Buzz
Tác phẩm ngắn gọn
Hữu Thỉnh, nhà thơ có nguồn gốc từ quân đội, tạo nên bài thơ 'Sang thu' đầy cảm xúc và tinh tế. Trong bài thơ, ông tinh tế lắng nghe nhịp sống của mùa thu, cảm nhận được sự thay đổi nhỏ nhặt nhưng đầy ý nghĩa của thiên nhiên khi mùa hạ chuyển sang thu. Bằng những từ ngữ sinh động và hình ảnh đẹp, ông đã tái hiện lại không khí mùa thu trong một miền quê nhỏ, để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng độc giả. Mỗi từ, mỗi cảm xúc trong bài thơ đều khiến người đọc cảm thấy yêu quý và hoài niệm về mùa thu, về quê hương thân thương.
Mẫu số 1
Bài thơ là cảm xúc và rung động sâu lắng của tác giả trước vẻ đẹp và sự biến đổi kỳ diệu của thiên nhiên trong những phút giao mùa. Không phải là sắc mơ phai hay hình ảnh con nai vàng ngơ ngác, mà là hương ổi thân quen từ vườn nhà, làm thức tỉnh những giác quan tinh tế nhất của nhà thơ:
Bỗng nhận ra hương ổi
Phả vào trong gió se,
Câu thơ mang hương vị ấm áp của chớm thu trong một miền quê nhỏ. Tín hiệu đầu tiên để tác giả nhận ra mùa thu là mùi hương của ổi. Mùi thơm quê mạc mẽ phả trong gió thoảng bay trong không gian. Cảm giác bất chợt đến với nhà thơ: “bỗng nhận ra” một sự bất ngờ mà như đã chờ đợi từ lâu lắm. Câu thơ không chỉ mô tả mà còn gợi nhớ đến màu vàng ươm, hương thơm quê hương, vị giòn, ngọt, chua chua của trái ổi. Và không chỉ có thế, cả sương thu như cũng chứa đầy tâm trạng, thong thả, chùng chình giăng mắc trên khắp nẻo đường thôn:
Sương chùng chình qua ngõ
Hình như thu đã về.
Sương thu đã trở thành hình ảnh của mùa thu, hai từ “chùng chình” diễn tả rất thơ bước đi chầm chậm của mùa thu. Nếu ở câu thơ đầu tiên nhà thơ “bỗng nhận ra” mùa thu về khá bất ngờ và đột ngột, thì sau khi cảm nhận sương thu, gió thu, thi sỹ vẫn ngỡ ngàng thốt lên lời thầm như tự hỏi: Hình như thu đã về? Tâm hồn thi sỹ nắm bắt những biến chuyển nhẹ nhàng, mong manh của tạo vật trong phút giao mùa, cũng êm đềm, bâng khuâng như bước đi nhỏ nhẹ của mùa thu.
Không gian nghệ thuật của bức tranh thu mở rộng, cái bỡ ngỡ ban đầu vụt tan biến đi nhường chỗ cho những rung cảm mãnh liệt trước không gian thu vời vợi:
Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã.
Sông nước dần dần trở nên dềnh dàng nhẹ trôi như cố tình chậm lại, những đàn chim vội vã bay về phương nam… Không gian thu thư thái, hữu tình và chứa chan thi vị, đặc biệt là hình ảnh:
Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu.
Câu thơ giúp ta hình dung về đám mây mỏng nhẹ, trắng xốp, kéo dài như tấm khăn voan duyên dáng của người thiếu nữ thảnh thơi, nhẹ nhàng “vắt nửa mình sang thu”. Câu thơ có tính tạo hình không gian nhưng lại diễn tả ý nghĩa về sự vận động của thời gian: thu bắt đầu sang, hạ chưa qua hết, mùa thu vừa chớm, rất nhẹ, rất dịu, rất êm mơ hồ như cả đất trời đang rùng mình thay áo mới…
Khổ thơ cuối cùng mô tả rõ sự biến đổi của không gian và cũng là một cảm xúc nhỏ nhẹ của nhà thơ trước cảnh vật, đất trời:
Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây tuổi đời.
Vẫn là nắng, mưa, sấm, chớp của mùa hạ vương lại đâu đây, nhưng chỉ là “vẫn còn”, “đã vơi dần”, “cũng bớt bất ngờ” bởi mùa thu đã đến. Ý thơ gợi liên tưởng đến con người khi đã lớn tuổi và từng trải thì những giông bão, thăng trầm của cuộc đời ít khi làm con người ta bất ngờ, bị động. Những suy tư đó của tác giả có lẽ đã làm cho “Sang thu” trở nên giàu ý nghĩa.
