Khám phá giá trị nhân đạo sâu sắc trong truyện ngắn 'Vợ nhặt'

Đề bài: Phân tích giá trị nhân đạo sâu sắc trong truyện ngắn 'Vợ nhặt'

Một bài văn mẫu về giá trị nhân đạo sâu sắc trong truyện ngắn 'Vợ nhặt'

Bài làm sáng tạo

Nhà văn Kim Lân (sinh năm 1920), tên thật là Nguyễn Văn Tài, xuất thân từ làng Phù Lưu, xã Tân Hồng, huyện Tiên Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Kim Lân không phải là một người viết nhiều, nhưng ông được coi là một trong những tài năng xuất sắc nhất trong văn học Việt Nam hiện đại. Ông có sự sành về cảnh quê, những con người quê hương, và thế giới của hương đồng gió nội, điều này cùng với tấm lòng thiết tha hiếm có đã tạo ra những tác phẩm văn sâu sắc, cảm động nhất của ông. Kim Lân, trong suốt một đời văn hóa khá dài (trên năm mươi năm), chỉ xuất bản hai tập truyện ngắn: 'Nên vợ nên chồng' (1955) và 'Con chó xấu xí' (1962). Nhưng sự đo đếm không nên áp đặt lên nghệ thuật. Một tác phẩm như 'Vợ nhặt' (rút từ 'Con chó xấu xí') - được coi là tuyệt phẩm truyện ngắn nhất của Kim Lân - là ước mơ của nhiều người sáng tác. Câu chuyện này có một quá trình sáng tác khá dài. Ban đầu, nó được rút từ tiểu thuyết 'Xóm ngụ cư' (một tiểu thuyết viết dở ở giai đoạn trước Cách mạng). Sau khi hòa bình được thiết lập, Kim Lân viết lại câu chuyện theo yêu cầu của báo Văn nghệ. Chính điều đó đã làm cho 'Vợ nhặt' mang đậm dấu ấn của một quá trình nghiên cứu và chiêm nghiệm kĩ lưỡng về cả nội dung và nghệ thuật.

Trong truyện ngắn 'Vợ nhặt', Kim Lân muốn thể hiện quan điểm nhân đạo sâu sắc của mình. Ông nhấn mạnh vẻ đẹp tuyệt vời của con người lao động giữa cảnh túng thiếu, trong mọi tình huống khốn khổ, con người vẫn vượt qua cái chết, hướng về cuộc sống gia đình, thể hiện tình yêu thương và hy vọng cho ngày mai.

Không phải ngẫu nhiên 'Vợ nhặt' đặt ưu tiên đầu tiên là về cái đói.

Chỉ vài từ 'Cái đói đã lan tỏa...' đủ gợi lên ký ức kinh hoàng về một thảm họa lớn của dân tộc, đã quét sạch gần một phần mười dân số Việt Nam. Theo Kim Lân, đội ngũ đói đã 'lan tỏa' như thác dữ.

Cách mô tả của nhà văn tạo nên một bức tranh đen tối qua hai hình ảnh: con người đói khổ và không gian nơi đói khổ. Kim Lân mô tả khuôn mặt của những người đói là 'hốc hác u tối', và đặc biệt đáng sợ khi ông so sánh họ với ma: 'Những gia đình từ những vùng Nam Định, Thái Bình, đội chiếu lũ lượt bồng bế, dắt díu nhau lên xanh xám như những bóng ma', và 'bóng những người đói dật dờ đi lại lặng lẽ như những bóng ma'. So sánh này thể hiện cảm nhận đặc biệt của Kim Lân về thời kỳ đen tối: mảng giới giữa người và ma, giữa sự sống và sự chết mong manh như sợi tóc, nơi cả thế giới hỗn loạn của người sống và người chết, với tiếng quạ 'gào lên từng hồi thê thiết' và 'mùi gây của xác người' làm tăng cường cảm giác tang thương. Thật là cái đói đã triệt hạ sức sống đến mức kinh khủng. Trong bối cảnh như vậy, Kim Lân đặt một mối tình đầy táo bạo vào đó. Điều đó khiến câu chuyện trở nên đầy xúc động: bốn bát bánh đúc trong ngày đói tạo nên một mối tình, nồi cám đủ để làm bữa tiệc tân hôn... Bút phép chấm điểm của Kim Lân không né tránh sự thực tế, tìm kiếm đến cùng, tạo cho câu chuyện một bối cảnh 'phông' đặc biệt, nhạt nhòa, tăm tối và có phần đen tối.

Tuy nhiên, quan tâm chính của nhà văn không phải là việc xây dựng một bản cáo trạng trong 'Vợ nhặt', mà là hướng về phía khác, quan trọng hơn. Trong bức tranh đau lòng của hiện thực, bức tranh tối tăm ấy là một đòn bẩy cho phần sáng của lòng nhân ái tỏa sáng với ánh hào quang đặc biệt của chủ nghĩa nhân văn và cảm động.

