Buzz
1. Đảo ngữ là gì?
Đảo ngữ là hiện tượng đảo vị trí động từ, trợ từ trước chủ ngữ để nhấn mạnh, bộc lộ cảm xúc của người viết, hoặc tạo nên hình ảnh, đường nét, chiều sâu cho lời văn và ý thơ. Dù thay đổi trật tự từ, nhưng cấu trúc cú pháp câu vẫn được bảo toàn, chỉ có ý nghĩa nghệ thuật được làm nổi bật hơn, tăng tính gợi hình và cảm xúc.
Ví dụ 1:
'Chất ngọt trong hương vị'
'Lặng lẽ thay những con đường ong bay'
(Nguyễn Đức Mậu)
Trong câu thơ thứ hai, theo cấu trúc thông thường sẽ là 'Thay những con đường ong bay lặng lẽ'. Tuy nhiên, nhà thơ đã đảo vị ngữ 'lặng lẽ' lên đầu câu trước chủ ngữ, nhằm nhấn mạnh vẻ đẹp của sự lao động thầm lặng và không biết mệt mỏi của bầy ong. Sử dụng đảo ngữ đã làm cho mạch thơ thêm phần trôi chảy và tăng tính gợi hình, biểu cảm.
Ví dụ 2:
'Lom khom dưới núi, mấy chú tiều'
'Lác đác bên sông, vài nhà rợ'
(Qua đèo Ngang - Bà Huyện Thanh Quan)
Nếu theo cấu trúc ngữ pháp thông thường, câu sẽ là 'Vài chú tiều lom khom dưới núi' và 'Bên sông lác đác mấy nhà rợ'. Tuy nhiên, thi nhân đã đảo các tính từ 'lom khom' và 'lác đác' lên đầu câu để nhấn mạnh vẻ nhỏ bé và cảnh vật hiu quạnh giữa không gian núi rừng rộng lớn ở đèo Ngang. Điều này làm nổi bật tâm trạng cô đơn, u hoài của tác giả.
2. Các loại đảo ngữ
Biện pháp đảo ngữ có nhiều hình thức khác nhau, có thể phân loại thành hai loại chính như sau:
- Đảo ngữ các phần trong câu
Ví dụ: Đảo vị ngữ trước chủ ngữ với câu 'Lác đác bên sông, mấy nhà rợ' thay vì 'Mấy nhà rợ, lác đác bên sông'.
- Đảo ngữ các thành tố trong cụm từ
Ví dụ: Đảo các thành tố thành 'Biếc đồi nương' thay vì 'Đồi nương biếc'.
3. Tác dụng của biện pháp đảo ngữ
Biện pháp tu từ đảo ngữ chủ yếu được sử dụng để làm nổi bật các hình ảnh, sự vật, con người, nhằm thu hút sự chú ý của người đọc. Nó giúp bộc lộ những cảm xúc, tâm tư ẩn sâu của người viết hoặc người nói. Thêm vào đó, đảo ngữ còn tăng cường sức gợi cảm, làm cho câu văn hay câu thơ trở nên sinh động và gợi hình hơn. Việc thay đổi trật tự từ ngữ không chỉ tạo ra hiệu ứng nghệ thuật mà còn làm tăng sắc thái biểu cảm của câu.
4. Ví dụ về biện pháp đảo ngữ
Biện pháp đảo ngữ là một phần kiến thức ngữ pháp khá phức tạp, và học sinh thường gặp khó khăn khi phân tích cấu trúc câu đảo cũng như vai trò của nó trong văn thơ. Để nắm vững kiến thức này, học sinh cần thực hành nhiều với các đoạn văn và thơ. Điều này giúp hiểu rõ hơn về bản chất của đảo ngữ và dễ dàng áp dụng vào các bài tập và kiểm tra. Dưới đây là một số bài tập kèm theo lời giải để bạn đọc tham khảo.
Câu 1: Trong hai câu văn sau, câu nào sử dụng biện pháp đảo ngữ? Hãy chỉ ra tác dụng của việc đảo ngữ trong việc gợi tả và nhấn mạnh ý nghĩa của câu văn.
a, Từ xa, trong màn sương mờ ảo, hình bóng những nhịp cầu sắt uốn cong hiện ra vắt qua dòng sông lạnh.
b, Trong mây mờ ở xa, hình bóng những nhịp cầu sắt uốn cong đã hiện ra vắt qua dòng sông lạnh.
Giải thích:
Câu văn b đã áp dụng biện pháp đảo ngữ, với việc đưa vị ngữ lên trước chủ ngữ. Biện pháp đảo ngữ trong câu này tạo hiệu ứng gợi hình rõ nét hơn, làm nổi bật hình ảnh cảnh vật và nhấn mạnh sự hiện diện của những nhịp cầu sắt vắt qua dòng sông lạnh, tạo ấn tượng mạnh hơn so với câu a, chỉ là kiểu tường thuật thông thường.
