Buzz
Gần đây, mình phát hiện một nghiên cứu của John B. Calhoun về hiện tượng tha hoá hành vi, có thể thay đổi cách chúng ta suy nghĩ về xã hội loài người. Mời đọc để hiểu rõ về khái niệm này và đồng thời trả lời câu hỏi liệu chúng ta đang tha hoá hay không?Điều gì là Tha hoá hành vi?Thái độ hành vi được biết đến với tên tiếng Anh là Hành vi ảo, thuật ngữ này được John B. Calhoun sáng tạo để diễn đạt về hiện tượng sự biến đổi trong các hành vi cơ bản, đồng nghĩa với việc một cộng đồng sẽ thay đổi về lối sống, giới tính, hành vi,… khi mật độ dân số trong cộng đồng đó tăng lên. John B. Calhoun đưa ra khái niệm này dựa trên thí nghiệm về xã hội của chuột (Thử nghiệm 'Vũ trụ 25'), những hành vi được John B. Calhoun mô tả như là hành vi ảo bao gồm: từ chối giao phối, đồng tính, bỏ mặc con non và nhiều hành vi khác. Calhoun chính thức giới thiệu thuật ngữ “Thái độ hành vi” trong báo cáo ngày 01/02/1962 có tiêu đề là “Mật độ dân số và bệnh lý xã hội” trên tạp chí khoa học Scientific American. Có thể nói nghiên cứu của Calhoun đã làm nền tảng cho lý thuyết xã hội học đô thị và ngành tâm lý học nói chung.
Xã hội của chuột thu nhỏ trong “Vũ trụ 25”Thử nghiệm Universe 25, còn được gọi là Vũ trụ 25 do Calhoun thực hiện để theo dõi những biến đổi trong hành vi theo thời gian trong một môi trường sống bình thường, và có thể coi là môi trường sống lý tưởng của loài chuột. Ông tạo ra 4 cặp chuột, cung cấp đầy đủ thức ăn và nước uống để tạo ra một môi trường sống lý tưởng nhất có thể. Nguyên liệu làm tổ cũng được ông cung cấp đầy đủ và sạch sẽ để giống cái có thể chăm sóc tốt nhất cho con của mình. Diện tích lồng chuột có thể chứa tới 3840 con, và 4 cặp chuột được chọn là những cặp mạnh nhất từ Viện Y tế Quốc gia để loại bỏ rủi ro có bệnh và ảnh hưởng đến kết quả của thí nghiệm.
Câu chuyện về sự biến đổi hành vi theo thời gian, theo ghi chép của Calhoun:
Giai đoạn 1: Không thể tưởng tượng (Unthinkable) đến Căng thẳng (Radical)Giai đoạn Unthinkable miêu tả một sự kiện không thể tưởng tượng mà loài người chưa từng nghĩ đến trong cuộc sống hàng ngày. Sau đó, chúng ta tiến vào giai đoạn Radical, khi mọi người bắt đầu thảo luận và xác định ranh giới cho sự việc đó. Điều này tương tự như SGBB trong quá khứ, từng được coi là không thể tồn tại hoặc không bình thường. Nhưng bây giờ, SGBB đã trở thành một đề tài đáng tranh cãi, thậm chí là một phần nhỏ chấp nhận xu hướng này.
Giai đoạn 2: Radical đến Chấp nhận được (Acceptable)Giai đoạn này mô tả sự chuyển đổi từ một vấn đề gây tranh cãi sang một vấn đề có thể chấp nhận được. Một ví dụ điển hình là xu hướng tình dục bừa bãi (FWB, ONS, Swings,…). Hành vi “quan hệ tình dục bừa bãi” đã được tái hiện thành một thuật ngữ tích cực hơn để xã hội chấp nhận (mối quan hệ vì lợi ích - Friend with Benefit). Mình nhận thấy một nhóm đáng kể đã chấp nhận chuyện này, đặc biệt là trong các podcast và talkshow nói về mở cửa vấn đề tình dục.
Giai đoạn 3: Từ Chấp nhận được đến Hợp lý hoá (hoặc Tạo ra Nhận thức mới)Giai đoạn này tường thuật quá trình từ việc chấp nhận đến việc hợp lý hoá sự việc. Những người phản đối quá trình hợp lý hoá này thường bị coi là thiếu văn minh, không có lòng trắc ẩn, hoặc thiếu tình thương. Một ví dụ rõ ràng là hành vi ngoại tình. Bạn sẽ thấy các phương tiện truyền thông 'kiểu mới' thường đề cập đến nó với tư cách những đối tượng cũng xứng đáng nhận được tình yêu, và đưa ra những quan điểm như 'người thứ ba cũng là con người, họ cũng có quyền được yêu thương'.
Giai đoạn 4: Hợp lý hoá đến Phổ biến (trở thành Trào lưu hoặc Phổ biến hơn)Giai đoạn này là thời kỳ hành vi trở nên phổ biến và có ảnh hưởng mạnh mẽ, có thể gây ra những trào lưu có hại. Ví dụ rõ ràng cho giai đoạn này là những trào lưu độc hại trên TikTok, mà sự chấp nhận của một số nhóm nhất định đã tạo ra. Nếu trào lưu 'ái nhi' vượt qua các giai đoạn trước, có khả năng sẽ xuất hiện các bài viết như 'Tổng thống A là người ái nhi', 'Ca sĩ B là người ái nhi',... và từ đó, những người có ảnh hưởng (KOL) sẽ tạo ra và phổ biến hóa xu hướng 'ái nhi'.
Giai đoạn 5: Phổ biến đến Chính sách (hợp thức hóa)Giai đoạn cuối cùng đánh dấu quyết định xu hướng tương lai của xã hội. Giai đoạn này mô tả quá trình hợp thức hóa thông qua pháp luật một xu hướng nào đó. Ví dụ điển hình là hợp thức hóa hôn nhân đồng giới ở một số quốc gia, một biểu hiện của sự biến đổi trong quan điểm xã hội (lưu ý: đây chỉ là ví dụ, không đánh giá đúng hay sai). Giả định khác, liệu có những luật mới hỗ trợ xu hướng 'ái nhi' không?
Dưới đây là 5 giai đoạn của lý thuyết Overton Window của nhà chính trị học Joseph Overton. Mô hình này thể hiện từng giai đoạn biến đổi hành vi và khả năng xảy ra của những ý tưởng kỳ cục nhất, nơi giá trị đạo đức không tồn tại. Hãy lưu ý rằng, mô hình này mô tả sự chuyển động tích cực và tiêu cực, không chỉ là sự biến đổi tiêu cực. Giai đoạn 1 trong mô hình này là giai đoạn đóng cửa và mở rộng từng bước để đến giai đoạn 5, nơi chúng ta chấp nhận dần dần những thay đổi mới, giống như thao túng tâm lý. Do đó, hiện tại, hãy tiếp cận thông tin và xu hướng mới một cách tỉnh táo.
Đối với câu hỏi liệu loài người có đang diệt vong hay không, câu trả lời khó có thể được xác định, bởi chúng ta có quá trình hình thành tư duy xã hội khác biệt so với loài chuột. Với hệ thống đạo đức và giá trị đa dạng, cùng với sự đa dạng về văn hoá, giáo dục, chính trị và tôn giáo, mỗi người có thể tự tìm ra câu trả lời cho bản thân. Cảm ơn mọi người đã đọc bài viết này!
