Kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè

Kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè là một tuyến kênh chính chạy qua trung tâm Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam. Với chiều dài gần 9 km, nó bắt đầu từ cửa cống hộp tại giao điểm của đường Lê Bình và Út Tịch ở quận Tân Bình, đi qua các quận Tân Bình, Quận 3, Phú Nhuận, Quận 1, Bình Thạnh, và cuối cùng đổ vào sông Sài Gòn tại khu vực xưởng đóng tàu Ba Son cũ.

Lịch sử

Kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè là một trong những tuyến đường thủy cổ xưa nhất ở Thành phố Hồ Chí Minh. Theo Gia Định thành thông chí của Trịnh Hoài Đức, kênh này từng được gọi là sông Bình Trị như sau:

Tên gọi thông dụng là sông Bà Nghè nằm trong khu vực tổng Bình Trị, từ sông Tân Bình qua trấn lỵ đến cầu ngang, tiếp tục chảy về tây bắc khoảng 4 dặm rưỡi đến cầu Cao Miên; từ đó, chảy về tây bắc khoảng 2 dặm đến chợ Chiểu, tiếp tục về phía nam khoảng 4 dặm đến Phú Nhuận, và 6 dặm rưỡi đến cầu Huệ, nơi có nhiều ao hồ rải rác.

Trịnh Hoài Đức ghi nhận: 'Bà Nghè là con gái lớn của Khâm sai Chánh thống Vân Trường hầu, tên là Nguyễn Thị Khánh, kết hôn với thư ký mỗ. Do đó, bà được gọi là bà Nghè mà không nêu tên. Tên gọi này bắt nguồn từ việc bà lập địa cư trú và xây cầu ngang qua để tiện cho việc di chuyển, nên dân địa phương gọi là cầu Bà Nghè và sông cũng mang tên này.'

Theo nhà văn Sơn Nam, rạch Thị Nghè xưa nối dài đến Bàu Cát, đoạn ngọn của rạch được gọi là rạch Nhiêu Lộc (ông Nhiêu học tên Lộc). Đây là địa điểm Nguyễn Ánh thường đồn trú trước khi đánh Gia Định. Ông cũng nhấn mạnh rằng, rạch Nhiêu Lộc trước đây có nhiều nhánh nhưng đã bị lấp.

Rạch Thị Nghè (Bà Nghè) còn được miêu tả trong Bài phú cổ Gia Định như sau:

Nhìn ra rạch Bà Nghè, dòng nước trắng ngần trải dài
Nhìn lên giồng Ông Tố, cây cối xanh tươi rậm rạp.

Vào thời kỳ Pháp thuộc, rạch Thị Nghè được biết đến với tên gọi Arroyo de l'Avalanche. Tên này bắt nguồn từ con tàu của quân Pháp đã theo rạch Thị Nghè để tiến vào Gia Định vào ngày 16 tháng 2 năm 1859.

Từ giữa những năm 60, do thiếu sự quản lý chặt chẽ, rạch Thị Nghè cùng với rạch Bến Nghé – Tàu Hủ bắt đầu bị lấn chiếm và xả rác, dẫn đến tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng.

Dự án cải tạo

Trong giai đoạn 1993–1998, chính quyền Thành phố Hồ Chí Minh đã khởi động dự án chỉnh trang tuyến kênh, bao gồm việc giải tỏa hàng ngàn căn nhà lụp xụp ven kênh và xây dựng hai tuyến đường song song dọc kênh. Đến năm 2002, thành phố bắt đầu triển khai dự án vệ sinh môi trường lưu vực Nhiêu Lộc – Thị Nghè với các hạng mục như nạo vét bùn, lắp đặt hệ thống cống bao dọc kênh đến trạm xử lý nước thải, và khoảng 70 km cống thoát nước trên nhiều tuyến đường. Tổng vốn đầu tư là 316,79 triệu USD, trong đó 293,94 triệu USD là vốn ODA của Ngân hàng Thế giới, phần còn lại do Thành phố Hồ Chí Minh đóng góp. Sau 10 năm thi công, dự án được khánh thành vào ngày 18 tháng 8 năm 2012.

Giao thông

Đường bộ

Hiện tại, hai con đường dọc kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè được đặt tên theo hai quần đảo trên Biển Đông mà Việt Nam tuyên bố chủ quyền: đường Trường Sa bên bờ trái dài 8,3 km và đường Hoàng Sa bên bờ phải dài 7,4 km. Hai con đường này bắt đầu được nâng cấp và mở rộng từ ngày 2 tháng 2 năm 2012 và hoàn thành sau 6 tháng, đồng thời với công trình cải tạo tuyến kênh. Trong giai đoạn 2013–2015, thành phố cũng đã xây mới 3 cầu bắc qua kênh là cầu Lê Văn Sỹ, cầu Kiệu và cầu Bông, cùng với hai hầm chui dưới cầu Điện Biên Phủ để kết nối liền mạch hai con đường Hoàng Sa và Trường Sa.

Đường thủy

Vào ngày 1 tháng 9 năm 2015, thành phố đã phối hợp cùng Công ty Thuyền Sài Gòn để khai trương tuyến du lịch bằng thuyền, cho phép du khách tham quan trên kênh. Tuyến du lịch này có hai bến, một ở gần cầu Thị Nghè (Quận 1) và một ở gần cầu Lê Văn Sỹ (Quận 3).

Chú thích