Trong văn chương, người ta thường nhấn mạnh chữ 'tâm' hơn chữ 'tài'. Nhưng nếu tài năng không đạt đến một mức độ nào đó, thì trái tim đó làm sao có thể bộc lộ. Trong 'Vợ nhặt', tấm lòng thiết tha của Kim Lân ghi điểm với độc giả chủ yếu thông qua khả năng kể truyện và dẫn dắt câu chuyện.

Tài nghệ sáng tạo trong việc kịch tính hóa tình huống là đặc sắc của tác phẩm này. Ngay từ cái tên 'Vợ nhặt' đã tỏa sáng một tình huống độc đáo. Kim Lân chia sẻ về cái tên này: 'nhặt' ở đây không chỉ là hành động nhặt lên, mà còn là sự nhặt nhạnh, nhặt vu vơ. Trong môi cảnh đói đó, giá trị của một con người giống như vật rơi nếu không 'nhặt' ngay. Bóng tối lan tỏa, và trong cái không gian đen tối ấy, việc 'nhặt' một người vợ chỉ với vài bát bánh đúc ngoài chợ trở nên như một kỳ tích. Tình huống này không chỉ làm nổi bật sự rẻ rúng của giá trị (vợ) mà còn tạo ra sự kỳ lạ khi chủ thể của hành động 'nhặt' là Tràng - một chàng trai nghèo, xấu xí, đang sống trong cảnh đói khát. Nó tạo ra sự chấn động và thú vị trong tâm trạng của các nhân vật, đồng thời phản ánh một trạng thái tinh tế của lòng người, nơi mọi thứ chập chờn như có, như không, và tâm trạng xen lẫn giữa niềm vui và nỗi buồn.

Việc tài dựng truyện chỉ là một phần, vì nếu chỉ có lửa mà châm sai ngòi, dù có nhiều quả pháo nhưng vẫn sẽ xịt. Tài dẫn truyện là một yếu tố quan trọng khác để tạo nên sự sâu sắc và hấp dẫn. Kim Lân thực sự thành công trong việc sử dụng ngôn ngữ nông dân đặc biệt, làm cho mỗi câu chữ như được 'bứng' ra từ chính cuộc sống đầy đau thương. Quan trọng nhất là bút pháp hiện thực tâm lý, nơi mỗi nhân vật được mô tả rất tinh tế. Đặc biệt chú ý đến hai trường hợp: bà cụ Tứ và Tràng. Sự phản ứng tâm lý của họ trước một tình thế giống nhau nhưng không ai giống ai, làm cho câu chuyện trở nên sâu sắc và đặc sắc.

Tràng, chàng trai hạnh phúc đột ngột, cảm thấy ngỡ ngàng trước sự thay đổi của mình. Hạnh phúc lớn đến nhanh chóng, khiến Tràng mất trọng lượng, lơ lửng trong cõi ảo. Bút phép của Kim Lân từng tỉnh thức, và bây giờ lại trở thành nguồn cảm hứng tận sâu trong tâm trí ông. Sự ngỡ ngàng trước hạnh phúc cũng nhanh chóng chuyển thành niềm vui hữu hình. Đó là niềm vui của hạnh phúc gia đình, một niềm vui giản dị nhưng vô cùng quan trọng. Tràng thậm chí có sự 'phục sinh tâm hồn', biến đổi từ khổ đau sang hạnh phúc, từ sự chán đời sang tình yêu đời, từ ngây ngô sang ý thức. Cậu thanh niên nghèo đã có được niềm vui đầy xúc động, phản ánh sự xen lẫn giữa hiện thực và giấc mơ. Một tình huống thật sự đặc biệt đã giúp Tràng nhận ra giá trị lớn lao của hạnh phúc.

Bình luận về truyện 'Vợ nhặt', có một câu rất quan trọng của Kim Lân nhiều người thường bỏ qua: 'Trong óc Tràng vẫn thấy đám người đói và lá cờ đỏ bay phấp phới...'. Câu này chứa đựng nhiều ý nghĩa sâu sắc về nghệ thuật và nội dung cho thiên truyện. Hình ảnh lá cờ đỏ sao vàng là một tín hiệu mới về sự thay đổi xã hội quan trọng, có tác động quyết định đến số phận của mỗi con người. Điều này là điểm mà văn học hiện thực giai đoạn 1930 - 1945 thường không nhận thức được. Số phận con người trong văn học hiện thực thường thể hiện sự bế tắc. Văn học mới sau Cách mạng tháng Tám đã đặt vấn đề và giải quyết vấn đề số phận con người theo một cách khác, lạc quan và đầy hi vọng.

Tâm lý của cụ Tứ phức tạp hơn so với nhân vật Tràng. Trong khi niềm vui làm chủ tâm trạng của đứa con trai, thì tâm lí của bà mẹ phát triển gập khúc, đồng hành với những nỗi niềm trắc ẩn từ quãng thời gian dài mà người già đã trải qua, đong đầy nhân hậu.

