Khám phá bài thơ 'Đàn ghi-ta' của Lorca - Phân tích tác phẩm và tác giả | Ngữ văn lớp 12

- Giới thiệu tổng quan về tác giả Thanh Thảo (những điểm chính về cuộc đời, phong cách thơ của ông...)

- Tổng quan về bài thơ 'Đàn ghi-ta' của Lorca (hoàn cảnh sáng tác, đặc điểm nổi bật về nội dung và kỹ thuật nghệ thuật...)

a. Nhan đề

Bài thơ 'Đàn ghi-ta' tượng trưng cho tình yêu sâu sắc của Lorca đối với quê hương Tây Ban Nha, con đường nghệ thuật của ông, và những lý tưởng cao cả mà ông theo đuổi suốt đời

b. Lời mở đầu:

- ‘Hãy chôn tôi cùng cây đàn’ - linh hồn của Tây Ban Nha, thể hiện tình yêu sâu sắc với Tổ quốc.

- ‘Hãy chôn tôi cùng cây đàn’ – đại diện cho sự nghiệp của Lorca, thể hiện ước vọng suốt đời theo đuổi nghệ thuật, và khát vọng xóa bỏ dấu vết cá nhân để thế hệ sau tiếp bước.

- ‘Tiếng đàn bọt nước’: hình ảnh tượng trưng, chuyển từ cảm giác nghe thành thị giác, tạo hiệu ứng lạ hóa. Điều này gợi ra sự sáng tạo mong manh, dễ vỡ nhưng lại đầy tiềm năng phát triển vô hạn.

- ‘Áo choàng đỏ gắt’: hình ảnh thực và tượng trưng phản ánh cuộc chiến khốc liệt, nơi nghệ sĩ đối mặt với những thế lực tàn bạo và hà khắc

- Trong hành trình đấu tranh cho tự do và đổi mới, nghệ sĩ thường phải đi con đường cô độc, với những hình ảnh như lang thang, miền đơn độc, con ngựa mỏi mòn, và vầng trăng nghiêng ngả…

- ‘li la li la li la’: nghệ thuật lặp lại âm thanh, gợi lên hợp âm của tiếng đàn

⇒ Sắc thái của Lorca, một nghệ sĩ luôn khao khát đổi mới nghệ thuật.

- Hình ảnh đối lập: hát vui vẻ – áo choàng nhuốm đỏ, biểu thị sự mâu thuẫn giữa khát vọng tự do của nghệ sĩ và những thế lực phát xít tàn bạo

- Nghệ thuật hoán dụ:

+ Tiếng đàn: cuộc đời của Lorca

+ Áo choàng nhuốm đỏ: cái chết của Lorca

- ‘Tiếng ghi-ta ròng ròng máu chảy’: nghệ thuật nhân hóa

- Ẩn dụ âm thanh của cây đàn thành màu sắc và hình khối khi miêu tả âm thanh của đàn

→ Hệ thống hình ảnh vừa có tính chất thực tế vừa mang ý nghĩa biểu tượng và ẩn dụ, từ đó, tác giả thể hiện sự ra đi bi thương của Lorca

- ‘Tiếng đàn’: ẩn dụ cho nghệ thuật của Lorca, tình yêu với con người và tự do mà ông không ngừng theo đuổi

- ‘Không ai chôn vùi tiếng đàn’: sức sống bất diệt của âm thanh

- So sánh ‘tiếng đàn như cỏ dại mọc’:

+ Xót xa cho cái chết của một thiên tài và con đường đổi mới nghệ thuật còn dang dở

+ Vẻ đẹp không thể bị tiêu diệt

- Hình ảnh so sánh và tượng trưng:

+ Giọt nước mắt: sự đồng cảm và nỗi uất hận

+ Vầng trăng: biểu trưng cho vẻ đẹp và nghệ thuật của Lorca

→ Cấu trúc gián đoạn thể hiện nỗi xót xa, sự trân trọng và niềm tin của tác giả vào sự bất tử của Lorca

- Nghệ thuật đối lập để chỉ sự ngắn ngủi và số phận nhỏ bé của con người trước sự vô tận của cuộc sống: đường chỉ tay đứt – dòng sông rộng lớn vô cùng

- Hành động:

+ Ném lá bùa vào xoáy nước

+ Thả trái tim vào cõi tĩnh lặng

→ Sự từ biệt và giải thoát, một sự lựa chọn cuối cùng

- ‘li a li a li a’: tiếng ghi-ta bất tử dành cho nghệ sĩ đã khuất, có thể là vòng hoa tử đinh hương dâng lên linh hồn Lorca.

