Khám phá bài soạn Ngữ văn 11 Kết nối tri thức về Nhớ đồng

Soạn bài Nhớ đồng

Soạn bài Nhớ đồng - Ngữ văn 11 Kết nối tri thức: Hành trình khám phá văn hóa và tâm hồn

I. Chuẩn bị - Soạn bài Nhớ đồng

* Gợi ý trả lời câu hỏi phần chuẩn bị:

1. Nỗi nhớ thường khởi đầu và phát triển như thế nào theo trải nghiệm cá nhân của bạn?

Nỗi nhớ thường xuất phát từ những sự kiện, trạng thái ấn tượng. Khi ký ức tái hiện, con người trở nên ý thức và cảm nhận mạnh mẽ. Nếu là ký ức hạnh phúc, chúng ta trải nghiệm niềm vui và hạnh phúc. Ngược lại, trong những ký ức buồn, chúng ta có thể đối diện với tâm trạng buồn bã, hối hận, tự trách bản thân,...

2. Bạn nghĩ sao về việc bắt đầu một đoạn văn thể hiện nỗi nhớ bằng cách nào? Vì sao?

- Mở đầu bằng việc kể về kỉ niệm là cách tốt để làm nổi bật nỗi nhớ.

- Điều này giúp làm rõ nguyên nhân xuất hiện của nỗi nhớ và tạo nên sự mạch lạc theo thời gian cho văn bản.

II. Đọc hiểu - Soạn bài Nhớ đồng

* Gợi ý trả lời phần đọc hiểu:

1. Trên thực tế, tiếng hò mang theo những ký ức đặc biệt, liên quan chặt chẽ đến nỗi nhớ.

- Tiếng hò là điểm kích thích, đưa tác giả về với hình ảnh quê hương thân thương.

2. Những hình ảnh hiện lên ở đây mang đặc điểm gì đặc sắc?

- Cảnh vật hiện hữu: gió mang hương thơm đất, rừng tre, 'ô mạ xanh mơn mởn', 'nương khoai sắn'.

- Tất cả là những bức tranh thân quen, đồng điệu với bản nguyên làng quê an nhàn.

3. Đối với khổ thơ này, so với khổ thơ đầu tiên, điểm tương đồng và khác biệt là gì?

- Điểm tương đồng: Cả hai khổ thơ đều khởi đầu với cụm từ 'Gì sâu bằng những trưa'.

- Điểm độc đáo:

+ Phong cách mô tả buổi trưa biến đổi: Khổ thơ đầu là 'trưa hồn nhớ', còn khổ sau là 'trưa tê tái'.

+ Đối tượng xuất hiện: Khổ thơ đầu nhấn mạnh 'tiếng hò', trong khi khổ sau là về 'ruộng đồng'.

4. Hãy hình dung về cảnh 'bàn tay... tung giống vút lên trời'.

- Câu thơ quan sát từ góc độ thấp, mô tả đôi bàn tay của những người nông dân đang nắm chặt thóc, rải đều trên ruộng lúa mênh mông.

5. Đối tượng được gọi là 'hồn thân' ở đây bao gồm những ai?

- Hồn thân tại đây bao gồm những người 'mẹ già', những người nông dân, cộng đồng làng xóm, và những người thân thiết với tác giả.

6. 'Tôi' trong khổ thơ này có sự phát triển như thế nào so với 'tôi' trong khổ thơ trước?

- Trái với khổ thơ trước, 'tôi' ở đây không phải lênh đênh tìm kiếm 'lẽ yêu đời' mà đã khám phá ra lẽ sống và lí tưởng riêng. Do đó, nhân vật ở khổ thơ này trở nên vui vẻ, nhẹ nhàng trên con đường tự do của mình.

7. Hình ảnh 'cánh chim buồn nhớ gió mây' truyền đạt cảm xúc gì của nhân vật trữ tình?

- Giống như chú chim bị giam trong lồng, nhân vật trữ tình khao khát được bay cao cùng gió mây, thể hiện sự mong đợi tự do và hạnh phúc.

Soạn bài Nhớ đồng - Ngữ văn 11 Kết nối tri thức

III. Phần sau khi đọc - Soạn bài Nhớ đồng

* Gợi ý trả lời câu hỏi sau khi đọc:

Câu hỏi 1 trang 58 Sách giáo khoa Ngữ văn 11 Kết nối tri thức - tập 1:

- Bài thơ mang đến một loạt các trạng thái cảm xúc phong phú, đa dạng, tạo nên sự đa chiều và sâu sắc trong nội dung.

