Khái niệm tài chính: Đặc điểm và vai trò trong nền kinh tế

Trong bất kỳ nền kinh tế nào, tài chính giữ vai trò cực kỳ quan trọng. Do đó, khái niệm tài chính luôn là một vấn đề được nhiều người quan tâm. Chúng tôi sẽ giải thích rõ về khái niệm, bản chất và chức năng của tài chính trong nền kinh tế qua bài viết dưới đây. Mời các bạn tham khảo! 

Khái niệm tài chính là gì?

Tài chính (Finance) trong kinh tế học là các mối quan hệ phân phối tài sản xã hội dưới dạng giá trị, từ quá trình hình thành đến phân phối quỹ tiền tệ trong nền kinh tế. Các mục tiêu cụ thể của các bên liên quan là yếu tố chủ chốt trong các mối quan hệ tài chính này.  

Khái niệm tài chính là gì? Tài chính không chỉ là việc tạo lập và sử dụng các quỹ tiền tệ, mà còn bao gồm việc tổng hợp các mối quan hệ để đáp ứng nhu cầu của các bên trong xã hội. Nó hiện diện ở mọi cấp độ từ cá nhân, doanh nghiệp đến các tổ chức chính phủ. Từ góc độ kinh tế học, tài chính là khoa học nghiên cứu tiền tệ và các hoạt động liên quan đến tiền tệ, bao gồm việc cung cấp tiền cho các nhu cầu thiết yếu. Điều này bao gồm quản lý nguồn tài chính, đầu tư, tín dụng và các hoạt động tài chính khác nhằm duy trì sự ổn định và phát triển kinh tế.

Lịch sử ra đời của tài chính 

Sau khi tìm hiểu về khái niệm tài chính là gì, chắc chắn bạn đã có cái nhìn rõ hơn về vấn đề này. Vậy tài chính xuất hiện từ khi nào và vì sao nó lại cần thiết? Dưới đây là giải thích về sự ra đời của tài chính để bạn hiểu rõ hơn. 

Do quá trình sản xuất hàng hóa và tiền tệ

Tài chính xuất hiện cùng với sự phát triển của sản xuất hàng hóa và tiền tệ. Khi xã hội bắt đầu phân chia lao động, tài sản và sản phẩm lao động được phân bổ cho các cá nhân và tổ chức khác nhau, nền sản xuất hàng hóa ra đời và tiền tệ cũng được phát minh. Các quỹ tiền tệ do các tổ chức kinh tế và xã hội tạo ra, nhằm đầu tư vào phát triển kinh tế và xã hội. Những mối quan hệ kinh tế này đã hình thành khái niệm tài chính, phản ánh sự phân phối của cải xã hội dưới dạng giá trị.

Nguồn gốc của khái niệm tài chính là từ nền sản xuất hàng hóa và tiền tệ, đã tạo ra các nguồn tài chính dưới dạng của cải xã hội. Trong hệ thống kinh tế hàng hóa – tiền tệ, tiền tệ được sử dụng để phân phối sản phẩm và thu nhập quốc dân, đồng thời tạo lập các quỹ tiền tệ phục vụ các nhu cầu riêng của từng chủ thể.

Tiền tệ không chỉ là công cụ trao đổi mà còn là phương tiện quản lý và điều tiết các hoạt động kinh tế. Các quỹ tiền tệ này có thể được sử dụng cho nhiều mục đích như đầu tư, tiêu dùng, tiết kiệm, và hỗ trợ các hoạt động kinh tế – xã hội, từ đó tạo ra một hệ thống tài chính phong phú và đa dạng trong xã hội.

Sự ra đời của nhà nước 

Liệu sự ra đời của khái niệm tài chính có gắn bó chặt chẽ với sự hình thành của Nhà nước không? Câu trả lời là có, vì khi xã hội phát triển và Nhà nước được thành lập, các hoạt động tài chính trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Nhà nước với chức năng và quyền lực của mình cần duy trì các hoạt động xã hội, xây dựng quỹ ngân sách thông qua việc phân phối tổng sản phẩm xã hội dưới dạng giá trị. Điều này đã dẫn đến sự hình thành của lĩnh vực tài chính nhà nước, đóng vai trò quan trọng trong việc mở rộng và phát triển tài chính cũng như nền kinh tế hàng hóa. 

Các hoạt động tài chính, dù mang tính khách quan, đều chịu sự quản lý trực tiếp hoặc gián tiếp của Nhà nước qua các chính sách như thuế, tiền tệ và các chính sách tài chính khác. Với quyền lực chính trị, Nhà nước đã thiết lập hệ thống pháp lý cho các hoạt động tài chính và kiểm soát việc đúc tiền, in tiền, và điều tiết lưu thông tiền tệ, đảm bảo sự ổn định và phát triển của nền kinh tế.

