Khám phá chùa Hồ Thiên – Đông Triều, di sản từ thời kỳ Trần

Chùa Hồ Thiên – Đông Triều đã tồn tại từ lâu đời và là minh chứng cho nhiều triều đại từ thời nhà Trần. Nằm gần dãy núi Yên Tử, du khách có thể dễ dàng đến tham quan, ngắm nhìn kiến trúc độc đáo. Hãy cùng Mytour.vn khám phá ngay nhé!

Những di vật được phát hiện khẳng định rằng chùa Hồ Thiên - Đông Triều được xây dựng từ thời nhà Trần. Có một tòa tháp đất nung hình lục giác hoặc bát giác. Kết quả điều tra cũng xác định rằng ngoài chùa, còn có khu tịnh thất lớn xây trên núi cao phía sau chùa, cao nhất chính là am Hàm Long.

Tương truyền vào thời Trần, sau khi các vị cao tăng hoàn thành khóa học ở viện Quỳnh Lâm, họ sẽ chuyển đến chùa Hồ Thiên để tiếp tục tu học. Mỗi mái đá là nơi tu học của một vị. Các di tích của chùa chủ yếu là từ thời Lê Trung Hưng, được trùng tu dưới thời Vĩnh Hựu. Công trình mới trong lần trùng tu này bao gồm: Chùa chính, Nhà tăng, Nhà tổ, Vườn tháp và Nhà bia.

3.2 Các kiến trúc bên trong chùa Hồ Thiên - Đông Triều

- Khu chùa chính:

Xây dựng trên một khu vực mở rộng và cao khoảng 580m so với mực nước biển, chùa chính có diện tích mặt bằng lên đến hơn 700m2. Chùa có hình dạng chữ Công (工), bao gồm 3 công trình nối tiếp: Tiền Đường, Thiêu Hương và Thượng Điện. Tiền Đường nằm phía trước với hình chữ nhật, có 5 gian, 6 hàng cột, gian trung tâm rộng 4,4m, các gian bên rộng 3,9m; Thiêu Hương giữa nhà Tiền Đường và Thượng Điện với diện tích 147m2; Thượng Điện nằm dựa vào dốc đá với diện tích 202,5m2, có 5 gian, 6 hàng cột, mỗi hàng có 4 cột.

- Khu vườn tháp:

Nằm trên dốc đá cao phía sau ở phía Bắc chùa Hồ Thiên - Đông Triều vẫn giữ lại dấu vết của 6 ngôi tháp, trong đó có 1 tháp vẫn tương đối nguyên vẹn, 1 tháp đã đổ mới được xây lại và số còn lại đã sụp đổ. Trong số này, 2 ngôi tháp đá ký hiệu là tháp số 1 và tháp số 6 đều mang vết tích từ thời nhà Trần.

Có 4 ngôi tháp đá kết hợp với gạch, được ký hiệu từ tháp số 2 đến tháp số 5. Đặc điểm chung của các tháp này là sử dụng đá cho phần móng và bệ tháp, còn thân và mái thì được xây bằng gạch, đa số là gạch hình chữ nhật.

- Khu viện tăng:

Nơi mà các phái tu hành (viện chùa) và đạo hữu sống, sinh hoạt và tu học. Khu vực viện tăng rộng khoảng 400m2, nằm ở phía Đông của chùa và đặt trên khu đất tương đối phẳng, thấp hơn mặt sàn của chùa khoảng 1.5m và hướng về phía Nam, tựa vào dãy núi ở phía Bắc.

- Khu viện tổ:

Nằm ở phía Bắc của viện tăng của chùa Hồ Thiên - Đông Triều, cao hơn viện tăng khoảng 6m và tiếp giáp với khu vườn tháp phía Đông. Khuôn viên ở đây rộng khoảng 180m2 và vẫn còn dấu vết của một bản vẽ kiến trúc hình chữ nhật diện tích khoảng 130m2. Bên cạnh dấu vết kiến trúc, các nhà nghiên cứu cũng đã tìm thấy nhiều loại ngói mũi sen từ thời Lê Trung Hưng. Ngói mũi sen có mũi thấp, 2 cánh mũi rộng và không có móc gài, được làm từ đất sét thông thường, màu đỏ nâu.