Hình ảnh thơ đẹp, ngôn từ tinh tế, giọng thơ êm đềm và những rung động man mác, bâng khuâng của tác giả trong buổi giao mùa đã tạo nên một dấu ấn không dễ phai mờ trong lòng độc giả. Có lẽ vì vậy mà sau khi đọc “Sang thu” của Hữu Thỉnh, ta càng thấy yêu mùa thu thiết tha, nồng hậu của quê hương.
Sang thu thể hiện một phong cách nghệ thuật thanh nhã, nhẹ nhàng, tài hoa, diễn đạt những cảm xúc, những rung động của tác giả trước vẻ đẹp và sự thay đổi kì diệu của thiên nhiên trong những ngày đầu thu. Đối tượng được cảm nhận là cảnh sắc mùa thu ở vùng quê miền Bắc của đất nước.
Đối với thi sĩ Xuân Diệu, tín hiệu đầu thu là màu “mơ phai' của lá được tạo hóa “dệt' giữa muôn ngàn cây:
Đây mùa thu tới, mùa thu tới
Với áo mơ phai dệt lá vàng.
(Đây mùa thu tới)
Nhưng với Hữu Thỉnh là “hương ổi' của vườn quê được “phủ vào' trong làn gió thu se lạnh. Cái hương vị nồng nàn ấy nơi vườn mẹ mà tuổi thơ mỗi chúng ta sẽ mang theo mãi trong tâm hồn, đi suốt cuộc đời:
Bỗng nhận ra hương ổi
Phả vào trong gió se.
“Phủ' ở đây có ý nghĩa bốc mạnh và tỏa ra thành luồng (Từ điển Tiếng Việt - Hoàng Phê). Hữu Thỉnh không mô tả mà chỉ gợi, tạo ra những liên tưởng về màu sắc và hương thơm tỏa ra từ những trái ổi chín trong vườn quê vào những ngày cuối hạ, đầu thu. Vì gió thu “se' lành lạnh, nên hương ổi mới thêm nồng nàn khi phả vào đất trời và hồn người.
Nhiều người đã biết: Thạch Lam, Vũ Bằng, Nguyễn Tuân, Băng Sơn, Nguyễn Đình Thi,... đã viết rất hay về hương cốm Vòng (Hà Nội), một nét đẹp mến yêu về hương vị mùa thu của quê hương đất nước:
Sáng mát trong như sáng năm xưa
Gió thổi mùa thu hương cốm mới...
(Đất nước - Nguyễn Đình Thi)
Từ đó, ta có thể thấy “hương ổi' trong bài Sang thu là một yếu tố thơ mới, đậm đà màu sắc dân dã của Hữu Thỉnh.
Tiếp theo sau “hương ổi' và “ gió se”, nhà thơ nói đến sương thu. Không phải là “Sương thu lạnh... Khói thu xây thành' trong Cảm thu tiễn thu của Tản Đà. Cũng không phải là giọt sương lạnh và tiếng thu buồn những ngày xa xưa: 'Cành cây sương đượm, tiếng trùng mưa phun' (Chinh phụ ngâm). Mà là sương thu chứa đầy tâm trạng “chùng chình' cố ý làm chậm chạp để kéo dài thời gian:
Sương chùng chình qua ngõ
Hình như thu đã về.
Sương thu đã được nhân hóa; hai chữ “chùng chình' diễn tả rất thơ bước đi chầm chậm của mùa thu đã về. Nếu các từ ngữ “bỗng nhận ra' biểu lộ cảm xúc ngạc nhiên thì hai chữ “hình như' thể hiện sự phỏng đoán một nét thu mơ hồ vừa chợt phát hiện và cảm nhận.
Chữ “se” vần với chữ “về” (vần chân, vần bằng, vần cách) đã góp phần tạo nên sự phong phú về vần điệu và nhạc điệu, làm cho giọng thơ nhẹ nhàng, mênh mông gợi cảm.
Không gian nghệ thuật của bức tranh Sang thu được mở rộng, ở chiều cao, độ rộng của bầu trời với cánh chim bay và đám mây trôi, ở chiều dài của dòng sông qua khổ thơ thứ hai tiếp theo:
Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã
Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu.
