Buzz
Mỗi năm, có 24 tiết khí phân chia rõ ràng cho bốn mùa xuân hạ thu đông. Vậy lịch tiết khí có vai trò gì và được phân loại như thế nào?
Trong bài viết dưới đây, chúng ta sẽ khám phá chi tiết về khái niệm tiết khí cũng như ý nghĩa của từng tiết khí trong năm.
24 tiết khí là gì?
24 tiết khí thực sự là gì?
Tiết khí thực sự là 24 điểm đặc biệt trên quỹ đạo của Trái đất khi quay quanh mặt trời. Mỗi điểm này cách nhau 15 độ.
Khi mặt trời ở các kinh độ: 0⁰, 15⁰, 30⁰, 45⁰, 60⁰, 75⁰, 90⁰, 105⁰, 120⁰, 135⁰, 150⁰, 165⁰, 180⁰, 195⁰, 210⁰, 225⁰, 240⁰, 255⁰, 270⁰, 285⁰, 300⁰, 315⁰, 330⁰, 345⁰ tương ứng với 24 tiết khí.
Phân loại 24 tiết khí
Người xưa thường sử dụng 4 tiêu chí để phân loại 24 tiết khí.
Theo cách tính từ thời cổ đại, 24 tiết khí tương ứng với 4 mùa xuân, hạ, thu, đông. Mỗi mùa có 6 ngày tiết khí. Tuy nhiên, trong quá trình phân loại, người xưa sử dụng 4 tiêu chí sau:
- 8 tiết khí biểu thị sự thay đổi nhiệt độ bao gồm: Lập xuân, Xuân Phân; Lập Hạ, Hạ chí; Lập thu, Thu Phân; Lập Đông, Đông Chí.
- 5 tiết khí biểu thị nhiệt độ bao gồm: Tiểu Thử, Đại Thử, Xử Thử, Tiểu Hàn, Đại Hàn.
- 7 tiết khí biểu thị sự liên quan đến mưa, nước bao gồm: Vũ Thủy, Cốc Vũ, Bạch Lộ, Hàn Lộ, Sương Giáng, Tiểu Tuyết, Đại Tuyết.
- 4 tiết khí biểu thị sự vật, hiện tượng bao gồm: Kinh Trập, Thanh Minh, Tiểu Mãn, Mang Chủng.
Ý nghĩa của 24 tiết khí
Tiết khí có nguồn gốc từ dân tộc Bách Việt và được các quốc gia ở Phương Đông như Trung Quốc, Nhật Bản, Việt Nam... sử dụng để lập lịch.
Lịch tiết khí liên kết tháng với tuần trăng và kết nối năm với thời tiết. Trong nông nghiệp, lịch này thường được sử dụng để hướng dẫn sản xuất, canh tác theo điều kiện thời tiết mỗi mùa.
Ngoài ra, lịch 24 tiết khí cũng là sản phẩm của văn hóa tinh thần mà người dân đã nỗ lực xây dựng. Nhờ lịch này, mọi người có thể tham khảo được ngày tốt và xấu.
Mời bạn đọc tham khảo thêm:
- Chuyển đổi lịch âm sang lịch dương
- Chuyển đổi lịch dương sang lịch âm
Cách tính 24 tiết khí trong năm
Mỗi tiết khí mùa xuân mang trong mình một tâm trạng khác nhau, nhưng tất cả đều là những khoảnh khắc đáng nhớ của năm.
1/ Tiết khí đầu tiên - Tiết Lập xuân
Cuộc sống bắt đầu trổ hoa trong tiết khí nào của mùa xuân?
- Tiết Lập xuân: Là khoảnh khắc mà tự nhiên tươi đẹp nhất khi mọi vật đều tỏa sáng. Đây là thời điểm mà mọi người nhìn thấy hy vọng trên những cành hoa đầu tiên nở.
Tiết Lập xuân bắt đầu từ ngày 04 hoặc 05 tháng 02 trong lịch dương hàng năm. Ánh nắng mặt trời chiếu góc 315 độ.
- Tiết Vũ thủy: Đây là thời kỳ của những cơn mưa dày đặc, làm cho khí hậu trở nên ẩm ướt. Trời thường u ám với những đám mây dày đặc, cùng với đó là những cơn gió mùa xuân nổi lên. Gió thường mang theo những giọt nước, gây ra hiện tượng nồm nhà,...
Tiết Vũ Thủy có thể đến vào ngày 19 hoặc 20 tháng 2 trong lịch dương mỗi năm. Mặt trời ở góc 330 độ.
-
Tiết Kinh trập: Là lúc các sinh vật nhỏ bé tỉnh giấc. Khi mùa xuân đến, cây cối bắt đầu ra chồi, các loài côn trùng, sâu bọ cũng bắt đầu hoạt động, tỏa sáng màu xanh của sự sống.