Tại đây, họ cũng đã khai quật được 2 tượng đá nguyên khối, bao gồm 2 phần: thân tượng và bệ tượng. Cụ thể, tượng đá thứ nhất được điêu khắc theo tư thế ngồi thiền trên đài sen, mặc áo cà sa, dải áo ngang ngực có gắn một khuy cài hình nơ - đặc trưng của phái Trúc Lâm, tay trái cầm tràng hạt, hai bàn tay úp lên nhau, đặt trên lòng, giữa ngực có chữ vạn. Tượng đã mất phần đầu và bệ sen, hiện kích thước chỉ còn cao 32cm, rộng vai 23cm, rộng phần đầu gối 34cm.

Pho tượng thứ hai được điêu khắc theo tư thế ngồi thiền, hai tay gấp lại và lòng bàn tay ngửa lên. Tượng đã mất đầu, tay trái và ngực bị vỡ. Dựa vào trang phục và tư thế ngồi thiền, có thể nhận biết 2 pho tượng này là một trong 3 pho tượng Tam Tổ Trúc Lâm, cụ thể, pho tượng thứ hai là tượng đệ nhất tổ Trần Nhân Tông. Dựa vào địa hình, các di vật và pho tượng được tìm thấy, có thể xác định rằng đây là khu vực nhà tổ, nơi thờ Tam Tổ Trúc Lâm (Thiên Ngự Phật Hoàng Trần Nhân Tông, Pháp Loa và Huyền Quang).

- Khu nhà bia:

Nằm cách khu trung tâm khoảng 150m về phía Đông, từ năm 2005 – 2010, đây là khu trung tâm của chùa Hồ Thiên - Đông Triều. Nhà bia được xây từ đá xanh, gồm 6 tấm đá, mỗi tấm cao 1,97m và rộng 0,55m. Đặc biệt, trên mỗi tấm đá phía sau được khắc nổi một chữ Phạn trong khung hình chữ thập, câu thần chú Mật Tông được gọi là “Chú lục tự đại minh“. Sự xuất hiện của câu thần chú Mật Tông và bát quái khắc trên bệ sen cùng 28 vì sao đã thể hiện sự hòa quyện giữa các tông phái và yếu tố giao thoa giữa Phật, Đạo và Nho giáo vào thế kỷ XVIII, thể hiện tính nhập thế và tính thích ứng của Thiền tông Trúc Lâm.

- Khu Thiền Sư:

Tại chùa Hồ Thiên - Đông Triều, đây là nơi các nhà sư tọa thiền, Khu Thiền Sư Hồ Thiên dành riêng cho các vị cao tăng tu luyện thiền. Khu Thiền Sư nằm ở phía sau núi, hiện có 3 căn nhà thiền (am), trong đó Thiền Sư Hàm Long ở độ cao nhất và là nhà thiền lớn nhất.

Ngoài ra, còn có 2 nhà thiền nhỏ được làm từ đá, dưới mái đặt một tảng đá hình chữ nhật để ngồi thiền. Hiện nay, sư trụ trì chùa Hồ Thiên - Đông Triều cũng sử dụng 1 trong 2 nhà thiền này làm nơi tu luyện của mình.

Có thể thấy rằng chùa Hồ Thiên từng là trung tâm lớn của Trúc Lâm và là quần thể kiến trúc chùa tháp lớn một thời. Bên cạnh chùa Yên Tử nổi tiếng tại Quảng Ninh, du khách nên đến thăm nơi này ít nhất một lần để trải nghiệm vẻ đẹp và tinh thần văn hóa, kiến trúc của nhà Trần.

Thụy Anh

Nguồn: Tiến sĩ Nguyễn Văn Anh - lichsu.dongtrieu.edu.vn