Sông mùa thu trên miền Bắc nước ta nước trong xanh, êm đềm trôi: “Trắng xóa tràng giang, phẳng lặng tờ' (Tức cảnh chiều thu - Bà Huyện Thanh Quan). Sông nước đầy nên mới 'dềnh dàng”, nhẹ trôi như cố tình làm chậm chạp, thiếu khẩn trương, để mất nhiều thì giờ Chim bay “vội vã', đó là những đàn cu ngói, những đàn sâm cầm, những đàn chim đổi mùa, tránh rét, từ phương Bắc xa xôi bay về phương Nam. Trong số đàn chim bay “vội vã' ấy có lẽ có những đàn ngỗng trời mà nhà thơ Nguyễn Khuyến đã nói tới trong Thu vịnh: Một tiếng trên không ngỗng nước nào.
Dòng sông, cánh chim, đám mây mùa thu đều được nhân hóa. Bức tranh thu trở nên hữu tình, chứa chan thi vị. Hữu Thỉnh không dùng những từ ngữ như lang thang, lơ lửng, bồng bềnh, nhẹ trôi,... mà lại dùng chữ “ vắt”.
Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu.
Mây như kéo dài ra, vắt lên, đặt ngang trên bầu trời, buông thõng xuống. Câu thơ tả đám mây mùa thu của Hữu Thỉnh khá hay và độc đáo; cách chọn từ và dùng từ rất sáng tạo.
Khổ thơ cuối nói lên một vài cảm nhận và suy ngẫm của nhà thơ khi nhìn cảnh vật trong những ngày đầu thu:
Vẫn còn bao nhiêu nắng.
Đã vơi dần cơn mưa.
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi.
Nắng, mưa, sấm, những hiện tượng của thiên nhiên trong thời điểm giao mùa: mùa hạ - mùa thu được Hữu Thỉnh cảm nhận một cách tinh tế. Các từ ngữ: “vẫn còn', “đã vơi dần”, “cũng bớt bất ngờ' gợi tả rất hay thời lượng và sự hiện hữu của sự vật, của thiên nhiên như nắng thu, mưa thu, tiếng sấm buổi đầu thu. Mùa hạ như còn níu giữ. Nắng, mưa, sấm mùa hạ như còn vương vấn mùa thu, vương vấn hàng cây và đất trời. Nhìn cảnh vật sang thu buổi giao mùa, từ ngoại cảnh ấy mà nhà thơ suy ngẫm về cuộc đời. “Sấm' và “hàng cây đứng tuổi'' là những ẩn dụ tạo nên tính hàm nghĩa của bài Sang thu. Nắng, mưa, sấm là những biến động của thiên nhiên, còn mang ý nghĩa tượng trưng cho những thay đổi, biến đổi, những khó khăn thử thách trong cuộc đời. Hình ảnh “hàng cây đứng tuổi' là một ẩn dụ nói về lớp người đã từng trải, được tôi luyện trong nhiều gian khổ, khó khăn:
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi.
Hữu Thỉnh viết bài thơ Sang thu vào đầu những năm 80 của thế kỉ trước. Lúc bấy giờ, đất nước ta tuy đã được độc lập và thống nhất, nhưng đang đứng trước nhiều khó khăn, thử thách mới về kinh tế, về xã hội. Hai câu kết bài thơ mang hàm nghĩa khẳng định bản lĩnh cứng cỏi và tốt đẹp của nhân dân ta trong những năm tháng gian khổ, khó khăn ấy.
Sang thu là một bài thơ hay của Hữu Thỉnh, được in trong tập thơ Từ chiến hào tới thành phố xuất bản vào tháng 5 - 1985. Bao cảm xúc dâng đầy, những vần thơ đẹp, hữu tình, nên thơ. Nhà thơ không sử dụng bút màu để vẽ nên những cảnh thu, sắc thu rực rỡ. Chỉ là một số nét chấm phá, tả ít mà gợi nhiều nhưng tác giả đã làm hiện lên cái hồn thu thanh nhẹ, trong sáng, êm đềm, mênh mang đầy thi vị.
Bằng nghệ thuật nhân hóa và ẩn dụ, cùng với cách chọn lọc từ ngữ khá tinh tế là những thành công của Hữu Thỉnh để lại dấu ấn đẹp và sâu sắc trong Sang thu. Thơ ngũ ngôn trong Sang thu thể hiện một cách cảm, cách nghĩ, cách diễn đạt mới mẻ, hàm súc, lắng đọng và hồn nhiên. Sang thu là một tiếng lòng trang trải, gửi gắm bao tình yêu mùa thu của quê hương đất nước; một tiếng thu nồng hậu, thiết tha.