Tiết Kinh trập rơi vào ngày 6 hoặc 7 tháng 3 trong lịch dương hàng năm. Mặt trời ở góc 345 độ.
- Tiết Xuân phân: Là thời điểm giữa mùa xuân. Sau ngày này, Mặt trời bắt đầu dịch chuyển lên phía Bắc của bầu trời. Ngày dài, đêm ngắn, khí hậu từ lạnh của mùa đông bắt đầu chuyển sang ấm áp của mùa xuân.
Tiết Xuân phân rơi vào ngày 21 hoặc 22 tháng 3 trong lịch dương hàng năm. Mặt trời ở góc 0 độ.
- Tiết Thanh minh: Là thời điểm trời trong xanh, mọi người thường đi cúng vào ngày này. Khí hậu dễ chịu, mát mẻ, cây cỏ bắt đầu ra lộc.
Tiết Thanh minh thường rơi vào ngày 4 hoặc 5 tháng 4 trong lịch dương hàng năm. Mặt trời ở góc 15 độ.
- Tiết Cốc vũ: Là thời điểm mưa rào kéo xuống. Đây là dấu hiệu của mùa hạ sắp đến. Nhờ vào những trận mưa lớn, mọi thứ đều tươi mới, cây cỏ nảy mầm, hoa lá đua nhau nở rộ.
Tiết Cốc vũ thường rơi vào ngày 20 hoặc 21 tháng 4 trong lịch dương hàng năm. Mặt trời ở góc 30 độ.
2/ Tiết khí mùa hạ
Mùa hạ được chia thành 6 tiết khí- Tiết Lập hạ: Là thời điểm chính thức bắt đầu mùa hạ. Nhiệt độ leo lên đáng kể, ánh nắng chói chang, mưa bão, sấm chớp thường xuyên. Cây cỏ phát triển mạnh mẽ trong điều kiện thời tiết này.
Tiết Lập hạ thường rơi vào ngày 6 hoặc 7 tháng 5 trong lịch dương hàng năm. Mặt trời ở góc 45 độ.
- Tiết Tiểu mãn: Là thời điểm mưa nhỏ kéo đến. Trong thời kỳ này, có thể xuất hiện nhiều cơn mưa mùa hạ và lũ nhỏ.
Tiết Tiểu mãn thường rơi vào ngày 21 hoặc 22 tháng 5. Mặt trời ở góc 60 độ.
- Tiết Mang chủng: Là thời điểm cây ngũ cốc ra hoa vào mùa. Thời tiết nắng nóng gay gắt, thường xuyên có mưa đột ngột, đôi khi có cả sấm sét. Lúc này, người ta thường thấy sao Tua rua hiện hình.
Tiết Mang chủng thường rơi vào ngày 5 hoặc 6 tháng 6 trong lịch dương hàng năm. Mặt trời ở góc 75 độ.
- Tiết Hạ chí: Là thời điểm giữa mùa hạ. Thời tiết nóng oi bức, ánh nắng mặt trời chiếu sáng suốt thời gian dài, đêm ngắn. Dân gian có câu: “Đêm tháng năm chưa ngủ đã sáng, ngày tháng mười chưa mỉm đã tối”.
Tiết Hạ chí thường rơi vào ngày 21 hoặc 22 tháng 6 trong lịch dương hàng năm. Mặt trời ở góc 90 độ.
- Tiết Tiểu thử: Là thời điểm nắng nhẹ nhàng. Thời tiết có chút nóng nhưng chưa đến mức khó chịu nhất.
Tiết Tiểu thử thường rơi vào ngày 7 hoặc 8 tháng 7 trong lịch dương hàng năm. Mặt trời ở góc 105 độ.
- Tiết Đại thử: Là thời điểm nắng chói chang. Đây là lúc khí hậu trở nên nóng bức, cực kì khó chịu. Sau đó, thường là sự xuất hiện của nhiều cơn bão, áp thấp nhiệt đới.
Tiết Đại thử thường rơi vào ngày 22 hoặc 23 tháng 7 trong lịch dương hàng năm. Mặt trời ở góc 120 độ.
3/ Tiết khí mùa thu
Tiết khí mùa thu có những đặc điểm gì?
- Tiết Lập thu: Là thời điểm bắt đầu mùa thu. Trời dịu dàng, buổi chiều mang hơi se lạnh. Mọi người nhớ đến mùi cốm và hoa cúc của mùa thu.
Tiết Lập thu thường rơi vào ngày 7 hoặc 8 tháng 8 trong lịch dương hàng năm. Mặt trời ở góc 135 độ.
- Tiết Xử thử: Nghĩa là thời điểm mưa nhẹ. Ánh nắng mặt trời dần dần mất đi, khí hậu mát mẻ của mùa thu trở nên rõ ràng hơn.
