Khái niệm cán cân thương mại là gì? Các yếu tố ảnh hưởng đến cán cân thương mại

Cán cân thương mại là một trong những chỉ số trực tiếp đánh giá tình hình kinh tế của một quốc gia. Vậy cán cân thương mại là gì và tại sao nó lại quan trọng như vậy, bài viết sau sẽ cung cấp thông tin hữu ích này cho các bạn!

Cán cân thương mại là gì?

Cán cân thương mại (tiếng Anh là Current account) của một quốc gia là phần ghi chép các giao dịch hàng hóa, dịch vụ và thu nhập giữa các cá nhân cư trú trong nước và ngoài nước. Trong đó:

• Các giao dịch mà người trong nước thanh toán cho người ngoài nước được ghi vào bên “nợ” (được ghi bằng mực đỏ).

• Các giao dịch mà người ngoài nước thanh toán cho người trong nước được ghi vào bên “có” (được ghi bằng mực đen).

→ Nếu bên 'có' > bên 'nợ' => Thặng dư tài khoản thương mại => Quốc gia xuất khẩu vượt trội so với nhập khẩu (xuất siêu), hoặc tiết kiệm nhiều hơn đầu tư

→ Nếu bên 'có' < bên 'nợ' => Thâm hụt tài khoản thương mại => Quốc gia nhập khẩu nhiều hơn xuất khẩu (nhập siêu), hoặc đầu tư nhiều hơn tiết kiệm

→ Nếu bên 'có' = bên 'nợ' => Cân bằng tài khoản thương mại

Căn cứ vào quy tắc của Quỹ Tiền tệ Quốc tế IMF được biên soạn năm 1993, các khoản mục về tài khoản vãng lai bao gồm:

1. Cân đối thương mại hàng hoá (Là thành phần chủ yếu trong cân đối tài khoản vãng lai)

• Hàng hóa thông thường

• Hàng gia công, chế biến

• Hàng nhiên liệu, hàng mua tại cảng

• Hàng sửa chữa

• Hàng viện trợ

• Vàng phi tiền tệ, kim loại, đá quý

• Hàng quân sự

Nhập khẩu

• Hàng hóa thông thường

• Hàng gia công, chế biến

• Hàng nhiên liệu, hàng mua tại cảng

• Hàng sửa chữa

• Hàng viện trợ

• Vàng phi tiền tệ, kim loại, đá quý

• Hàng quân sự

1. Cân đối thương mại phi hàng hóa

Cân đối dịch vụ

• Vận chuyển

• Đi du lịch

• Các loại dịch vụ khác.

Cân đối thu nhập

• Chuyển tiền

• Thu nhập từ đầu tư.

1. Các giao dịch chuyển khoản

• Các khoản thanh toán của các cơ quan nhà nước
• Các khoản thanh toán của các tổ chức tư nhân.

Các yếu tố ảnh hưởng đến cân đối tài khoản vãng lai

Dựa trên các khoản mục của tài khoản vãng lai, các yếu tố ảnh hưởng đến xuất nhập khẩu sẽ là những yếu tố chính tác động đến cân đối tài khoản vãng lai. Dưới đây là một số yếu tố quan trọng:

• Lạm phát

• Tỷ giá hối đoái

• Thuế quan, hạn ngạch xuất nhập khẩu

• Thu nhập của người dân cư trú ngoài nước

• Chính sách thương mại của các chính phủ quốc gia

Biện pháp cải thiện cân đối tài khoản vãng lai

Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), nếu thâm hụt cán cân vãng lai của một quốc gia vượt quá 5% GDP, điều này được xem là không lành mạnh.

Cần có các biện pháp kịp thời khi quốc gia gặp phải tình trạng thâm hụt cán cân vãng lai nghiêm trọng. Dưới đây là những giải pháp mà chính phủ có thể thực hiện:

• Khuyến khích đầu tư từ nước ngoài

• Đẩy mạnh xuất khẩu thông qua các chính sách ưu đãi cho doanh nghiệp xuất khẩu, đồng thời hạn chế nhập khẩu bằng cách áp thuế cao, đặt hạn ngạch thấp và giới hạn mặt hàng nhập khẩu.