Mẫu số 3
Bài thơ là những cảm xúc, những xúc cảm sâu lắng, bí ẩn của tác giả trước vẻ đẹp và sự biến đổi kỳ diệu của thiên nhiên trong những giây phút giao mùa. Không phải là bóng đậm phai hay hình ảnh của 'con nai vàng ngơ ngác', mà là hương ổi thân quen từ vườn nhà mà tác giả đã thức tỉnh những giác quan tinh tế nhất:
Đột ngột nhận ra hương ổi
Trôi trong làn gió mát,
Câu thơ mang một hương vị ấm áp của mùa thu ở một vùng quê nhỏ. Tín hiệu đầu tiên để tác giả nhận ra mùa thu là 'hương ổi'. Mùi hương quê hương mộc mạc 'trôi' trong không khí mát mẻ. Cảm giác bất ngờ đến với nhà thơ: 'đột ngột nhận ra' một điều bất ngờ mà như đã chờ đợi từ lâu. Câu thơ không chỉ miêu tả mà còn gợi lên hình ảnh màu vàng, hương thơm dịu dàng, vị giòn giòn, ngọt ngào, chua chua ở đầu lưỡi của trái ổi trong vườn quê. Và không chỉ thế, cả sương mù thu cũng chứa đầy tâm trạng, yên bình, u buồn, dày đặc lấp lánh trên khắp con đường thôn quê:
Sương mù vuốt nhẹ qua con đường
Hình như mùa thu đã về.
Sương thu đã được nhân hóa, hai chữ 'vuốt nhẹ' diễn tả rất thơ bước đi chầm chậm của mùa thu. Nếu ở câu thơ đầu tiên nhà thơ 'đột ngột nhận ra' mùa thu đến khá bất ngờ và đột ngột, thì sau khi cảm nhận được sương mù thu, gió thu, nhà thơ vẫn ngỡ ngàng thốt lên lời thầm như tự hỏi: 'Hình như mùa thu đã về?' Tâm hồn thi sĩ nắm bắt được những biến chuyển nhẹ nhàng, mong manh của tạo vật trong phút giao mùa cũng êm đềm, bâng khuâng như bước đi nhẹ nhàng của mùa thu.
Không gian nghệ thuật của bức tranh thu được mở rộng hơn, sự bối rối ban đầu vụt tan biến đi để nhường chỗ cho những cảm xúc mãnh liệt trước không gian thu phong phú:
Sông nước êm đềm
Chim bay về tổ ấm
Sông nước trong veo nên mới 'êm đềm' nhẹ nhàng như cố ý chậm lại, những đàn chim vội vã bay về phương nam... Không gian thu thanh bình, yên bình và đậm đà, đặc biệt là hình ảnh:
Có mây trắng ngào ngạt mùa hạ
Trôi dịu dàng vào thu.
Câu thơ giúp ta hình dung về những đám mây mỏng manh, trắng nhẹ, kéo dài như tấm khăn voan duyên dáng của cô gái thảnh thơi, nhẹ nhàng 'trôi dịu dàng vào thu'. Câu thơ không chỉ tạo ra hình ảnh không gian mà còn diễn đạt ý nghĩa về sự di chuyển của thời gian: thu bắt đầu sang, hạ chưa qua hết, mùa thu vừa chớm, rất nhẹ, rất dịu, rất êm, mơ hồ như cả đất trời đang đổi màu.
Khổ thơ thứ ba diễn đạt rõ sự biến đổi của không gian và cũng là một chút suy tư của nhà thơ trước cảnh vật, đất trời:
Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng yên bình hơn
Trên hàng cây già.
Vẫn là nắng, mưa, sấm, chớp của mùa hạ vẫn còn đâu đây, nhưng chỉ là 'vẫn còn', 'đã vơi dần', 'cũng yên bình hơn' vì mùa thu đã về. Ý thơ còn gợi liên tưởng đến con người khi đã già cỗi và trải qua nhiều biến động của cuộc đời, nhưng những cơn bão tố, thăng trầm không làm con người ta bất ngờ, mất đi bản lĩnh. Những suy tư đó của tác giả có lẽ đã làm cho 'Sang thu' trở nên giàu ý nghĩa hơn.
Hình ảnh thơ đẹp, ngôn từ tinh tế, giọng thơ êm đềm và những cảm xúc sâu lắng, bí ẩn của tác giả trong những giây phút giao mùa đã tạo nên một dấu ấn không dễ phai mờ trong lòng bao độc giả. Có lẽ vì vậy mà sau khi đọc 'Sang thu' của Hữu Thỉnh ta càng thấy yêu hơn mùa thu thiết tha, nồng hậu của quê nhà.