Câu 2: Phân tích tác dụng của việc sử dụng đảo ngữ trong bài thơ sau;
'Núi ở bên này thật uy nghiêm
Cánh đồng ở bên kia nối tiếp chân mây
Xóm làng rợp bóng cây xanh mát
Sông xa xa trắng màu cánh buồm bay trên trời'
(Quê em - Trần Đăng Khoa)
Giải đáp:
Các tính từ 'xanh mát' trong câu thơ thứ ba và 'trắng' trong câu thơ thứ tư thường được diễn đạt như: bóng cây xanh mát, cánh buồm trắng. Việc đảo ngữ thành 'xanh mát bóng cây' và 'trắng cánh buồm' làm cho các tính từ này mang đặc tính của động từ, từ đó nhấn mạnh miêu tả và tạo cảm xúc mạnh mẽ cho người đọc.
Câu 3: Sử dụng biện pháp đảo ngữ để diễn đạt lại các câu văn dưới đây cho thêm phần sinh động và gợi cảm.
a. Màu hoa phượng vĩ đỏ rực hai bên bờ, nước sông Hương xanh biêng biếc.
b. Trời khuya tĩnh mịch, một vầng trăng vằng vặc trên sông, giọng hò mái đẩy thiết tha và dịu dàng.
c. Xa xa, những ngọn núi nhấp nhô, mấy ngôi nhà lẩn khuất, vài cánh chim chiều lững thững bay về tổ.
Giải thích:
a. Nước sông Hương xanh biêng biếc, màu hoa phượng vĩ đỏ rực hai bên bờ.
b. Trên trời khuya tĩnh lặng, một vầng trăng vằng vặc trên sông, giọng hò mái đẩy thiết tha và dịu dàng.
c. Xa xa, nhấp nhô những ngọn núi, mấy ngôi nhà thấp thoáng, vài cánh chim chiều lững thững bay về tổ.
Câu 4: Xác định các từ sử dụng biện pháp đảo ngữ trong đoạn thơ dưới đây và nêu tác dụng gợi tả, cảm xúc của chúng
'Dừng chân lại ở Nha Trang
Gió hiu hiu thổi, trời quang tuyệt đẹp.
Xanh thẫm mặt biển và bầu trời,
Cảnh sắc quyến rũ, lòng người khó quên.'
Lời giải
Các từ được dùng theo biện pháp đảo ngữ trong đoạn thơ lần lượt là "hiu hiu" và "xanh xanh".
Tác dụng: "Hiu hiu" gợi mức độ nhẹ nhàng của cơn gió và cảm giác dễ chịu, thư thái trong cảnh vật và trong chính cảm xúc của tác giả - người khách qua đường nán lại dừng chân nghỉ ngơi.
"Xanh xanh" gợi màu sắc của biển trời và cảm xúc có phần lạ lẫm, bất ngờ của tác giả trước thiên nhiên, đất trời tươi đẹp nơi đây.
Như vậy, cả hai từ đều có tác dụng làm tăng tính gợi hình mạnh mẽ cho ý thơ, khiến người đọc hình dung ra trước mắt một khung cảnh thiên nhiên nên thơ, trữ tình.
Câu 5: Xác định biện pháp đảo ngữ được sử dụng trong đoạn thơ dưới đây. So sánh với cách diễn đạt thông thường để làm rõ tác dụng của đảo ngữ.
'Ngọt lịm đường, Cu-ba ơi
Mía xanh đồng, đồi nương biếc
Cam ngọt, xoài vàng từ nông trại
Ong lạc lối hoa, rộn rã bốn phương...'
(Tố Hữu)
Lời giải:
Trong đoạn thơ, biện pháp đảo ngữ được thể hiện như sau: 'ngọt lịm đường' thay vì 'đường ngọt lịm'; 'mía xanh đồng bãi' thay vì 'đồng bãi mía xanh' và 'biếc đồi nương' thay vì 'đồi nương biếc'; 'cam ngon, xoài ngọt vàng nông trại' thay vì 'nông trại cam ngon, xoài vàng ngọt'.
Tác dụng: So với cách diễn đạt thông thường, biện pháp đảo ngữ làm cho câu thơ trở nên gợi hình và biểu cảm hơn. Việc đưa các tính từ như 'ngọt lịm', 'cam ngon', và 'xoài ngọt' lên đầu câu giúp làm nổi bật các đặc điểm của thiên nhiên đất nước Cu-ba, tạo ra hiệu ứng mạnh mẽ và thu hút sự chú ý của người đọc.