Như con trai, tâm trạng ban đầu của bà cụ Tứ là ngỡ ngàng. Con trai thì ngỡ ngàng trước điều đã biết, còn bà mẹ ngỡ ngàng trước điều có vẻ không thể hiểu được. Việc một cô gái xuất hiện trong nhà bà là một hiện tượng lạ. Tâm trạng ngỡ ngàng của bà cụ Tứ sâu sắc với hàng loạt câu hỏi nghi vấn như: 'Tại sao có người phụ nữ nào đó trong nhà mình? Người phụ nữ đó tại sao lại đứng ngay đầu giường con trai thế này? Sao lại chào mình bằng u? Không phải con Đục mà. Ai vậy nhỉ?' Điều này khiến tâm trí mẹ rơi vào sự nhạy cảm về vấn đề này, và tại sao Kim Lân để nhân vật mẹ ở trong trạng thái ngơ ngác lâu như vậy? Có lẽ đó là một cách tạo điểm nhấn, thể hiện sự nhục nhã của người mẹ.

Khác với Tràng, sự ngỡ ngàng của bà cụ Tứ không chỉ đơn giản là niềm vui. Khi hiểu rõ về tình hình, bà lão trở nên 'cúi đầu nín lặng' với sự nín lặng ẩn chứa nhiều nội tâm. Đó là niềm xót xa, lo lắng và thương tâm lẫn lộn. Tình thương của bà mẹ hiền hậu trải rộng từ con trai sang con dâu: '... chúng nó có nuôi nổi nhau sống qua được cơn đói khát này không?'. Bằng cách cúi đầu, bà mẹ chấp nhận hạnh phúc của con dưới bản lĩnh và sự hiểu biết sâu sắc về cuộc sống, trái ngược với con trai chấp nhận hạnh phúc với mong muốn và ước mơ tinh thần phơi phới.

Tình thương chuyển hóa thành nỗi lo, tạo ra một trạng thái tâm lý liên tục. Tác giả tập trung vào suy nghĩ của bà mẹ: nghĩ về bổn phận làm mẹ chưa trọn, nghĩ đến ông lão, con gái út, nghĩ về khổ đau cuộc sống, nghĩ về tương lai của con..., rồi cuối cùng, hợp nhất mọi lo lắng và tình thương trong một câu nói đơn giản: 'Chúng mày lấy nhau lúc này, u thương quá...' Trong bối cảnh những nỗi buồn và lo lắng, niềm vui của mẹ vẫn tỏa sáng. Điều cảm động là Kim Lân để ánh sáng kỳ diệu đó phát ra từ... nồi cháo cám. Nghe bà mẹ nói: 'Chè đây - bà lão múc ra một bát - chè khoán đây, ngon đáo để cơ'. Từ chữ 'ngon' phải cảm nhận một cách đặc biệt. Đây không chỉ là cảm giác về vật chất, mà là niềm tin vào hạnh phúc của con, biến đắng thành ngọt ngào. Lựa chọn hình ảnh nồi cháo cám, Kim Lân muốn chứng minh điều gì đó về bản chất của con người: trong mọi tình huống, tình thương và hi vọng không bao giờ chết, con người muốn sống và vươn lên, và bản chất của con người là cách họ sống trong tình thương và hy vọng. Tuy nhiên, Kim Lân không phải là nhà văn lãng mạn. Niềm vui của bà cụ Tứ vẫn là niềm vui đau đớn, bởi thực tế vẫn là khắc nghiệt với miếng cháo cám 'đắng chát và nghẹn bứ''.

Sự thành công của nhà văn nằm ở khả năng sâu sắc hiểu biết và phân tích những tâm trạng tinh tế của con người trong những hoàn cảnh đặc biệt. Việc vượt lên trên khó khăn không chỉ là một vẻ đẹp tinh thần mà còn là sức mạnh tâm hồn của những người nghèo khổ. Điều đó tạo nên sự độc đáo và cảm động cho nội dung nhân văn trong tác phẩm.

Thông điệp của Kim Lân chứa đựng ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Trong tác phẩm nổi tiếng 'Thép đã tôi thế đấy', nhà văn Nga Nhicôlai Oxtrôpxki khiến nhân vật Paven Coocsaghin suy ngẫm: 'Hãy biết sống qua những thời điểm cuộc sống trở nên không thể chịu đựng nữa'. Vợ nhặt là một bức tranh về tình người trong cảnh khốn khó, nơi mà những người nghèo biết cách 'sống' như con người giữa những khó khăn đó.

Ý nghĩa này được Kim Lân tái tạo thành một câu chuyện ngắn xuất sắc với cách xây dựng tình huống và dẫn chuyện độc đáo, đặc biệt là sự sáng tạo trong miêu tả tâm trạng tinh tế. Điều này khiến tác phẩm trở nên thơ mộng, cảm động và hấp dẫn.

""""""KẾT THÚC""""""--

Khám phá truyện ngắn 'Vợ nhặt' và nắm vững Bản chất nhân đạo sâu sắc tại đây, hãy không bỏ qua: Hiểu rõ giá trị thực tế trong tác phẩm Vợ nhặt, Khám phá giá trị độc đáo của bối cảnh mà Kim Lân đã tạo ra trong tác phẩm Vợ nhặt, Phân tích nghệ thuật xây dựng câu chuyện trong 'Vợ nhặt', Nghiên cứu nhân vật Tràng trong tác phẩm Vợ nhặt.