• Thực hiện chính sách tài chính và tiền tệ để giảm nhu cầu trong nước, kiểm soát lạm phát.

Tình hình cán cân vãng lai của Việt Nam

Mặc dù nền kinh tế Việt Nam đã có những bước phát triển tốt trong nhiều năm, nhưng đại dịch Covid-19 trong hai năm qua đã ảnh hưởng không nhỏ đến kinh tế Việt Nam và thế giới, dẫn đến nhiều biến động trong cán cân vãng lai của Việt Nam. Cụ thể, thâm hụt nhiên liệu ngày càng trầm trọng hơn trong bối cảnh giá dầu tăng gấp đôi và giá xăng tăng gấp bốn so với cùng kỳ năm trước. Điểm sáng của năm 2022 là việc Việt Nam mở cửa biên giới, tạo điều kiện cho ngành du lịch phục hồi mạnh mẽ sau thời gian dài bị đình trệ do đại dịch.

Các câu hỏi về cán cân vãng lai

Tình trạng thâm hụt của cán cân vãng lai

Thâm hụt cán cân vãng lai là gì?

Lý do gây ra thâm hụt cán cân vãng lai

• Sự mất cân đối trong cơ cấu xuất nhập khẩu: Hiện tượng này phổ biến ở các nước đang phát triển, nơi năng lực sản xuất chủ yếu là nguyên liệu thô, phải nhập khẩu thành phẩm để tiêu dùng.
• Công nghệ kém phát triển: Công nghiệp hỗ trợ yếu dẫn đến lợi nhuận từ xuất khẩu và tiêu thụ thấp.
• Chính sách thương mại chưa hợp lý: Nhiều sản phẩm trong nước có thể sản xuất nhưng vẫn ưu tiên nhập khẩu. Ngoài ra, các quy định pháp luật nhiều nhưng khi áp dụng cho xuất nhập khẩu lại không hiệu quả cao.

• Yếu tố đầu tư tăng mạnh
• Trong khi mức tiết kiệm còn thấp

Biện pháp của nhà nước

• Tăng lãi suất và thắt chặt tín dụng;
• Kiểm soát tỷ lệ bảo hộ để điều chỉnh thuế phù hợp;
• Sử dụng các công cụ chính sách thương mại trực tiếp, biện pháp thuế trong giới hạn MFN và các biện pháp phi thuế như hàng rào kỹ thuật và hạn ngạch nhập khẩu;

• Cắt giảm chi tiêu công mạnh mẽ;
• Tạm dừng ngắn hạn các khoản đầu tư công (thận trọng áp dụng);
• Giám sát chặt chẽ hoạt động đầu tư của doanh nghiệp nhà nước;

• Thu hút mạnh mẽ vốn đầu tư nước ngoài, đặc biệt là FDI (thận trọng để tránh tiếp nhận FDI chất lượng kém gây tác động xấu lâu dài), cải thiện tốc độ giải ngân dự án đã cấp phép;
• Thuận lợi hóa thu hút kiều hối. Ngoài các biện pháp này, Việt Nam còn có thể ổn định tâm lý nhà đầu tư và tìm kiếm dòng vốn ngắn hạn qua các định chế tài chính và khối kinh tế;

• Tiếp tục chính sách thắt chặt tiền tệ;
• Cho phép đồng Việt Nam biến động linh hoạt hơn;

• Thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ trong nước để tăng cường xuất khẩu;
• Nâng cao hiệu quả đầu tư của cả doanh nghiệp ngoài quốc doanh và DNNN, cải thiện chỉ số ICOR;
• Tạo sân chơi bình đẳng cho tất cả các doanh nghiệp;
• Giảm thâm hụt ngân sách bằng cách cắt giảm chi tiêu và đầu tư công, đặt mục tiêu giảm thâm hụt ngân sách thành chiến lược dài hạn.

Thặng dư cán cân vãng lai

Cán cân chuyển giao một chiều vãng lai

Tóm lại, cán cân vãng lai là công cụ hữu hiệu để đánh giá bức tranh vĩ mô của một nền kinh tế. Hy vọng rằng với những kiến thức và thông tin trên, các bạn đã có cái nhìn tổng quan về cán cân vãng lai và ứng dụng của nó.