốn kết hôn vì nghĩa vụ mà không có tình yêu. St. John vẫn giữ quan điểm của mình và Jane cũng không thay đổi. Trong một cuộc tranh cãi, khi Jane có vẻ dao động thì cô nghe thấy giọng nói bí ẩn của Rochester gọi tên mình. Quyết định quay trở lại Thornfield để tìm hiểu tin tức về Rochester, Jane ra đi.

Trang viên Ferndean

Khi Jane quay lại Thornfield, cô choáng váng khi phát hiện lâu đài đã bị cháy rụi và trở nên đổ nát. Cô tìm hiểu tại một quán ăn và biết rằng lâu đài bị thiêu rụi khoảng hai tháng sau khi cô rời đi. Người vợ điên của Rochester, lợi dụng lúc Grace Poole ngủ say vì rượu, đã mở khóa phòng, phóng hỏa và tự tử bằng cách nhảy từ trên mái nhà xuống. Trong nỗ lực cứu người hầu và vợ, Rochester mất một cánh tay và gần như mù. Ông gửi Adèle đến trường học còn mình quay về ẩn dật tại trang viên Ferndean.

Jane đến trang viên Ferndean, một tòa nhà cổ kính, vắng vẻ nằm sâu trong rừng. Cô thấy Rochester đứng ngoài sân nhưng không gọi ông. Cô vào nhà gặp gia nhân và thay người gia nhân phục vụ nước cho ông. Khi gặp lại nhau, họ xúc động và vui mừng, thể hiện tình cảm sâu đậm. Sau khi chắc chắn về tình yêu của Jane và lời hứa không bao giờ rời xa, Rochester cầu hôn Jane lần nữa và cô chấp nhận.

Họ tổ chức đám cưới và sống hạnh phúc tại trang viên Ferndean. Sau hai năm, Rochester hồi phục một phần thị lực và lần đầu tiên nhìn thấy đứa con của họ.

Giá trị

Nội dung

Tác giả đã kể lại một cách xúc động về cuộc đời của một cô gái nghèo sống ở tỉnh lẻ, người đã chiến đấu với số phận khắc nghiệt để bảo vệ phẩm giá và khẳng định bản thân qua công việc lương thiện. Jane Eyre là biểu tượng của những con người bị xã hội bỏ rơi nhưng vẫn kiên cường chống lại bất công bằng tất cả ý chí và sự mạnh mẽ của mình. Đồng thời, hình ảnh Rochester cũng phản ánh sự chỉ trích mạnh mẽ đối với triết lý sống tư bản, nơi tiền bạc và địa vị làm tan vỡ hạnh phúc của những người ngay thẳng, dẫn đến những bi kịch trong cuộc đời họ. Cuốn tiểu thuyết của Brontë còn phê phán các trường học từ thiện thực chất là nơi hủy hoại trẻ mồ côi, chỉ trích những tổ chức từ thiện giả hiệu dưới sự quản lý của Giáo hội.

Nghệ thuật

Về mặt nghệ thuật, Jane Eyre chính là một bức tranh thiên nhiên Anh tuyệt đẹp. Từ những trang sách, ta thấy hàng loạt bức tranh phong cảnh và vẻ đẹp thiên nhiên mà Brontë đã miêu tả một cách say mê và tinh tế. Bà cũng khéo léo kết hợp thiên nhiên với thế giới nội tâm của nhân vật, tạo nên một không khí vừa thơ mộng vừa sâu lắng cho cuốn tiểu thuyết. Những tình tiết kịch tính và không khí bí ẩn tại lâu đài Thornfield khiến độc giả liên tưởng đến thể loại 'tiểu thuyết Gothic' phổ biến ở Anh thế kỷ XVIII, XIX, cho thấy Brontë có thể bị ảnh hưởng bởi phong cách này. Kết thúc có hậu và sự xuất hiện của những chi tiết ngẫu nhiên trong tác phẩm phản ánh sự kết hợp giữa hiện thực và lãng mạn trong văn phong của Brontë, điều này cũng thấy ở một số nhà văn hiện thực như Charles Dickens và William Thackeray, trong các tác phẩm như David Copperfield, Hội chợ phù hoa...

Bản tiếng Việt

Cuốn tiểu thuyết Jane Eyre được dịch và phóng tác sang tiếng Việt bởi nhà văn Hoàng Hải Thủy vào năm 1963 với tựa đề Kiều Giang. Phiên bản này đã được đặt trong bối cảnh Việt Nam.

• Đồi gió hú
• Người tá điền đồi Wildfell
• Emily Brontë
• Anne Brontë

Ghi chú

Chú thích

• Jane Eyre, Charlotte Bronte, dịch bởi Trần Anh Kim, Nhà xuất bản Văn học, 1987.

Liên kết bên ngoài

• Phiên bản từng trang của Jane Eyre từ Penguin Classics
• Phiên bản từng trang của Jane Eyre từ Oxford World Classics
• Jane Eyre - Phiên bản HTML dễ đọc
• Toàn văn của Jane Eyre tại Project Gutenberg
• Jane Eyre, đọc sách trực tuyến, tách từng trang Lưu trữ 2008-05-20 tại Wayback Machine
• Đọc sách dưới dạng MP3 - Public Domain
• Jane Eyre tải miễn phí dưới định dạng PDF, PDB và LIT Lưu trữ 2008-09-17 tại Wayback Machine