- Tóm tắt giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ

+ Nội dung: Bài thơ thể hiện nỗi đau và sự xúc động sâu sắc trước cái chết bi thảm của Lorca, một nghệ sĩ khao khát tự do và đổi mới, luôn theo đuổi sự cách tân không ngừng trong nghệ thuật

+ Nghệ thuật: thể thơ tự do, sử dụng hình ảnh tượng trưng siêu thực và giàu ý nghĩa biểu tượng,...

- Cảm nhận về bài thơ: Bài thơ đầy chất suy tư, mãnh liệt và phóng túng trong cảm xúc, phản ánh sự xót xa trước cái chết bi thảm của thiên tài Lorca, đồng thời truyền tải thông điệp và khát vọng cách tân nghệ thuật của Thanh Thảo

Thanh Thảo, nhà thơ với những trăn trở và suy tư về các vấn đề xã hội, mang đến cho chúng ta một bài thơ đậm chất triết lý và sâu lắng. 'Đàn ghi-ta của Lorca' là một trong những tác phẩm tiêu biểu, khẳng định vị thế của Thanh Thảo trong sự nghiệp thơ ca.

Được viết vào năm 1979, tác phẩm này là kết quả của sự cảm phục sâu sắc và lòng trân trọng của Thanh Thảo đối với Lorca. Bài thơ nhanh chóng trở thành một hiện tượng trong văn học Việt Nam nhờ nội dung nhân văn và hình thức nghệ thuật độc đáo, sáng tạo.

Thanh Thảo đã chọn một nhan đề giản dị nhưng đầy ý nghĩa cho tác phẩm. 'Đàn ghi-ta' không chỉ là nhạc cụ đặc trưng của Tây Ban Nha mà còn là biểu tượng của nền nghệ thuật nước này. Lorca, với tư cách là nhà thơ, nhạc sĩ, họa sĩ và nhà viết kịch nổi tiếng, đã thúc đẩy mạnh mẽ những đổi mới trong nghệ thuật. Nhan đề này ngầm khẳng định rằng 'Đàn ghi-ta của Lorca' là biểu tượng cho sự đổi mới của nghệ sĩ thiên tài Lorca, mở ra hình tượng nghệ thuật trung tâm của bài thơ.

Thanh Thảo đã mượn một câu thơ, cũng là tâm nguyện cuối cùng của Lorca, làm lời mở đầu cho bài thơ. Lời đề từ không chỉ thể hiện tình yêu nghệ thuật sâu sắc của Lorca mà còn bày tỏ tình yêu thiết tha của ông với quê hương. Đồng thời, lời đề từ còn phản ánh quan điểm nhân văn trong sáng tạo nghệ thuật của Lorca, người hiểu rằng những đổi mới của mình có thể trở thành trở ngại cho thế hệ sau, và vì vậy, ông mong muốn chúng được chôn vùi để thế hệ tiếp theo có thể tiếp tục phát triển.

Bài thơ mở đầu với hình ảnh Lorca hòa cùng tiếng đàn bọt nước:

Tiếng đàn không chỉ là âm thanh của ghi-ta mà còn phản ánh sự nghiệp vĩ đại và giá trị nghệ thuật của Lorca, đồng thời là tiếng lòng của nghệ sĩ gửi lại cho thế hệ sau. Hình ảnh bọt nước gợi sự lung linh, sự tan biến vào sự mênh mông, và sự tồn tại mong manh của người nghệ sĩ thiên tài Lorca. Một câu thơ chứa đựng hai hình ảnh biểu tượng, vừa gợi vẻ đẹp trong sáng tạo nghệ thuật, vừa thể hiện số phận ngắn ngủi và bi kịch của Lorca.

Câu thơ thứ hai đề cập trực tiếp đến quê hương của Lorca. Hình ảnh ‘áo choàng đỏ rực’ gợi ra không chỉ bối cảnh văn hóa của Tây Ban Nha với các trận đấu bò tót nổi tiếng, mà còn nhấn mạnh đấu trường chính trị và nghệ thuật đầy cam go. Trong khi câu thơ đầu gợi vẻ đẹp bi kịch và sự ngắn ngủi của người nghệ sĩ, câu thơ này khắc họa sứ mệnh cao cả của họ. Âm thanh tiếng đàn ‘li la li la’ vang vọng không gian, dẫn dắt người đọc đến hành trình chinh phục lý tưởng của nghệ sĩ.

