Kênh đào

Kênh đào là một dòng nước nhân tạo được xây dựng trên mặt đất. Chúng được chia thành hai loại: kênh thủy lợi để cung cấp nước cho các khu vực cần tưới tiêu và kênh giao thông để vận chuyển hàng hóa và hành khách, kết nối các sông, hồ, biển và đại dương.

Đề cương lịch sử

Vào thời kỳ mà hàng hóa chủ yếu được vận chuyển bằng lưng thú, với một con la có thể mang theo khoảng 8 tấn (250 pound hoặc 113 kg) trong một chuyến đi dài ngày, mà không có tàu hơi nước hay tàu điện, vận tải đường thủy trở thành phương tiện hiệu quả nhất về mặt kinh tế. Ngay cả những 'tàu của sa mạc' mạnh mẽ nhất cũng chỉ có thể chở gấp đôi khối lượng của một con la khỏe mạnh, và cả hai loại động vật đều cần thức ăn mang theo và người điều khiển, làm tăng chi phí vận chuyển.

Những kênh đào cổ xưa

Các kênh đào cổ nhất được xây dựng ở vùng Lưỡng Hà từ 4.000 năm trước Công Nguyên. Nền văn minh sông Ấn ở Pakistan và miền bắc Ấn Độ đã phát triển hệ thống kênh thủy lợi đầu tiên trên thế giới vào khoảng năm 2.600 TCN. Ở Ai Cập, những kênh đào lâu đời nhất thuộc thời Pepi I Meryre (trị vì 2332–2283 TCN), người đã chỉ đạo xây dựng một kênh đào xuyên qua cataract trên sông Nin gần Aswan.

Ở Trung Quốc cổ đại, các kênh đào lớn phục vụ vận tải đường sông được xây dựng từ thời Chiến Quốc (481–221 TCN). Kênh đào dài nhất thời đó là Hong Gou, nối các nước Tống, Trịnh, Trần, Sái, Tào và Vệ theo sử gia Tư Mã Thiên. Kênh đào cổ đại dài nhất là Đại Vận Hà, nối Bắc Kinh và Hàng Châu, hiện vẫn là kênh đào dài nhất với chiều dài 1.794 km. Kênh này được xây dựng qua nhiều giai đoạn, bắt đầu từ thế kỷ 5 TCN, và hiện nay đoạn hẹp nhất của kênh cũng rộng 30 m.

Tại Việt Nam, vào thế kỷ X, Lê Hoàn đã chỉ đạo đào Kênh Nhà Lê để phục vụ giao thông và vận tải quân lương từ kinh đô Hoa Lư đến đèo Ngang, đồng thời phát triển nông nghiệp của Đại Cồ Việt.

Thế kỷ hiện đại đầu tiên

khoảng 1500—1800

Kênh đào đầu tiên là Kênh Briare nối liền Loire và Seine (1642), tiếp theo là Canal du Midi (1683) kết nối Đại Tây Dương với Địa Trung Hải. Canal du Midi bao gồm một hệ thống 8 thang khóa ở Béziers, một hầm dài 157 mét (515 ft) và 3 cổng chính.

Việc xây dựng kênh ở Đức diễn ra liên tục trong thế kỷ 17 và 18, với việc liên kết ba con sông lớn Elbe, Oder và Weser bằng các kênh đào. Trong thời kỳ hậu La Mã ở Anh, kênh đào đầu tiên của thời kỳ hiện đại được xây dựng là Exeter Canal, được khảo sát vào năm 1563 và đưa vào hoạt động năm 1566.

Cách mạng công nghiệp

Trong giai đoạn đầu của Cách mạng công nghiệp tại Châu Âu và Hoa Kỳ, các kênh đào giao thông phát triển trước cả hệ thống đường sắt. Nhiều kênh sau này được cải tạo để làm đường sắt. Các kênh đào này đã tạo ra các tuyến đường liên kết những vùng xa xôi với thế giới bên ngoài. Ví dụ, kênh Erie đã mở ra lối giao thông giữa vùng đông dân ở phía đông với các vùng đất màu mỡ sâu trong lục địa Mỹ.

