Buzz
1. Khái niệm phủ định là gì?
Theo định nghĩa từ Từ điển Bách khoa Việt Nam, phủ định là “khái niệm chỉ sự thay thế hoặc loại bỏ một sự vật, hiện tượng này bằng một sự vật, hiện tượng khác” trong quá trình phát triển. Ví dụ, xe máy là sự phủ định đối với xe đạp, và xe ô tô là sự phủ định đối với xe máy trong sự tiến hóa của phương tiện giao thông.
Hơn nữa, phủ định còn có thể hiểu là một thao tác logic, trong đó một mệnh đề mới được tạo ra từ một mệnh đề đã cho. Nếu mệnh đề gốc là đúng, thì phủ định của nó sẽ là sai, và nếu mệnh đề gốc là sai, thì phủ định của nó sẽ là đúng.
2. Khái niệm phủ định biện chứng là gì?
Phủ định biện chứng không chỉ đơn thuần là sự phủ định thông thường mà chúng ta thường gặp. Theo triết học, phủ định biện chứng là khái niệm chỉ sự phủ định đóng vai trò là cơ sở cho sự phát triển tiếp theo. Nó giúp sự vật, hiện tượng mới xuất hiện thay thế cho sự vật, hiện tượng cũ, và là cầu nối giữa chúng. Nói cách khác, phủ định biện chứng là quá trình tự phủ định và phát triển của sự vật, hiện tượng, là “mắt xích” trong chuỗi tiến hóa để tạo ra sự vật, hiện tượng mới, tiến bộ hơn.
Phủ định biện chứng không chỉ đơn giản là phủ nhận sự tồn tại hay phá hủy một sự vật, như quan điểm của Ph.Ăngghen, mà còn phản ánh quá trình phát triển thực tế của sự vật, hiện tượng. Mỗi sự vật và quan niệm có cách phủ định riêng. Phương thức phủ định bao gồm hai giai đoạn: phủ định (bước đầu tiên) và phủ định của phủ định (bước tiếp theo).
Phủ định biện chứng có hai đặc trưng chính: tính khách quan (sự vật tự phủ định do mâu thuẫn nội tại) và
- Tính khách quan của phủ định biện chứng được thể hiện qua việc sự phủ định xuất phát từ chính bản thân sự vật, hiện tượng. Đây là kết quả của sự chuyển hóa giữa các mặt đối lập nhằm giải quyết mâu thuẫn nội tại và của sự tích lũy lượng dẫn đến sự nhảy vọt về chất, hoàn toàn không phụ thuộc vào ý thức con người.
- Tính kế thừa của phủ định biện chứng được thể hiện qua việc cái mới không ra đời từ sự phủ định hoàn toàn cái cũ. Thay vào đó, cái mới phát triển trên nền tảng của cái cũ, loại bỏ yếu tố lỗi thời và giữ lại, cải tiến những yếu tố tích cực để phù hợp với cái mới.
Ngoài hai đặc trưng chính đã đề cập, phủ định biện chứng còn có tính phổ biến (diễn ra trong mọi lĩnh vực tự nhiên, xã hội và tư duy) và tính đa dạng, phong phú (biểu hiện qua các hình thức và nội dung khác nhau của phủ định). Tuy nhiên, tính kế thừa là đặc trưng quan trọng nhất, phân biệt phủ định biện chứng với phủ định sạch trơn và phủ định siêu hình. Phủ định biện chứng là sự kết hợp giữa yếu tố bị loại bỏ và yếu tố được phát triển. Mỗi lần thực hiện phủ định biện chứng đều mang lại những yếu tố tích cực mới, thúc đẩy sự phát triển liên tục của sự vật, hiện tượng. Vì vậy, phủ định biện chứng là một phần thiết yếu của quá trình liên hệ và phát triển.
3. Khái niệm phủ định siêu hình là gì?
Phủ định siêu hình là loại phủ định hoàn toàn khác biệt so với phủ định biện chứng. Phủ định siêu hình là sự phủ bỏ hoàn toàn mà không có tiền đề để khẳng định. Ví dụ, việc tiêu diệt một con sâu hay nghiền nát một hạt thóc khiến chúng không còn khả năng phát triển.
Phủ định siêu hình không dựa trên quá trình phát triển thực tế của sự vật, mà chỉ là một sự áp đặt từ bên ngoài vào quá trình đó. Nói cách khác, đây là sự phủ định không dẫn đến sự phát triển nào, là “sự phủ định không có sự phát triển”. Sự khác biệt cơ bản giữa phủ định biện chứng và phủ định siêu hình là phủ định biện chứng luôn có sự khẳng định, trong khi phủ định siêu hình chỉ đơn thuần là phủ định mà không có bất kỳ sự khẳng định nào.
Trong lịch sử, C.Mác, Ph.Ăngghen và V.I.Lênin đã phê phán mạnh mẽ các hình thức phủ định siêu hình. Ví dụ, trong tác phẩm Chống Đuyrinh, Ph.Ăngghen chỉ trích phủ định siêu hình của “chủ nghĩa xã hội cũ” đối với phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa, chỉ biết phê phán mà không giải thích được sự tồn tại và hậu quả của phương thức này. Đó là phủ định không có sự khẳng định, chỉ đơn thuần tuyên bố phương thức sản xuất đó là xấu mà không có sự phân tích sâu sắc.
Dựa trên những tư tưởng của C.Mác, Ph.Ăngghen và V.I.Lênin về phủ định biện chứng, “sự phủ định chân chính” và phủ định siêu hình, cùng với sự liên hệ giữa phủ định biện chứng và phủ định của phủ định, chúng ta có thể khẳng định rằng “chủ nghĩa duy vật hiện đại” đã đóng góp quan trọng vào việc nhận thức về phủ định. Chủ nghĩa duy vật hiện đại đã áp dụng phép biện chứng của phủ định để giải thích một cách duy vật về sự vận động và phát triển trong xã hội.
4. Ví dụ về phủ định
Như đã đề cập ở phần trước, một ví dụ điển hình về phủ định là quá trình phát triển của các phương tiện giao thông, xe máy đã thay thế xe đạp, và xe ô tô tiếp tục thay thế xe máy. Ngoài ra, còn một số ví dụ khác về phủ định như:
- Trong sự phát triển gia đình, con cái vượt trội hơn cha mẹ, đó là con cái đã phủ định cha mẹ. Câu nói “con hơn cha là nhà có phúc” mang hàm ý như vậy.
- Trong ngành sản xuất điện thoại, iPhone 14 đã phủ định iPhone 13.
- Trong nông nghiệp, cây lúa là sự phủ định biện chứng của hạt thóc.
- Khi chúng ta lên cấp ba, có sự khác biệt rõ rệt so với cấp hai, đó là chúng ta đã phủ định cấp hai.
- Trong chăn nuôi, gà con nở ra từ trứng là sự phủ định biện chứng đối với quả trứng.
- Trong quá trình hạt giống nảy mầm, mầm cây là sự phủ định biện chứng của hạt, giúp giống loài tiếp tục phát triển.
Trên đây là toàn bộ nội dung bài viết của Mytour về khái niệm phủ định, phủ định biện chứng và siêu hình trong triết học cùng các ví dụ về phủ định. Chúng tôi hy vọng đã cung cấp thông tin hữu ích cho các bạn. Mytour xin chân thành cảm ơn.