Tiết Xử thử thường rơi vào ngày 23 hoặc 24 tháng 8 trong lịch dương hàng năm. Mặt trời ở góc 150 độ.
- Tiết Bạch lộ: Là thời điểm trời chuyển sang se lạnh, ánh nắng mặt trời trở nên nhạt nhòa. Buổi tối ra ngoài có cảm giác lạnh và thấy sương đọng.
Tiết Bạch lộ thường rơi vào ngày 8 hoặc 9 tháng 9 trong lịch dương hàng năm. Mặt trời ở góc 165 độ.
- Tiết Thu phân: Là thời điểm giữa mùa thu. Nắng nóng dần biến mất, nhiều loài cây bắt đầu thay lá, tạo nên bức tranh tuyệt đẹp của mùa thu.
Tiết Thu phân thường rơi vào ngày 22 hoặc 23 tháng 9 trong lịch dương hàng năm. Mặt trời ở góc 180 độ.
- Tiết Hàn lộ: Là thời điểm trời mát mẻ. Các nước ở nửa Bắc bán cầu như Việt Nam trải qua ít ánh nắng, khí hậu trở nên lạnh và đêm đến sớm.
Tiết Hàn lộ thường rơi vào ngày 8 hoặc 9 tháng 10 trong lịch dương hàng năm. Mặt trời ở góc 195 độ.
- Tiết Sương giáng: Là thời điểm sương mù xuất hiện. Buổi tối, đêm và sáng sớm thường có nhiều sương rơi, đặc biệt là sương muối gây hại cho cây trồng.
Tiết Sương giáng thường rơi vào ngày 23 hoặc 24 tháng 10 trong lịch dương hàng năm. Mặt trời ở góc 210 độ.
4/ Tiết khí mùa đông
Tiết khí mùa đông là thời kỳ kết thúc chuỗi 24 tiết khí trong năm
- Tiết Lập đông: Là thời điểm bắt đầu mùa đông. Khí lạnh từ phía Bắc tràn vào, nhiệt độ giảm sâu, ban ngày trời sáng muộn và tối sớm.
Tiết Lập đông thường rơi vào ngày 7 hoặc 8 tháng 11 trong lịch dương hàng năm. Mặt trời ở góc 225 độ.
- Tiết Tiểu tuyết: Là thời điểm tuyết bắt đầu rơi nhưng ở lượng vừa phải. Tuy nhiên, tại Việt Nam không có tuyết, nên tiết này không được nhìn thấy rõ như ở các nước như Trung Quốc, Hàn Quốc..
Tiết Tiểu tuyết thường rơi vào ngày 22 hoặc 23 tháng 11 trong lịch dương hàng năm. Mặt trời ở góc 240 độ.
- Tiết Đại tuyết: Là thời điểm mưa tuyết rất lớn. Các đợt không khí lạnh mạnh mẽ, các nước phía Bắc chìm trong tuyết. Ở Việt Nam, một số tỉnh vùng núi phía Bắc đôi khi cũng trải qua hiện tượng băng giá.
Tiết Đại tuyết thường rơi vào ngày 7 hoặc 8 tháng 12 trong lịch dương hàng năm. Mặt trời ở góc 255 độ.
- Tiết Đông chí: Là thời điểm giữa mùa đông. Bình minh trễ, vào khoảng 6-7 giờ sáng vẫn chưa sáng hoàn toàn. Ngược lại, hoàng hôn đến sớm, nhiệt độ giảm nhanh.
Tiết Đông chí thường rơi vào ngày 21 hoặc 22 tháng 12 trong lịch dương hàng năm. Mặt trời ở góc 270 độ.
- Tiết Tiểu hàn: Là thời điểm rét vừa phải (tiểu là nhỏ, hàn là lạnh). Thời tiết có những đợt rét lạnh nhưng vẫn khá dễ chịu, cường độ lạnh chưa đạt đến mức nghiêm trọng.
Tiết Tiểu hàn thường rơi vào ngày 5 hoặc 6 tháng 1 trong lịch dương hàng năm. Mặt trời ở góc 285 độ.
- Tiết Đại hàn: Là thời điểm trời rét đậm, lạnh đến tận xương. Khí hậu giá buốt, trời rét căm xúc. Người nông dân phải bảo vệ kỹ chuồng trại, che phủ hoa màu.
Đây là tiết cuối cùng, kết thúc chuỗi 24 tiết khí. Sau đó, một chu kỳ mới lại bắt đầu - bắt đầu với tiết Lập xuân.
Tiết Đại hàn thường rơi vào ngày 20 hoặc 21 tháng 1 trong lịch dương hàng năm. Mặt trời ở góc 300 độ.