Bản chất của tài chính 

Bản chất của khái niệm tài chính có thể được hiểu là các quan hệ kinh tế liên quan đến việc phân phối tổng sản phẩm xã hội dưới dạng giá trị. Các quỹ tiền tệ được tạo lập và sử dụng nhằm đáp ứng nhu cầu tích lũy và tiêu dùng của các cá nhân và tổ chức trong nền kinh tế thông qua các quan hệ này.

Dù tài chính có vẻ tương tự như các quỹ tiền tệ của các chủ thể trong xã hội, nhưng nó không đồng nghĩa với tiền tệ. Trong trao đổi hàng hóa, tiền tệ đóng vai trò như một đơn vị giá trị chung với các chức năng cơ bản: đo lường giá trị hàng hóa, phương tiện trao đổi và tích lũy. Ngược lại, tài chính là sự vận động của tiền tệ trong các chức năng của nó, nhằm tạo lập và quản lý các quỹ tiền tệ trong nền kinh tế. 

Các quan hệ tài chính bao gồm những gì? 

Bản chất của tài chính được thể hiện qua các quan hệ kinh tế chính trong quá trình phân phối tổng sản phẩm xã hội dưới dạng giá trị, cụ thể là:

• Quan hệ giữa Nhà nước và các cơ quan, đơn vị kinh tế, dân cư: Đây là các quan hệ tài chính liên quan đến việc thu thuế, phí và chi tiêu ngân sách nhà nước để duy trì và phát triển xã hội.
• Quan hệ giữa tổ chức tài chính trung gian với các cơ quan, tổ chức phi tài chính: Các tổ chức tài chính trung gian như ngân hàng, công ty bảo hiểm và quỹ đầu tư có vai trò huy động và phân phối vốn trong nền kinh tế. 
• Quan hệ giữa các cơ quan, đơn vị kinh tế, dân cư với nhau: Bao gồm các quan hệ tài chính từ việc mua bán, trao đổi hàng hóa, dịch vụ, vay mượn, đầu tư và chia sẻ lợi nhuận giữa các cá nhân, doanh nghiệp và tổ chức.
• Quan hệ tài chính quốc tế: Phát sinh từ các hoạt động thương mại quốc tế, đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), vay nợ và viện trợ quốc tế.

Chức năng của tài chính 

Bài viết này sẽ không chỉ giải đáp khái niệm tài chính là gì mà còn khám phá các chức năng quan trọng của tài chính. Dưới đây là thông tin chi tiết về từng chức năng của tài chính mà bạn có thể tham khảo! 

Chức năng huy động 

Một trong những chức năng quan trọng của tài chính là huy động vốn, liên quan đến việc tạo lập nguồn tài chính từ nhiều nguồn khác nhau trong nền kinh tế. Chức năng huy động tài chính bao gồm việc thu thập vốn từ cá nhân, doanh nghiệp và các tổ chức qua các hình thức như phát hành cổ phiếu, trái phiếu, hoặc huy động tiền gửi tiết kiệm,… 

Nguồn vốn huy động sẽ được sử dụng cho việc đầu tư vào các dự án phát triển kinh tế, sản xuất, cơ sở hạ tầng, và các hoạt động khác nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và nâng cao đời sống người dân. Vậy tài chính là gì và những nguyên tắc nào cần tuân thủ trong huy động vốn? Việc huy động vốn cần tuân theo cơ chế thị trường, bao gồm quan hệ cung – cầu. Điều này đồng nghĩa với việc mức lãi suất, điều kiện vay và các hình thức huy động phải phù hợp với điều kiện thị trường và nhu cầu của các nhà đầu tư. 

Để đảm bảo hiệu quả trong huy động vốn, cần phải đa dạng hóa các nguồn vốn, bao gồm cả nguồn trong nước và quốc tế, vốn ngắn hạn và dài hạn. Đồng thời, việc huy động vốn cần kèm theo quản lý rủi ro tài chính. Các biện pháp như đánh giá tín dụng, phân tích rủi ro, và lập kế hoạch tài chính cẩn thận là cần thiết để đảm bảo nguồn vốn được sử dụng hiệu quả và bền vững.

Chức năng phân phối 

Chức năng phân phối của tài chính đóng vai trò quan trọng trong việc phân phối tổng sản phẩm xã hội dưới dạng giá trị. Chức năng này bao gồm việc hình thành và sử dụng các quỹ tiền tệ tập trung và không tập trung cho các mục đích cụ thể. Quá trình phân phối qua tài chính gồm hai giai đoạn chính: phân phối lần đầu và phân phối lại. 