Con đường hướng tới lý tưởng đầy thử thách, gắn liền với cảm giác đơn độc và không có điểm dừng. Đó cũng chính là hành trình của Lor-ca trong sự sáng tạo nghệ thuật. Dù gặp nhiều trở ngại, hành trình ấy vẫn thật sự đẹp đẽ. Vầng trăng, biểu tượng của nghệ thuật, cho thấy Lor-ca theo đuổi không phải cuộc sống xa hoa mà là tình yêu và đam mê mãnh liệt với nghệ thuật. Trên con đường đầy thách thức đó, hình ảnh Lor-ca vừa đáng ngưỡng mộ, vừa khiến người đọc cảm thấy xót thương.

Thanh Thảo không đi sâu vào từng chi tiết cuộc đời Lor-ca mà tập trung vào cái chết bi kịch của chàng. Bốn câu thơ đầu thể hiện sự đối lập giữa sự sống và cái chết:

Sự sống ở đây được thể hiện qua Tây Ban Nha với những khúc ca tự do và không gian rộng mở, nơi Lor-ca hiện lên rực rỡ. Tuy nhiên, phía đối diện lại là hiện thực kinh hoàng với cái chết tàn bạo của người nghệ sĩ tài năng. “Đột ngột kinh hoàng” phản ánh sự sửng sốt và hoảng hốt trước việc Lor-ca bị áp bức bởi cái ác. Cùng với đó là cảm giác xót xa và căm phẫn tột cùng. Lor-ca hiện lên thật đáng thương trong sự tàn bạo của chế độ độc tài. Trước cái chết, Lor-ca như người mộng du: “Lor-ca bị dẫn đến bãi bắn/ chàng đi như kẻ mộng du”. Câu 5 là câu bị động với những thanh trắc, tạo cảm giác nặng nề về cái chết, trong khi câu 6 là câu chủ động với thanh bằng liên tiếp, thể hiện hình ảnh Lor-ca nhanh chóng phục hồi tinh thần và chủ động bước từ kết thúc vật chất đến bắt đầu sự sống tinh thần vĩnh cửu.

Lor-ca đã hy sinh, nhưng thất bại thực sự lại thuộc về bọn phát xít. Chúng chỉ có thể tiêu diệt thể xác của Lor-ca, còn tinh thần và sức sống của anh thì bất diệt. Những giai điệu của cây ghi ta liên tiếp vang lên, mỗi âm điệu mang một ý nghĩa khác nhau: Ghi ta màu nâu, bầu trời của nàng; Ghi ta tấu khúc tình yêu của Lor-ca dành cho quê hương, nghệ thuật, con người và lý tưởng; Ghi ta xanh tươi, rồi vỡ tan như bọt nước: Ghi ta thể hiện vẻ đẹp và nỗi đau của Lor-ca; Ghi ta chảy máu: Ghi ta đạt đến cao trào của bi phẫn. Điệp khúc ghi ta, vang lên đều đặn bốn lần, gửi gắm những tâm tư, nỗi niềm của Lor-ca, khẳng định sức sống bất diệt của anh.

Mười ba câu thơ cuối cùng là những suy tư của tác giả về cuộc đời và sự ra đi của Lor-ca. Tiếng đàn là biểu tượng của nghệ thuật và lý tưởng đấu tranh của Lor-ca, nên không thể “chôn cất tiếng đàn”. Thanh Thảo so sánh tiếng đàn như cỏ dại, biểu thị sức sống mãnh liệt và sự lan tỏa không ngừng. Dù Lor-ca đã hy sinh, tiếng đàn của ông vẫn sống mãi với thời gian. Vầng trăng – biểu tượng của cái đẹp – dù bị chôn vùi dưới đáy giếng vẫn tỏa sáng trong bóng tối, cho thấy ánh sáng của lý tưởng nghệ thuật không bao giờ bị lụi tàn.

Thanh Thảo từng viết rằng:

Đoạn thơ không chỉ là việc tinh tế sắp xếp từng hạt cườm mà còn là một cuộc hành trình trí tuệ, khám phá và cách tân trong thơ ca. Cuộc đời Thanh Thảo là chuỗi trải nghiệm, thử nghiệm và khám phá để sáng tạo ra những hình thức nghệ thuật mới mẻ. Tác phẩm Đàn ghi ta của Lor-ca có thể coi là dấu ấn cách tân thành công đầu tiên của ông.

