Khám phá cách áp dụng quy trình hình thành từ để học từ vựng hiệu quả

Ngôn ngữ nói chung và tiếng Anh nói riêng luôn biến đổi đa dạng theo sự biến đổi của thế giới và xã hội loài người. Trong tiếng Anh, trái ngược với ngữ pháp là yếu tố tương đối ổn định, từ vựng luôn biến đổi không ngừng khi những từ cổ, từ đã lỗi thời dần biến mất và những từ mới được thành lập đưa vào sử dụng trong giao tiếp.

Chúng ta đều biết có một vốn từ vựng lớn là chìa khóa để học tốt tiếng Anh. Tuy nhiên, việc nắm được nhiều từ vựng tiếng Anh không phải là điều dễ dàng. Một trong những phương pháp để học từ vựng chính là việc nắm vững và áp dụng được các quá trình thành lập từ (word formation processes) trong quá trình học và sử dụng từ mới.

Khái niệm về các quy trình hình thành từ (Word formation processes)

Tạo từ từ gốc từ (Derivation)

Derivation là quá trình thêm một phụ tố (tiền tố hoặc hậu tố) vào một gốc từ tạo thành một từ mới với một hoặc nhiều biến đổi sau đây:

- Thay đổi ngữ âm (bao gồm thay đổi trọng âm): reduce > reduction, clear > clarity, permit > permissive

- Thay đổi cách viết chính tả: pity > pitiful, deny > denial, happy > happiness;

- Thay đổi về ngữ nghĩa, có thể khá phức tạp: husband > husbandry, event > eventual, post > postage

- Thay đổi về từ loại.

Năng suất của các phụ tố có thể dao động từ rất hạn chế đến khá rộng, tùy thuộc vào việc chúng được tìm thấy chỉ trong một vài từ và không còn được sử dụng để tạo từ mới hay chúng được tìm thấy trong nhiều từ và vẫn được sử dụng để tạo từ mới.

Một ví dụ về hậu tố không năng suất (unproductive suffix) là -th: warmth, width, depth, or wealth, ví dụ về hậu tố năng suất (productive suffix) là -able trong các từ available, unthinkable, admirable, honorable.

Tiền tố (Prefixes) – Các yếu tố mở rộng ý nghĩa từ gốc

Hầu hết các tiền tố chỉ thay đổi ý nghĩa của gốc từ chứ không phải từ loại của chúng. Tiền tố được chia thành một số lớp nghĩa trong Tiếng Anh, tùy thuộc vào ý nghĩa mà chúng đóng góp vào gốc từ.

Bảng 1. Các lớp ngữ nghĩa của tiền tố trong tiếng Anh

Lưu ý sự khác biệt giữa sự thiếu hụt (privation) và sự phủ định (negation): tiền tố thiếu hụt thể hiện sự đảo ngược của một hành động (ví dụ như undo - hoàn tác) hoặc sự thiếu hụt của một phẩm chất (ví dụ như amoral - không có đạo đức), trong khi tiền tố phủ định biểu thị 'không' (như trong immoral - không có đạo đức').

Bảng 1 chưa liệt kê tất cả các lớp ngữ nghĩa của tiền tố; cần có các phạm trù ngữ nghĩa khác để phân loại tất cả các tiền tố của tiếng Anh, chẳng hạn như “completeness - sự hoàn chỉnh” (ví dụ: fulfill), “reversal - sự đảo ngược” (ví dụ: counterattack) hoặc “subordination - sự thứ cấp” (ví dụ: vicechair). Hơn nữa, một số tiền tố có thể thuộc nhiều hơn một phạm trù ngữ nghĩa; ví dụ: under-, thể hiện cả mức độ (underpayment) và vị trí (underwater).

Hậu tố (Suffixes) – Các phần thêm vào để tạo ra từ mới

Hậu tố có hai chức năng:

+ Thay đổi nghĩa gốc

+ Thay đổi từ loại của gốc từ.

Ghép từ (Compounding) – Kỹ thuật kết hợp các từ để tạo ra từ mới

Open compounding: Khi có khoảng cách giữa hai thành phần của từ ghép.