Phân phối lần đầu trong tài chính là gì? Đây là quá trình phân chia tổng sản phẩm xã hội cho các cá nhân và tổ chức tham gia vào sản xuất vật chất và dịch vụ. Trong giai đoạn này, giá trị của sản phẩm xã hội được chia thành các phần thu nhập cơ bản cho các yếu tố sản xuất như lao động, vốn, đất đai và doanh nghiệp. Một số hình thức phân phối lần đầu bao gồm: 

• Tiền lương: Thu nhập mà người lao động nhận được từ việc làm việc và bán sức lao động của mình.
• Lợi nhuận: Thu nhập của các chủ doanh nghiệp từ việc đầu tư vốn vào hoạt động sản xuất và kinh doanh.
• Thu nhập từ đất đai: Gồm tiền thuê đất và lợi ích từ việc khai thác tài nguyên thiên nhiên.
• Thu nhập từ vốn: Là khoản thu từ việc cho vay vốn hoặc đầu tư tài chính, bao gồm lãi suất và cổ tức.

Phân phối lại

Chức năng phân phối lại trong tài chính là gì? Đây là quá trình phân phối tiếp tục các phần thu nhập cơ bản và quỹ tiền tệ đã được hình thành từ phân phối lần đầu, nhằm mở rộng ra các nhóm xã hội, khu vực và ngành nghề khác nhau. Mục tiêu là điều chỉnh và cân bằng thu nhập giữa các nhóm và khu vực khác nhau. Một số hình thức phân phối lại bao gồm:

Thuế và phí: Nhà nước thu thuế và các khoản phí từ cá nhân, doanh nghiệp, sau đó sử dụng nguồn thu này cho các hoạt động công cộng như y tế, giáo dục, an ninh và phúc lợi xã hội.

Trợ cấp và phúc lợi: Chính phủ cung cấp các khoản trợ cấp và phúc lợi cho những người có thu nhập thấp, người thất nghiệp, người già và các nhóm xã hội yếu thế khác để hỗ trợ họ trong cuộc sống hàng ngày.

Chuyển giao nội bộ: Doanh nghiệp và tổ chức có thể thực hiện các chuyển giao tài chính nội bộ giữa các bộ phận để điều chỉnh tài chính và phân bổ nguồn lực một cách hiệu quả hơn.

Chức năng giám sát 

Và cuối cùng, chức năng của tài chính là gì? Chức năng giám sát liên quan đến việc theo dõi, kiểm tra và đánh giá việc quản lý các nguồn tài chính nhằm đảm bảo việc hình thành và sử dụng quỹ tiền tệ được thực hiện hiệu quả. Chức năng này giúp duy trì sự ổn định và bền vững của hệ thống tài chính.

Chức năng giám sát tài chính là một quá trình tự động và khách quan, xuất phát từ bản chất của tài chính. Nó bao gồm việc theo dõi và đánh giá việc tạo lập và sử dụng các quỹ tiền tệ trong nền kinh tế. Những hoạt động giám sát này đảm bảo rằng các nguồn tài chính được sử dụng hiệu quả và đúng mục đích, đồng thời ngăn ngừa các hành vi gian lận và lạm dụng tài chính.

Việc tìm hiểu về chức năng giám sát tài chính là gì còn bao gồm cả việc theo dõi và kiểm tra quá trình vận động của các nguồn tài chính từ lúc huy động đến khi phân phối và sử dụng. Khác với chức năng giám sát, công tác kiểm tra tài chính là các hoạt động chủ quan của con người nhằm kiểm tra và đánh giá quá trình phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ, bao gồm các hoạt động như kiểm toán nội bộ/bên ngoài, kiểm tra tuân thủ và đánh giá hiệu quả.

Tạm kết 

Trong bài viết này, chúng tôi đã giải thích rõ ràng về tài chính là gì, cũng như bản chất và vai trò của tài chính trong nền kinh tế. Tài chính đóng vai trò quan trọng và cần thiết để cá nhân, doanh nghiệp và Nhà nước có thể phát triển. Với các chức năng huy động, phân phối và giám sát nguồn tiền, tài chính giúp thực hiện các mục tiêu phát triển. Hy vọng thông tin này giúp các bạn hiểu rõ hơn về tài chính. Đừng quên theo dõi fanpage Mytour và kênh Mytour để cập nhật thêm nhiều thông tin hữu ích nhé!