+ Hồi tưởng về màu sắc rực rỡ, hương vị tinh tế, và cảnh quan đơn sơ nhưng quyến rũ của làng quê.

+ Ngọt ngào trong nhớ lại nhịp sống yên bình, bền vững của làng quê qua bao năm tháng.

+ Nỗi nhớ nồng thắm đối với những con người cần cù, lao động chăm chỉ trên những 'luống cày'.

+ Hồi ức về những ngày rời bỏ làng quê, bắt đầu hành trình chinh phục con đường Cách mạng và hân hoan với những lý tưởng.

+ Hồi tưởng về cuộc sống tự do, bên ngoài những bức tường nhà tù.

- Tất cả những cảm xúc này chặt chẽ liên kết với đồng quê, với những đồng ruộng mênh mông. Đồng thời, nhan đề 'Nhớ đồng' đã bao trùm toàn bộ nội dung, toàn bộ tâm hồn của bài thơ.

- Từ nguyên cụm từ 'đồng' có thể được hiểu theo hai chiều sâu nhất:

+ Đơn giản chỉ là không gian cụ thể là cánh đồng mà thôi.

+ Bám vào không gian lớn hơn, làng quê mở rộ với những hình ảnh thân thuộc, giản dị.

Câu hỏi 2 trang 58 Sách giáo khoa Ngữ văn 11 Kết nối tri thức - tập 1:

Hình thức:

+ Dung lượng của khổ thơ này ngắn gọn hơn so với các khổ thơ khác, chỉ 2 câu thơ.

+ Bắt đầu bằng ngữ từ 'Những trưa nào, bóng người đi xa...'

- Về nội dung:

+ Có sự tương đồng giữa khổ 1 và 7, cũng như giữa khổ 4 và 13.

+ Thể hiện sâu sắc về nỗi nhớ đồng trong tình cảnh người làm Cách mạng đang ở trong tù vào buổi trưa.

- 'Bên ngoài, không gian được gọi là 'Đồng', trong khi 'nhà tù' là không gian tận cùng bên trong. Tác giả chìm đắm trong nỗi nhớ về quá khứ, nhưng đồng thời, ông cũng hiện diện trong nhà tù. Điều đặc biệt của những khổ thơ này là khả năng kết nối quá khứ với hiện tại, kết nối giữa không gian bên trong và bên ngoài nhà tù. Mỗi khi những khổ thơ này xuất hiện, nó đánh dấu một bước phát triển mới trong tâm hồn và cảm xúc của người tù.

Câu hỏi 3 trang 58 Sgk Ngữ văn 11 Kết nối tri thức - tập 1:

- Hình ảnh trong bài thơ được xây dựng như một hệ thống:

+ Khổ thứ 2: 'Gió cồn thơm', 'Ruồng tre mát', 'Ô mạ xanh mơn mởn', 'Nương khoai sắn'. Tất cả thể hiện hương vị đầy ấm cúng của đồng quê.

+ Khổ 3: 'Đường cong bước vạn đời', 'Xóm nhà tranh thấp ngủ trong im lìm'. Mô tả cuộc sống tĩnh lặng, bền vững giữa những ngày 'âm u'.

+ Khổ 5: 'Lưng cong dưới cánh cày', bàn tay 'vãi giống tung bay những buổi sáng'. Hình ảnh sinh động về công việc chăm chỉ, cần cù của người nông dân.

+ Khổ 6: 'Chiều sương phủ bãi ruộng', 'Lúa mềm lay động bên bờ sông', 'Tiếng xe lùa nước', 'Giọng hò réo rắt nao lòng'. Nói lên không khí buồn bã của làng quê.

+ Khổ 9: 'Những linh hồn trải qua thời đại', 'Những tâm hồn giản dị như đất trời'. Sự bền bỉ, hiền hòa của những người dân là nguồn cảm xúc ấm áp.

+ Khổ 11: 'Tôi' 'nhẹ nhàng như đóa cà lơi', 'đắm chìm trong nắng hòa mình ca hát'. Niềm vui sống bùng nổ qua hoạt động Cách mạng.

- Hình ảnh trong bài thơ đều quen thuộc với làng quê Việt Nam. Tác giả tài năng kết hợp, sắp đặt những hình ảnh trong từng khổ thơ, để lại ấn tượng về con người, cảnh vật quen thuộc nơi quê hương, như là một bức chân dung tinh tế về tác giả. Qua đó, ta hiểu rõ hơn về cuộc sống tâm hồn phong phú của nhân vật trữ tình.

Câu hỏi 4 trang 58 Sgk Ngữ văn 11 Kết nối tri thức - tập 1:

- Từ 'nơi đâu' xuất hiện 10 lần trong bài thơ, thường đặt ở đầu câu.