Ví dụ: ice cream

first aid

Hyphenated compounding: Khi có dấu gạch nối giữa hai thành phần của từ ghép.

Ví dụ: never-ending

left-handed

Closed compounding: Khi hai thanh phần của từ ghép được viết liền nhau.

Ví dụ: bookshelf

fingerprint

Hình thành từ ngược (Back Formation)

Ví dụ:

option (noun) → to opt

Từ 'option' trong tiếng Latin đã được sử dụng trong tiếng Anh và nhiều năm sau, động từ 'opt' đã được tạo ra thông qua quá trình back formation.

Một số ví dụ khác:

insertion (noun) → to insert

opinion (noun) → to opine

Nếu có một danh từ tận cùng bằng -er hoặc -or, thì chúng ta có thể tạo một động từ:

worker → to work

editor → to edit

Cách áp dụng các phương pháp tạo từ này vào việc học từ mới

Derivation – Phương pháp mở rộng từ vựng

Thông qua việc nắm được nghĩa của từ gốc, phạm trù ngữ nghĩa của các tiền tố, hậu tố thông dụng, ta có thể đoán được nghĩa của các từ được hình thành từ nó, từ đó nắm học được nhiều từ tiếng Anh hơn.

Ví dụ:

optimistic > over-optimistic

Trong ví dụ này, ta có tính từ “optimistic” nghĩa là lạc quan, tiền tố over- miêu tả cấp độ cái gì đó thái quá, vượt quá mức bình thường, từ đó ta có thể đoán được nghĩa của từ “over-optimistic” nghĩa là quá lạc quan, lạc quan thái quá.

Ví dụ:

play > player

Trong ví dụ này, ta có động từ “play” nghĩa là chơi, hậu tố er- dùng để thành lập nên danh từ chỉ người, từ đó ta có thể đoán được nghĩa của từ “player” nghĩa là người chơi.

Cấu tạo từ ghép (Compounding)

Nghĩa của từ ghép được tạo ra bởi việc ghép nghĩa của hai từ thành phần lại với nhau.

Ví dụ:

Ta có danh từ ghép “blackboard” được cấu tạo bởi hai từ thành phần là tính từ “black” (đen) và danh từ “board” (bảng), ghép nghĩa của hai từ này với nhau, ta có từ ghép “blackboard” mang nghĩa là “bảng đen”.

Một ví dụ khác là tính từ ghép “environmentally-friendly”, từ này được cấu tạo bởi hai từ thành phần là trạng từ “environmentally” (thuộc về môi trường) và tính từ “friendly” (thân thiện), ghép lại ta có tính từ ghép mang nghĩa là “thân thiện với môi trường”.

Hình thành từ ngược (Back Formation)

Thông qua việc nắm được nghĩa của từ gốc và hiểu rõ quá trình thành lập từ back formation, ta có thể đoán được nghĩa của từ phái sinh và từ đó học được nhiều từ tiếng Anh hơn.

Ví dụ:

resurrection (noun) → to resurrect

Danh từ “resurrection” nghĩa là sự phục hồi, thông qua quá trình thành lập từ back formation, cụ thể là bỏ hậu tố -ion đi, từ này được biến đổi thành động từ “resurrect” nghĩa là phục hồi lại.

Các bài tập thực hành

Bài tập 1: Xác định dạng chính xác của từ trong ngoặc dựa trên kiến thức về các phương pháp tạo từ

1. He gave us a detailed ____________________ of how the accident happened. (DESCRIBE) 

2. She has been doing research work as a ____________________. (SCIENCE) 

3. I wanted to ____________________ but Dad cut me off at once. (APOLOGY) 

4. Most bird species are under ____________________ by law. (PROTECT) 

5. After a few days, the family reported the ____________________ to the police. (APPEAR) 

6.  The rude waiter's attitude caused great ____________________ among the diners.(PLEASE)

7. His constant ____________________ towards the staff left a negative impression on his friends. (RUDE)

8.  The conference offered a ____________________ of topics, catering to diverse interests.(VARY)

9.  After much deliberation, she finally made a __________________ to pursue her dream career. (DECIDE)

10. The party was ____________________ with people dancing and enjoying themselves. (LIVE)

11.  The defendant maintained his ___________________ throughout the trial.(INNOCENT)

12. The symbol ____________________ hope and resilience in difficult times. (SIGN)

13.  To save time, they decided to ____________________ their daily routine by eliminating non-essential tasks. (SIMPLE)

14.  The team worked tirelessly for months, and their efforts led to a ____________________ project launch. (SUCCESS)

15.  The ____________________ event brought the whole community together for a great cause. (MEMORY)

16.  The policy focused on____________________ security and defence. (NATION)

17.  Their decision to help was aided by a large crowd of ____________________ who cleaned up after the storm. (VOLUNTARY)