Kênh đào đầu tiên phục vụ công nghiệp tại Hoa Kỳ là kênh 'Mother Brook' ở Massachusetts, được xây dựng vào năm 1639 để cung cấp năng lượng nước cho các cơ sở sản xuất ở thị trấn Dedham. Sự cạnh tranh từ giao thông đường sắt đã khiến nhiều kênh đào không còn được sử dụng cho việc vận tải và nhiều kênh bị bỏ hoang.

Mục đích sử dụng hiện đại

Một xu hướng mới đã xuất hiện ở Anh và Pháp là du lịch bằng thuyền trên các kênh đào. Điều này giúp các kênh đào giao thông từ thời cách mạng công nghiệp vẫn duy trì được sự cần thiết và mục đích sử dụng của chúng.

Các kênh đào dành cho tàu lớn như kênh đào Panama và kênh đào Suez vẫn tiếp tục phục vụ cho vận tải hàng hóa, cũng như các kênh đào sà lan ở châu Âu. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, sự quan trọng của chúng ngày càng tăng, đòi hỏi phải mở rộng, chẳng hạn như dự án mở rộng kênh đào Panama.

Những thành phố trên mặt nước

Những con kênh đặc trưng của thành phố Venice đến mức mà các thành phố khác có đặc điểm tương tự thường được gọi là 'Venice của...' Thành phố này được xây dựng trên các đảo đất bùn, với các công trình được nâng đỡ bởi cọc gỗ. Do đó, đất đai ở Venice là kết quả của công việc con người chứ không phải do kênh đào tạo ra. Tuy nhiên, những con kênh hình thành các con đường và khu nhà ở thành phố. Venice đã có lịch sử lâu dài và từ thế kỷ 12 đã trở thành một thành quốc quyền lực.

Amsterdam được xây dựng theo cách tương tự, với các tòa nhà dựng trên cọc gỗ. Quá trình rút nước khỏi đầm lầy và các khu đất lấn biển ở Hà Lan được thực hiện nhanh chóng trong thế kỷ 14, và công cuộc 'kênh đào hóa' đã biến làng Amsterdam thành một cảng thương mại lớn và sau đó thành phố vào khoảng năm 1300.

Những khu đất bên kênh đào là loại hình phổ biến ở nhiều thành phố như Miami, Florida và Gold Coast, Queensland. Thành phố Gold Coast sở hữu hơn 700 km kênh đào trong khu dân cư. Những vùng đất ngập nước không thích hợp cho việc xây dựng, vì vậy người ta đào sâu để nước có thể lưu thông vào đó và đồng thời nâng cao những khu vực khác. Các khu dân cư xây dựng trên các lô đất được nâng cao tạo thành các con đường sát mặt nước.

• Kênh đào Suez
• Kênh đào Panama
• Kênh Nhà Lê

Chú thích

Tài liệu tham khảo

Liên kết bên ngoài

• Trang web giải trí của British Waterways - Hướng dẫn chính thức của Anh về các kênh đào, sông và hồ
• Hướng dẫn chụp ảnh Kênh đào Leeds Liverpool
• Chiến thắng của việc xây dựng kênh đào
• Thông tin và Hướng dẫn người lái tàu về Hệ thống Kênh đào Bang New York Lưu trữ 2008-07-24 tại Wayback Machine
• 'Các kênh đào và sông có thể đi lại' của James S. Aber, Đại học Emporia State Lưu trữ 2011-07-19 tại Wayback Machine
• Bảo tàng Kênh đào Quốc gia (Mỹ)
• Bảo tàng Kênh đào London (Vương quốc Anh)
• Các kênh đào ở Amsterdam
• Kênh đào du Midi
• Kênh đào des Deux Mers
• Đo lưu lượng kênh bằng cảm biến Lưu trữ 2007-07-17 tại Wayback Machine.