- Tầm quan trọng của từ 'nơi đâu' trong cấu trúc bài thơ:

+ Chính là từ ngôn để hồi sinh những ký ức sống động của nhân vật trữ tình, tạo nên không gian làng quê quen thuộc.

+ Đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra sự mạch lạc và liên kết trong văn bản, giúp việc thể hiện cảm xúc của nhân vật trữ tình trở nên mềm mại hơn.

+ Góp phần liệt kê những hình ảnh đặc sắc của làng quê.

Câu hỏi 5 trang 58 Sgk Ngữ văn 11 Kết nối tri thức - tập 1:

- Việc sử dụng đổi phiên các câu hỏi trong văn bản đã thể hiện sự phức tạp và đa chiều của tâm hồn nhân vật trữ tình.

- Tạo ra sự độc đáo, không đơn điệu trong bài thơ, khiến người đọc trải nghiệm được sự kích thích và suy ngẫm, đồng thời tương tác sâu sắc với nội dung.

Câu hỏi 6 trang 58 Sgk Ngữ văn 11 Kết nối tri thức - tập 1:

Với câu hỏi này, học sinh có thể chọn những hình ảnh khác nhau. Dưới đây là một số gợi ý từ Mytour:

- Hình ảnh 'đường cong bước vạn đời' và 'xóm nhà tranh thấp ngủ im hơi' có vẻ yên bình, nhưng thực sự là biểu tượng cho cuộc sống bao quanh, tù túng và đơn điệu. Tác giả cần phải tìm 'lẽ yêu đời', khám phá con đường mới để thoát khỏi những 'ngày tháng âm u'.

- Hình ảnh 'lưng cong xuống luống cày' và bàn tay 'vãi giống tung trời những sớm mai' đẹp như chân dung người nông dân. Họ mạnh mẽ, chăm chỉ, cần cù, yêu lao động. Đối lập này tạo nên một bức tranh động về cuộc sống trên cánh đồng.

- Hình ảnh 'tôi' 'nhẹ nhàng như con chim cà lơi', 'say đồng hương, nắng vui ca hát' là hình ảnh của nhân vật trữ tình khi tìm ra con đường thoát khỏi những ngày u tối, khám phá cuộc sống tươi đẹp trước mắt.

Câu hỏi 7 trang 58 Sgk Ngữ văn 11 Kết nối tri thức - tập 1:

- Tâm trạng: 'nhớ bến đò', nhớ làng quê đẹp đẽ, huyền bí, mong ước được tự do tỏa sáng.

- Phẩm chất: Dày vò gắn bó với quê hương, yêu quê hương, đất nước chân thành.

- Lí tưởng: Khao khát sự đổi mới cuộc sống quanh ta, thoát khỏi bế tắc, luôn hướng về Cách mạng với niềm tin mãnh liệt.

* Kết nối đọc - viết: Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) để làm rõ mối liên kết giữa các chi tiết, hình ảnh tạo nên thế giới cảm xúc trong bài thơ 'Nhớ đồng'.

'Nhớ đồng' của Tố Hữu là bức tranh đầy cảm xúc, những chi tiết và hình ảnh quen thuộc của quê hương hiện lên trong tâm trí tác giả ngay khi ông ở trong nhà tù. Tiếng hò réo vang, 'gió cồn' thơm mùi đất, rặng tre xanh mát, 'ô mạ xanh mơn mởn', những 'nương khoai sắn ngọt bùi' và những hình ảnh chân dung nông dân mạnh mẽ, chăm chỉ. Quê hương đẹp nhưng đang phải sống giữa 'dòng ngày tháng âm u', bị áp bức bởi thực dân. Tác giả đành phải 'băn khoăn đi kiếm lẽ yêu đời'. Khi tìm thấy, ông hồn nhiên, 'nhẹ nhàng như con chim cà lơi', 'say đồng hương, nắng vui ca hát'. Cảm xúc nhớ nhung, tình yêu quê hương và nỗi buồn cuộc sống u tối, trải qua những ngày tìm kiếm con đường mới, niềm vui khi hiểu về Cách mạng, đều được thể hiện rõ trong bài thơ 'Nhớ đồng'.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - HẾT - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Nhan đề 'Nhớ đồng' đại diện cho sự nhớ nhung quê hương khi tác giả giam giữ trong ngục tù. Để có thêm cảm nhận về bài thơ, em có thể tham khảo: Soạn bài Vợ nhặt, Ngữ văn 11 Kết nối tri thức; Soạn bài Cải ơi!, Ngữ văn 11 Kết nối tri thức.