Đàn ghi ta của Lor-ca có thể được xem là bài thơ giàu nhạc tính nhất. Thanh Thảo đã khéo léo kết hợp nhiều yếu tố khác nhau như trùng điệp, thể thơ và nhịp điệu để tạo nên âm thanh và tính nhạc cho tác phẩm của mình. Chính nhịp điệu này đã góp phần làm nên sự hấp dẫn và đổi mới của toàn bài thơ.

Khi chọn thể thơ, Thanh Thảo đã quyết định dùng thể thơ tự do với các câu dài ngắn khác nhau, cho phép ông thể hiện một cách tự do các cung bậc cảm xúc và tưởng tượng của mình.

Bài thơ bắt đầu với âm thanh của đàn, ngân vang và đầy cảm xúc:

Chuỗi âm thanh ấy không chỉ kết thúc bài thơ mà còn vang vọng lâu dài, dù chữ nghĩa đã khép lại, âm điệu và ý nghĩa vẫn còn vang vọng trong lòng người đọc.

Tính nhạc của bài thơ còn được thể hiện qua hình thức trùng điệp trong cấu trúc câu:

Âm thanh của đàn ghi ta lặp đi lặp lại, như một nỗi ám ảnh không thể rời khỏi tâm trí người đọc. Tiếng đàn ghi ta nâu, biểu thị sự ấm áp của đất, hay chính là màu sắc của nó; tiếng đàn ghi ta lá xanh gợi lên vẻ tươi sáng của mùa xuân, âm thanh vui tươi của cuộc sống; và rồi tiếng đàn ghi ta vỡ vụn như bọt nước. Câu thơ này phản ánh sự mong manh của số phận nghệ sĩ, dù hoàn hảo nhưng lại bị tàn phá bởi thế lực. Tiếng đàn cũng là biểu tượng của số phận bất hạnh của người nghệ sĩ dưới chế độ độc tài. Các câu thơ với sự thay đổi về độ dài và nhịp điệu, đặc biệt là câu kết chỉ còn hai từ “máu chảy”, thể hiện sự kịch tính và bất hạnh tận cùng của người nghệ sĩ.

Thanh Thảo khéo léo sử dụng âm thanh tượng thanh “li-la li-la li-la” để tạo ra một âm hưởng vang vọng xuyên suốt bài thơ. Âm thanh này không chỉ mở đầu câu chuyện về cuộc đời tài hoa và bạc mệnh của nghệ sĩ Lor-ca mà còn tiếp tục vang vọng khi kết thúc, nhấn mạnh sự khắc khoải về nghệ sĩ và bài học về nghệ thuật, cuộc sống. Chất nhạc trong tác phẩm được sử dụng rất thành công, không chỉ ca ngợi nghệ sĩ và cây đàn của ông mà còn tạo ra dư âm sâu lắng trong lòng người đọc.

Tác phẩm không chỉ nổi bật về tính nhạc mà còn về khả năng tạo hình, với nhiều hình ảnh biểu tượng, đặc biệt là tiếng đàn. Tiếng ghi ta được Thanh Thảo khắc họa qua nhiều hình ảnh khác nhau: là tiếng ghi ta nâu – biểu thị tình yêu của Lor-ca dành cho quê hương và nghệ thuật; tiếng ghi ta lá xanh – biểu tượng của niềm tin và hy vọng trong nghệ thuật; và tiếng ghi ta đầy đau đớn, như bọt nước vỡ tan và máu chảy. Tiếng đàn đạt đến đỉnh cao của bi kịch và đau thương, phản ánh sự hi sinh của Lor-ca cho nghệ thuật chân chính, bị chế độ độc tài tiêu diệt. Tiếng đàn trở thành biểu tượng cho cuộc đời nghệ thuật đầy bi tráng của ông.

Một số hình ảnh biểu tượng đáng chú ý khác là “giọt nước mắt vầng trăng/ long lanh trong đáy giếng”. Hình ảnh này vừa thực tế vừa huyền ảo, gợi nhớ về việc Lor-ca bị xử bắn và ném xuống giếng. Đồng thời, nó cũng gợi ý rằng nghệ thuật của ông (ánh trăng) sẽ mãi mãi tỏa sáng và không bị lãng quên.