18. Her active ____________________ in the community earned her recognition and respect. (INVOLVE)

19. The ____________________ practised diligently, hoping to improve their speed and technique.(SWIM)

20. The team's ____________________ was celebrated with a parade through the city. (ACCOMPLISH)

21.  The museum hired an additional ____________________ to guide visitors through the exhibits. (ATTEND)

22. The Sultan spent over fifty million dollars making the capital city's main hotel the most ____________________ in the country. (LUXURY)

23. Police working on solving the bank robbery have by chance ____________________ a plan to murder a leading politician. (COVER)

24. We should go and eat at "Franco's" which is ____________________ a great little restaurant. (SUPPOSE)

25. I left the house at 8am and stared at the empty garage in ____________________ . My car was nowhere to be seen. Someone had stolen it! (BELIEVE)

26. If you have any problems finding things, just ask Roger. He is very ____________________ and will tell you where to find what you want. (HELP)

27. You paid $25 for a simple breakfast?! They have certainly ____________________ you! You should go back and complain.
    (CHARGE)

28. The gang robbed three banks in the same city and all at about the same time. Not ____________________ , they were caught by the police during the fourth attempt. (SURPRISE)

29. There is no ____________________ to bring food and drink with you but you will save our organisation some money if you do. (REQUIRE)

30. The babies were put up for ____________________ when their mother was jailed for her part in the murder. (ADOPT)

Bài tập 2: Xem một cặp từ với từ gốc và nghĩa tiếng Việt, yêu cầu tìm nghĩa của từ phái sinh từ đó

1. work (v) > worker (n) 

2. act (v) > actor (n) 

3. depend (v) > dependence (n)

4. polite (a) > impolite (a)

5. large (a) > enlarge (v)

6. reliable (a) > unreliable (a)

7. respond (v) > responsive (a)

8. fortune (n) > fortunate (a)

9. industry (n) > industrialize (v) 

10. memory (n) > memorize (v) 

Bài tập 3: Xác định ý nghĩa của các từ ghép dưới đây

1. homeland 

2. homemade 

3. homebody 

4. homework 

5. homemaker

Giải đáp

Bài tập 1

1.  description

2.  scientist

3.  apologize

4.  protection

5. disappearance

6. displeasure

7. rudeness

8. variety

9. decision

10.  lively

11. innocence

12. signifies

13. simplify

14. successful

15. memorable

16. national

17. volunteers

18. involvement

19. swimmer

20. accomplishment

21. attendant

22. luxurious

23. uncovered

24. supposedly

25. disbelief

26. helpful

27. overcharged

28. surprisingly

29. requirement

30. adoption

Bài tập 2

1. work (v): làm việc > worker (n): công nhân

2. act (v): diễn xuất > actor (n): diễn viên

3. depend (v): phụ thuộc > dependence (n): sự phụ thuộc

4. polite (a): lịch sự > impolite (a): bất lịch sự

5. large (a): rộng > enlarge (v): mở rộng

6. reliable (a): đáng tin cậy > unreliable (a): không đáng tin cậy

7. respond (v): phản ứng > responsive (a): nhạy bén

8. fortune (n): vận may > fortunate (a): may mắn

9. industry (n): ngành công nghiệp > industrialize (v): công nghiệp hóa

10. memory (n): trí nhớ > memorize (v): ghi nhớ

Bài tập 3

Chúng ta rút ra bài học

Nguồn tài liệu tham khảo

Algeo, John, and Anja Wanner. “The Structure of Modern English.” John Benjamins Publishing Catalog, John Benjamins Publishing Company, 15 July 2000, benjamins.com/catalog/z.94.